چرا بنزین باید گران شود؟

مراکز پژوهشی با اشاره به قاچاق گسترده بنزین، توزیع ناعادلانه یارانه پنهان و فقدان زیرساخت مورد نیاز برای توزیع آن، اعتقاد دارند اصلاح قیمت بنزین ضرورت دارد و در نتیجه، انتظار می رود کمیسیون تلفیق در این زمینه تصمیم‌گیری کند.

به گزارش صدای ایران از فارس، یکی از مهمترین موضوعات مرتبط با لایحه بودجه ۹۸ تصمیم گیری درباره قیمت و نحوه توزیع بنزین در سال آینده است. به دلیل حساسیت این موضوع، کمیسیون تلفیق مجلس از چهارشنبه دو هفته قبل (۲۶ دی) تصمیم گرفت این موضوع به صورت ویژه توسط کمیته ای از اعضای این کمیسیون بررسی شود و این کمیته پیشنهادهای خود در این زمینه را به کمیسیون تلفیق ارائه دهد. مهمترین پیشنهاد مطرح در این زمینه، پیشنهاد ارائه شده توسط احمد امیرآبادی نماینده مردم قم در مجلس و عضو کمیسیون تلفیق مجلس است که اواخر هفته گذشته رسانه ای شد.

چرا دولت پیشنهادی درباره بنزین نداد؟

به گزارش فارس، البته انتظار می رفت دولت که در ماه های اخیر، بارها به انتقاد از قاچاق گسترده بنزین پرداخته و حتی گام های مقدماتی برای اجباری شدن مجدد کارت سوخت را برداشته بود، در قالب لایحه بودجه ۹۸ پیشنهادهای خود برای اصلاح قیمت و نحوه توزیع این فرآورده نفتی ارائه دهد ولی دولت روحانی که در ۵ سال اخیر به خوبی نشان داده است که علاقه چندانی به گرفتن تصمیمات بزرگ در حوزه های اقتصادی ندارد، این بار هم ترجیح داد تصمیمی نگیرد و همه بار مسئولیت این تصمیم گیری را به مجلس منتقل کند. هرچند معمولا مجلس در این موضوعات رویکرد محافظه کارانه تری نسبت به دولت دارد و تصمیم جدی اتخاذ نمی کند ولی وضعیت فعلی بنزین با سال های قبل متفاوت است و احتمال اینکه مجلس بخواهد در این زمینه تصمیم گیری کند، نسبتا بالاست زیرا اجماع بالایی در بین کارشناسان و مراکز پژوهشی مختلف درباره ضروری بودن اصلاح قیمت بنزین وجود دارد. در این گزارش تصویری از وضعیت فعلی مصرف و قاچاق بنزین ارائه می دهیم و به بررسی دلایل مراکز پژوهشی درباره ضروری بودن اصلاح قیمت بنزین می پردازیم:

قاچاق گسترده بنزین با افزایش قابل توجه نرخ ارز 

با حذف سهمیه بندی بنزین و تک نرخی شدن این فرآورده نفتی در خردادماه ۹۴، هم انگیزه مردم برای مدیریت مصرف بنزین از بین رفت و هم کارت سوخت به عنوان مهمترین ابزار دولت برای جلوگیری از قاچاق بنزین در آستانه نابودی قرار گرفت و در نتیجه، سرعت رشد مصرف این فرآورده نفتی افزایش چشمگیری یافت و قاچاق بنزین هم مجددا رونق یافت. البته با تلاش طرح مجلس برای اصلاح ماده ۱ قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت در اردیبهشت ماه ۹۶، جلوی نابودی کامل کارت سوخت گرفته شد و کارت سوخت جایگاه ها حفظ شدند. با این وجود، با افزایش چشمگیر قیمت ارز از اواخر سال ۹۶، سود قاچاق بنزین افزایش چشمگیری یافت و در نتیجه، شاهد افزایش قابل توجه قاچاق این فرآورده نفتی در تابستان امسال بودیم که تخمین زده می شود حدود ۵ میلیون لیتر در روز است.

افزایش چشمگیر مصرف بنزین با حذف سهمیه بندی آن

از طرف دیگر و همانطور که اشاره شد با حذف سهمیه بندی بنزین انگیزه مردم برای مدیریت مصرف این فرآورده نفتی از بین رفت و سرعت رشد مصرف بنزین افزایش یافت. همچنین با تک نرخی شدن بنزین، افزایش قیمت این فرآورده نفتی هم پیچیده تر شد و به همین دلیل، قیمت بنزین ثابت در سال های اخیر باقی ماند. با توجه به همین وضعیت، شاهد افزایش چشمگیر مصرف این فرآورده نفتی در سال های اخیر بودیم به گونه ای که مصرف آن به حدود ۸۰ میلیون لیتر در روز در سال گذشته رسید. در سال جاری هم با توجه به تداوم این روند و همچنین افزایش چشمگیر قاچاق بنزین، مصرف این فرآورده نفتی به حدود ۹۰ میلیون لیتر در روز رسید.

سرعت افزایش مصرف بنزین بیشتر از سرعت احداث پالایشگاه ها است

به گزارش فارس، البته با راه اندازی فازهای دوم و سوم پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس در سال جاری و افزایش میزان تولید بنزین به حدود ۹۵ میلیون لیتر در روز، شاهد قطع واردات این فرآورده نفتی از مهرماه امسال بودیم. هرچند احداث فاز چهارم پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس در دستور کار وزارت نفت قرار دارد ولی این روند تداوم نخواهد داشت. ماجرا ساده است سرعت افزایش مصرف بنزین قطعا بیشتر از سرعت احداث پالایشگاه ها (افزایش تولید بنزین) است بنابراین در صورت تداوم داشتن روند رشد فعلی مصرف بنزین (حدود ۱۰ درصد در سال)، به زودی وابستگی شدیدی به واردات آن پیدا خواهیم کرد. براساس بررسی های مرکز پژوهش های مجلس با تداوم وضعیت فعلی مصرف بنزین، میزان مصرف این فرآورده نفتی در سال ۱۳۹۹ به بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر در روز می رسد در حالی میزان تولید بنزین در سال مذکور حدود ۱۰۵ میلیون لیتر در روز خواهد بود. براساس پیش بینی این مرکز پژوهشی با تداوم این روند، شکاف بسیار شدیدی بین تولید و مصرف این فرآورده نفتی در کشورمان تا ۱۵ سال آینده ایجاد می شود و نیازمند واردات روزانه ۱۵۵ میلیون بنزین خواهیم بود که هزینه بسیار سنگینی به اقتصاد کشورمان تحمیل خواهد کرد.

۴ دلیل مراکز پژوهشی در دفاع از ضرورت اصلاح قیمت بنزین

از دیدگاه بسیاری از مراکز پژوهشی مانند مرکز پژوهش های مجلس و شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی و موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، مضرات تداوم وضعیت فعلی مصرف بنزین عبارتست از:

الف- قاچاق گسترده: تفاوت قیمت بنزین در ایران و کشورهای همسایه زمینه قاچاق این کالا را به‌وجود آورده است. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که در سال ۱۳۸۹ (ابتدای اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها) این شکاف تقریباً از بین رفته بود اما افزایش نرخ ارز بخصوص در یک سال اخیر و ثابت ماندن قیمت بنزین از سال ۱۳۹۴ سبب شده که قیمت بنزین در ایران در سال جاری تقریباً ۳۵ صدم یعنی حدود یک سوم قیمت بنزین در فوب خلیج فارس باشد و قاچاق این فرآورده نفتی در ماه های اخیر افزایش چشمگیری یابد.

ب- فقدان زیرساخت مورد نیاز برای توزیع فرآورده‌ها: در شرایط کنونی، ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل فراورده‌های نفتی در کشور بیش از ظرفیت اسمی آنها انجام شده و گسترش این ظرفیت نیازمند سرمایه‌گذاری در ذخیره‌سازی و انتقال است. در واقع، با زیرساخت کنونی شرکت ملی پالایش و پخش، امکان اضافه شدن سالیانه ۱۰ درصد به مصرف بنزین وجود ندارد و باید روند مصرف آن کنترل شود. گفتنی است عامل اصلی رشد مصرف بنزین در سال های اخیر، ارزانی نسبی آن و نبود سازوکارهای بازدارنده در مصرف بوده است.

ج- توزیع ناعادلانه یارانه پنهان: در شرایط کنونی هر فردی که تحرک و جابه‌جایی بیشتری داشته باشد، چه با استفاده از وسایل نقلیه عمومی و چه با استفاده از وسایل شخصی، از بنزین ارزان بیشتری استفاده می‌کند و برعکس آنان که نیاز به سفر درون‌شهری یا برونشهری کمتری دارند از یارانه پنهان کمتری استفاده میکنند. البته، حمل‌ونقل ارزان بار، سبب استفاده عامه مردم از سوخت ارزان شده است. در شرایط فعلی حدود ۵۴ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان در سال به دارندگان خودرو سواری شخصی تعلق میگیرد زیرا درحال حاضر حدود ۶۰ میلیون لیتر بنزین در روز توسط دارندگان خودروهای سواری شخصی مصرف می‌شود که با در نظر گرفتن قیمت ۴۳ سنتی بنزین در فوب خلیج فارس و با ارز سامانه نیما، مجموع یارانه پنهان در حدود ۵۴ هزار میلیارد تومان خواهد بود. با این شیوه توزیع یارانه بنزین و برخلاف عدالت، پردرآمدها به مراتب بیشتر از یارانه پنهان این فرآورده بهره مند می شود. خاطرنشان می گردد بر مبنای گزارش‌های مرکز آمار، حدود نیمی از خانوارهای شهری و حدود ثلث خانوارهای روستایی صاحب خودرو نیستند. 

د- نیازهای بودجه‌ای: شرکت‌های عرضه کننده انرژی در تأمین منابع لازم برای سرمایه‌گذاری دچار مضیقه هستند و با تشدید تحریم‌ها، تأمین مالی از خارج نیز دشوارتر شده است. در نتیجه با فقدان برنامه‌های کاهش مصرف بنزین و ثابت ماندن ظرفیت‌های تولید آن، افزایش شکاف تولید و مصرف بنزین نیاز به افزایش واردات و افزایش کسری دولت را در پی خواهد داشت.

با توجه به آنچه گفته شد و علی رغم تمامی مسائل مطرح درباره رویکرد محافظه کارانه مجلس درباره موضوعاتی مانند بنزین، احتمال اینکه کمیسیون تلفیق مجلس درباره اصلاح قیمت این فرآورده نفتی تصمیم بگیرد، نسبتا بالاست.