ساز و کار مالی اروپا چیست؟
هفته گذشته و پس از ماه‌ها انتظار، سرانجام SPV با نام اینستکس در پاریس ثبت شد، اما از اجرایی شدن آن هنوز خبری نیست.
به گزارش صدای ایران از باشگاه خبرنگاران، پس از خروج آمریکا از برجام، اروپایی‌ها مکررا اظهار کردند که قصد حمایت از برجام را داشته و تمام تلاش خود را در به حداقل رساندن آثار تحریم‌های آمریکا علیه ایران خواهند کرد. حال پس از گذشت ماه‌ها و دادن وعده‌های تکراری در راه‌اندازی ساز و کار مالی اروپایی (spv) با ایران برای ادامه مبادلات تجاری، نهایتا در روز پنجشنبه ۱۱ بهمن ماه، این کانال مالی با نام INSTEX در فرانسه ثبت و مدیریت آن را "پر شیفر" آلمانی با سابقه طولانی مدیریت در کامرز بانک بر عهده گرفت.
در این ساز و کار مبادلات با یورو انجام خواهد شد؛ اما نکته قابل تامل اینجاست که در این ساز و کار قرار نیست ایران پولی دریافت کند، بلکه نفت را به کشور‌های اروپایی می‌دهد و در مقابل از آن‌ها اقلام مورد نیاز خود را دریافت می‌کند!
از سوی دیگر گفته می‌شود INSTEX دو شعبه در ایران و اروپا خواهد داشت و قرار است به عنوان یک نهاد واسط برای تسویه حساب شرکت‌های بدهکار و بستانکار در دو طرف عمل کند!
INSTEX شامل چه اقلامی خواهد شد؟
حمید بعیدی نژاد سفیر کشورمان در لندن در صفحه توییتر خود در رابطه با INSTEX اظهار کرد: «سه کشور اروپایی (فرانسه- آلمان- انگلستان) پیشنهاد کرده‌اند که برای عملیاتی شدن سریع کانال مالی که برای تسهیل تجارت بین دو کشور در تمامی زمینه‌ها تاسیس شده است، فاز اول آن به پرداخت‌های مرتبط با اقلام کالا‌های اساسی و پزشکی اختصاص یابد.»
همچنین وی درباره اقلامی که قرار است در فاز اول INSTEX مبادله شوند، توضیح داد:
۱-انواع محصولات کشاورزی مانند سویا و ذرت، ۲- انواع محصولات غذایی، ۳-میوه و سبزیجات، ۴-سموم کشاورزی، کود و بذر‌های گیاهی، ۵-غذای دام شامل کنجاله و علوفه، ۶- شیرخشک و مواد اولیه، ۷-مواد اولیه دارویی، ۸- انواع دارو‌های عمومی و دارو‌های بیماری‌های خاص، ۹- انواع تجهیزات پزشکی و بیمارستانی، ۱۰-دستگاه‌ها و وسایل پیشرفته جراحی و اتاق عمل، ۱۱-تجهیزات پیشرفته پزشکی مانند دستگاه‌های رادیو تراپی و پرتو درمانی جهت مقابله با سرطان، ۱۲- انواع واکسن‌های انسانی و دامی و.... کشورمان در سال‌های اخیر قدم‌های مهمی در خودکفایی برداشته است، اما خرید بخشی از این اقلام کماکان ضروری می‌باشد.
واکنش مقامات خارجی به ثبت INSTEX
شاید بتوان ثبت کانال مالی INSTEX را جزء معدود دفعاتی دانست که اتحادیه اروپا خلاف خواست آمریکا عمل کرده، بنابراین واکنش‌های متفاوتی را در سطح جهان به دنبال داشته است!
فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پیامی هدف بلندمدت INSTEX «کانال تبادل مالی اروپا با ایران» را گشایش کانال‌های اقتصادی برای کشور‌های ثالثی دانست که تمایل به تجارت با ایران دارند و ۳ کشور اروپایی همچنان تلاش میکنند که به چنین هدفی دست یابند.
جرمی هانت، وزیر امور خارجه انگلیس که خود جز نمایندگان سه کشور اروپایی حاضر در نشست "اینستکس" بود، ثبت این کانال ویژه مالی را گام مهمی دانست و گفت که با وجود راه اندازی این سازوکار همچنان باید کار‌های بیشتری انجام داد و تصریح کرد که ۳ کشور اروپایی در همکاری نزدیک در حال بررسی همه جنبه‌های حقوقی و فنی موردنیاز این سازوکار ویژه هستند.
اما در این بین، واکنش آمریکا در راه اندازی این کانال متفاوت از بقیه و البته قابل انتظار بود!
وزارت امور خارجه این کشور، تنها ساعاتی پس از ثبت این کانال بیان‌های صادر کرد و اعلام کرد که "به دقت گزارش‌ها را درباره کانال ویژه مالی دنبال میکنند تا جزئیات بیشتری درباره سازوکار آن به دست بیاورند. "
البته به عقیده برخی رسانه‌های آمریکایی نیز راه اندازی INSTEX قدرت اقتصادی ایالات متحده را با چالش مواجه خواهد کرد!
به عنوان مثال، نشریه "واشنگتن پست" در ارزیابی INSTEX راه اندازی این کانال را چالشی در برابر قدرت اقتصادی ایالات متحده دانست.
موافقان و مخالفان INSTEX در ایران چه می گویند؟!
البته در داخل کشور هم این اتفاق واکنش‌هایی را در پی داشت؛ برای مثال محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در صفحه توییتر خود نوشت: " ایران از INSTEX (ساز و کار ویژه مالی اروپا و ایران) که به عنوان یک گام اول، هرچند دیرهنگام، در مسیر اجرای تعهدات تروئیکای اروپایی برای نجات برجام از طریق تضمین منافع ایرانیان پس از بازگشت تحریم‌های غیرقانونی آمریکا به شمار می‌رود، استقبال می‌کند.
بهرام قاسمی، سخنگو دستگاه دیپلماسی کشورمان نیز اظهار کرد: "اقدام اتحادیه اروپا در تاسیس سازوکار ویژه مالی بسیار دیر صورت گرفت و باید این اقدام بخشی از تحریم‌های غیرقانونی آمریکا را جبران کند. ".
اما علی مطهری نایب رئیس مجلس شورای اسلامی معتقد است در حال حاضر نمی‌شود نظر مثبتی در این باره داد و قضاوت نهایی زمانی است که اجرای آن را نظاره کنیم. این گام اول است و اروپا باید به همه تعهدات خود طبق بیانیه ماه می ۲۰۱۸ وزرای خارجه ایران و سه کشور اروپایی عمل کند. اینکه در خبر‌ها آمده بود که یکی از این وزرا اجرای این ساز و کار را مشروط به پیوستن ایران به معاهده بین‌المللی اف‌ای‌تی‌اف دانسته است نوعی دخالت در امور داخلی ایران است و وزارت‌خارجه باید عکس‌العمل مناسب نشان دهد.
مطهری با بیان اینکه اروپا با راه اندازی اینستکس بیشتر به دنبال منافع خودش است، اظهار داشت: این ساز و کار از نظر استقلال اروپا در مقابل آمریکا و از نظر تلاش برای شکست سلطه دلار برای اروپا نیز نافع است!
انتقال پول نفت پشت پرده اهداف INSTEX؟!
سید یاسر جبرائیلی کارشناس مسایل سیاسی نیز در این باره می‌گوید: متاسفانه چنانکه پیش بینی کرده بودیم، کارکرد INSTEX محدود به مبادلات غذا و داروست؛ مبادلاتی که پیش از راه‌اندازی این کانال نیز جاری بوده. باید منتظر بود جریانی برای پیوستن خریداران نفت ایران به INSTEX به راه بیفتد. هدف این "پیوستن"، انتقال پول نفت ایران از آسیا به اروپا خواهد بود.
از سوی دیگر مهدی محمدی کارشناس سیاست خارجی معتقد است نگرانی جدی این است که instex به تدریج تبدیل به سیاهچاله اروپایی شده و همه تجارت خارجی ایران را ببلعد. اگر آنگونه که آقای عراقچی گفته ایران بخواهد حتی پول فروش نفت به خریداران غیراروپایی را هم به Instex هدایت کند، معنایی جز این نخواهد داشت که مدیریت کل پول ایران در اختیار اروپایی‌ها قرار خواهد گرفت.»
او تاکید می‌کند ضرر این موضوع این است که دیگر نمی‌توان پول‌های ایران را آنطور که می‌خواهیم خرج کنیم.
هرچند برخی چهره‌های سیاسی نزدیک به دولت معتقدند این سازوکار محدود به خرید محصولات غذایی و دارویی است، اما به نظر می‌رسد این موارد تنها روکشی برای انحراف افکار است!
پشت پرده INSTEX زمانی رخ عیان می‌کند که بدانیم این ساز و کار تنها به اروپا محدود نمی‌شود، چون اساسا مشتریان اصلی نفت ما اروپاییان نیستند درنتیجه با این ساز و کار به هر کشور ثالث دیگری نفت فروخت.
بهانه‌های اجرایی نشدن INSTEX ، چه می‌تواند باشد؟
زمانی که آمریکا از برجام خارج شد و تحریم‌های خود را علیه ایران اعمال کرد، اروپا وعده داد برای ادامه معاملات خود با ایران، یک ساز و کار مالی به نام spv راه اندازی خواهد کرد؛ اما از حرف تا عملشان، فاصله‌ای بسیار طولانی بود!
اکنون یک هفته از ثبت spv با نام جدید INSTEX میگذرد اما، همچنان اجرایی نشده است! ایران ماه‌ها منتظر ثبت کانال مالی اروپا بود، اکنون چه مدت باید منتظر اجرایی شدن آن باشد؟ و گذشته از آن چه تضمینی برای اجرای صحیح و بی نقص آن از سوی طرف اروپایی وجود دارد؟
حال با توجه به اینکه قرار نیست در این ساز و کار پولی به ایران برسد، قرار است چه تحولی در اقتصاد ایران رخ خواهد داد؟ از سویی دیگر علارغم مخالفت اتحادیه اروپا با تحریم‌های آمریکا علیه ایران، شرکت‌های اروپایی قرارداد‌های خود را با ایران ملغی کردند و دولت‌های اتحادیه اروپا هم هیچ اقدامی انجام ندادند؛ اکنون چه ضمانتی وجود دارد که اینستکس اجرایی شود؟ حتی اگر فرض بر این قرار گیرد که اینستکس اجرایی شود، زمانی که قرار نیست پولی به ایران داده شود، آیا اختیار تبادل کالا و خرید اجناس به ملت ایران سپرده خواهد شد؟!
برای یافتن پاسخ سوال فوق، فقط کافی است مروری کوتاه داشت بر سابقه غرب در برجامی که قرار بود همه مشکلات ملت ایران را حل کند، از آب آشامیدنی تا چرخ سانتریفیوژ‌ها