نفت در اقتصاد سال آینده چقدر سهم دارد؟
ورود نفت به اقتصاد ایران در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ بین ۲۵ تا ۴۰ درصد کمتر خواهد بود. محاسبات نشان می‌دهد که اگر دولت تصمیم به حفظ نرخ تسعیر ۵۷۰۰ تومان برای بودجه سال آتی داشته باشد، نیاز به ۳۸ میلیارد دلار درآمد نفتی دارد.
به گزارش صدای ایران از دنیای اقتصاد، این سناریو در حالی محقق خواهد شد که دولت قادر به صادرات ۹/ ۱ میلیون بشکه نفت با قیمت متوسط ۵۴ دلار در روز باشد؛ حجمی که با توجه به شرایط تحریمی، دستیابی به آن چندان محتمل نیست. در سناریوی دوم، اگر مطابق گفته دولتمردان، بودجه ۹۸ با فرض فروش ۵/ ۱ میلیون بشکه نفت در روز با قیمت ۵۴ دلار بسته شده باشد، مجموع درآمدهای نفتی اقتصاد ایران در سال آتی معادل ۵/ ۲۹ میلیارد دلار خواهد بود. در سناریوی سوم، با استناد به سخنان رئیس سازمان برنامه و بودجه می‌توان تخمین زد که پیش‌بینی دولت از کل درآمدهای نفتی در سال آتی معادل ۳۲ میلیارد دلار باشد. در این حالت نیز عملکرد فروش نفت باید از پیش‌بینی‌های اولیه فراتر رود. همه اینها در حالی است که در سال جاری، رقم درآمدهای نفتی بیش از ۵۰ میلیارد دلار در نظر گرفته شده بود. در نتیجه در بهترین حالت هم اقتصاد ایران در سال آینده نسبت به سال جاری، ۲۵ درصد از نظر درآمدهای نفتی منقبض خواهد شد.
پیش‌بینی دولت از درآمدهای نفتی و نرخ تسعیر ارز در سال آینده به چه ترتیب است؟ برای پاسخ به این سوال می‌توان به ارقام مندرج در لایحه بودجه ۹۸ و اظهارات مسوولان اقتصادی دولت استناد کرد. اگر دولت بخواهد نرخ میانگین ۵۷۰۰ تومان دلار در بودجه را رعایت کند، نیازمند تحولات مثبت چشمگیری در بازار جهانی نفت خواهد بود. اما آخرین سخنان رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور حاکی از این است که دولت سعی کرده، محاسبات نفتی را نزدیک به پیش‌بینی‌های جهانی انجام دهد.
سناریوی اول
آن‌طور که رئیس سازمان برنامه و بودجه و رئیس کل بانک مرکزی پیش‌تر اعلام کردند، نرخ میانگین ارز در بودجه سال آتی، ۵۷۰۰ تومان در نظر گرفته شده است. اصطلاح نرخ میانگین، از آن نشات گرفته که دولت متعهد شده ۱۴ میلیارد دلار از درآمدهای ارزی را با نرخ ۴۲۰۰ تومان برای واردات کالاهای اساسی اختصاص دهد و آنچه را که از درآمدهای ارزی باقی می‌ماند، بانک مرکزی در بازار نیما به کار برد. از این جهت، نرخ ارز برای بودجه سال آتی دو نرخ خواهد بود: یکی نرخ ۴۲۰۰ تومان واردات کالاهای اساسی و دوم نرخ بازار نیما. میانگین وزنی این دوعدد، متوسط نرخ ارز در بودجه سال آتی خواهد بود که مطابق گفته تیم اقتصادی دولت، ۵۷۰۰ تومان در نظر گرفته شده بود. رقم ریالی درآمدهای نفتی دولت در بودجه سال آتی ۵/ ۱۴۲ هزار میلیارد تومان است. با تقسیم عدد ریالی بر نرخ میانگین ارز، معادل دلاری درآمد نفتی دولت به دست خواهد آمد. با این حساب، دولت برای بودجه سال آتی ۲۵ میلیارد دلار درآمد نفتی در نظر گرفته است. اما این تمام درآمدهای نفتی کشور در سال آتی نخواهد بود، چرا که طبق لایحه بودجه ۹۸،معادل۲۰ درصد از مجموع درآمدهای نفتی سهم صندوق توسعه ملی و ۵/ ۱۴ درصد سهم شرکت ملی نفت و شرکت ملی گاز ایران است. با این حساب، درآمد نفتی دولت در بودجه(۲۵ میلیارد دلار) معادل ۵/ ۶۵ درصد از کل فروش نفت کشور و رقم کل فروش بیش از ۳۸ میلیارد دلار خواهد بود. عددی که با توجه به قیمت نفت در بازارهای جهانی در سال آتی از واقعیت دور است. نوبخت در ۱۵ آذر ۹۷ در یک نشست خبری اعلام کرد پیش‌بینی دولت این است که بتواند به طور متوسط روزی ۵/ ۱ میلیون بشکه نفت با قیمت ۵۴ دلار در سال ۹۸ بفروشد. فروش نفت با این ترتیب، نزدیک به ۳۰ میلیارد دلار درآمد نفتی حاصل می‌کند. اما ارقام لایحه بودجه ۹۸، نشان می‌دهند که دولت برای تحقق نرخ دلار متوسط ۵۷۰۰ تومان، نیاز به تحصیل ۳۸ میلیارد دلار درآمد نفتی دارد. ۳۸ میلیارد دلار معادل آن است که دولت بتواند روزی ۵/ ۱ میلیون بشکه نفت با قیمت متوسط ۷۰ دلار در طول سال آینده بفروشد. اما پیش‌بینی‌های معتبر از قیمت نفت در سال آتی چه می‌گویند؟ آخرین پیش‌بینی که وال‌استریت ژورنال از قیمت نفت تگزاس با استناد به نظرسنجی از کارشناسان منتشر کرده، نشان می‌دهد که در طول دو سال آینده قیمت نفت تگزاس از ۵۴ تا ۶۰ دلار متغیر خواهد بود. قیمت نفت سنگین ایران کمی از قیمت نفت تگزاس بیشتر است و از این رو قیمت ۵۴ دلار در نظر گرفته شده برای بودجه سال آتی معقول به نظر می‌آید. در نتیجه احتمال اینکه دولت بتواند نفت را با قیمت ۷۰ دلار بفروشد، اندک است. یک راه دیگر برای حفظ نرخ ۵۷۰۰ تومان این است که حجم فروش را از ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز به ۹/ ۱ میلیون بشکه در روز برساند. این فرض با توجه به وجود تحریم‌ها در سال آتی، سخت است و وابسته به تحولات سیاسی خواهد بود.
سناریوی دوم
درآمدهای نفتی با فرض حفظ نرخ میانگین ۵۷۰۰ تومان نیاز به ابزارهایی دارد که چندان در اختیار دولت نیست: افزایش قیمت نفت یا افزایش حجم فروش. راه مطمئن‌تر این است که نرخ تسعیر در بودجه رقم دیگری باشد. صحبت‌های رئیس سازمان برنامه و بودجه و وزیر نفت بر این ادعا صحه می‌گذارند. نوبخت در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری سه‌شنبه شب تخمین دولت از میزان فروش نفت در سال آتی را ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز اعلام کرد، همچنین بیژن زنگنه، وزیر نفت نیز پس از رونمایی از لایحه بودجه ۹۸ در روز سه‌شنبه، خبر داد که قیمت نفت معادل ۵۴ دلار در بودجه در نظر گرفته شده است. بر این اساس، میزان کل فروش نفت معادل ۵/ ۲۹ میلیارد دلار خواهد بود. از طرفی میزان ریالی درآمدهای نفتی در بودجه، ۵/ ۱۴۲ هزار میلیارد تومان بوده که با احتساب سهم صندوق توسعه ملی و سهم شرکت ملی نفت و گاز، رقم ریالی به حدود ۵/ ۲۱۷ هزار میلیارد تومان خواهد رسید. در این حالت دولت باید از درآمد ارزی ۵/ ۲۹ میلیارد دلاری، حدود ۵/ ۲۱۷ هزار میلیارد تومان به دست آورد، در نتیجه در این حالت، نرخ تسعیر ارز میانگین بودجه بیش از ۷۳۰۰ تومان خواهد بود.
سناریوی سوم
نوبخت سه‌شنبه شب در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری درآمدهای دلاری نفتی دولت در بودجه سال آتی را ۲۱ میلیارد دلار اعلام کرد. با توجه به آنکه معادل ریالی این عدد در بودجه ۵/ ۱۴۲ هزار میلیارد تومان لحاظ شده، در نتیجه رقم متوسط نرخ ارز در بودجه در حدود ۶۸۰۰ تومان خواهد بود. اما در این حالت، پیش‌بینی دولت از حجم فروش نفت در سال آتی چه میزان است؟ رقم ۲۱ میلیارد دلار اعلام شده برابر با سهم دولت از کل فروش نفت(۵/ ۶۵ درصد) است و اگر سهم صندوق توسعه ملی و شرکت ملی نفت و گاز ایران به این رقم افزوده شود، میزان فروش نفت حدود ۳۲ میلیارد دلار خواهد بود. دولت برای تحصیل ۳۲ میلیارد دلار درآمد نفتی، نیاز به فروش یک میلیون و ۶۲۰ هزار بشکه در روز با قیمت متوسط ۵۴ دلار دارد.
این اعداد نسبت به سناریوی اول، به واقعیت نزدیک‌تر است. اما همچنان با پیش‌بینی‌های اولیه دولت از میزان فروش نفت در سال آتی (۵/ ۱ میلیون بشکه در روز با قیمت میانگین ۵۴ دلار) و سخنان وزیر نفت و رئیس سازمان برنامه و بودجه، تفاوت دارد. در حقیقت دولت در آخرین بازبینی در لایحه بودجه ۹۸، یا قیمت نفت یا حجم فروش را بالاتر در نظر گرفته است. سناریوی دوم با توجه به نرخ تسعیر بیشتر چندان با رویکرد دولت همخوانی ندارد و به نظر سناریوی سوم، محتمل‌تر است. در این حالت می‌توان گفت که دولت از سناریوی «فروش ۵/ ۱ میلیون بشکه نفت با قیمت متوسط ۵۴ دلار و نرخ تسعیر ۵۷۰۰ تومان» به سناریوی «فروش ۶۲/ ۱ میلیون بشکه نفت با قیمت متوسط ۵۴ دلار و نرخ تسعیر ۶۸۰۰ تومان» هجرت کرده است. نکته‌ای که وجود دارد این است که هر چه میزان صادرات کمتر باشد، دولت باید نفت را با قیمت بالاتری بفروشد و اگر چنین امکانی وجود نداشت دومینوی تغییرات به نرخ تسعیر ارز خواهد رسید تا دولت را از کسری بودجه دور کند.
مقایسه سناریوهای مختلف با قانون بودجه سال جاری نیز حاکی از این است که شرایط تحریمی، درآمدهای نفتی را بین ۲۵ تا ۴۰ درصد منقبض کرده است. هر چند دولت با کاهش سهم صندوق توسعه ملی از ۳۲ درصد در بودجه ۹۷ به ۲۰ درصد در لایحه بودجه ۹۸، سعی کرده بخشی از این انقباض را جبران کند. راه دیگری که می‌تواند انقباض درآمد نفتی را برای دولت کم اثر کند، تغییر نرخ تسعیر ارز است.