برای هشتادسالگی «آیت‌الله»
غلامعلی رجایی؛ مشاور رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام در شرق نوشت:
این‌روزها مصادف با هشتادمین سالروز تولد آیت‌الله اکبر هاشمی است. مردی که همچون بسیاری از بزرگان روزگار خویش حجاب معاصرت مانع از شناخت دقیق هم‌عصرانش از وی شده است.
در مورد شخصیت آیت‌الله اکبر هاشمی بی‌آنکه قصد یا نیاز به مبالغه‌ای باشد برخی ویژگی‌ها را بیان می‌کنم و به نکاتی که بیشتر از سایر نکات به ذهن متبادر می‌شود اشاره خواهم کرد. آنانی که مرا می‌شناسند به صداقت و آزادگی این قلم شهادت خواهند داد و می‌دانند بر مبنای اعتقاد و از سر اخلاص و بدون حب‌وبغض می‌نویسم و در حد دریافتم از مسایل نقد می‌کنم و بر همین اساس است که هرگز قلم خود را به دروغ نیالوده‌ام. به‌گونه‌ای می‌نویسم تا فردای قیامت بتوانم در برابر محاسبه الهی پاسخگو باشم.
هاشمی تاریخ‌نگر: هاشمی از معدود شخصیت‌هایی است که نگاهی عمیق و کاربردی به تاریخ دارد. از نخستین تالیفات وی معرفی چهره و شخصیت میرزا تقی‌خان امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین‌شاه قاجار است. هاشمی همواره دغدغه پاسخ به تاریخ را داشته و هم از این جهت است که از ابتدای دهه۶۰ خاطرات روزانه خود را با دو طبقه‌بندی محور عادی و محرمانه و سری به‌طور روزانه می‌نویسد و هرسال یکی از دفاتر خود را به دست انتشار می‌سپارد. هم از این منظر است که می‌توان آثار وی را به‌دلیل نقش بی‌بدیلش در مبارزه و در کنار امام، یکی از معتبرترین منابع شناخت امام و انقلاب اسلامی دانست.
هاشمی مفسر: هاشمی به تحقیق در قرآن به‌عنوان سنگ بنای اصلی اسلام، اعتقاد و اشتیاق فراوانی دارد. غالب سخنرانی‌های او مستند به‌نقل برخی آیات است. هاشمی از محققان قرآنی و مفسران معاصر جهان اسلام است. وی مطالعات قرآنی‌اش را از دوره اول زندان شروع کرد. خوشبختانه اکنون این تلاش‌ها که بعدها با مشارکت بعضی از دوستان محقق وی به بار نشست در۶۰ جلد به نام‌های تفسیر راهنما و فرهنگ قرآن در اختیار جامعه قرآنی و دانشگاهی و حوزه‌های علمیه کشور است. افسوس که ثمره سال‌ها جهاد و اجتهاد علمی و چند دهه تلاش، همچون خود وی مورد بی‌مهری بعضی مراکز فرهنگی وابسته به سلایق خاص واقع شده است.
هاشمی، مرد سیاست: هاشمی یک شخصیت ممتاز سیاسی در عصر حاضر، نه‌تنها در ایران و در بین کشورهای اسلامی که در سطح جهان است. یک‌بار به مناسبتی در ماه‌های آغازین انقلاب، استاد شهید مطهری درباره وی گفت در بین ما روحانیون تنها کسی که مجتهد سیاسی است، آقای هاشمی است. بسیاری از چهره‌های برجسته سیاسی منطقه و جهان که در این سال‌ها به تهران آمده و می‌آیند حتی اگر دوره توقفشان در تهران کم باشد اصرار دارند حتما در برنامه آنها دیدار با آیت‌الله هاشمی گنجانده شود. این را مکرر از بعضی شخصیت‌های خارجی که به دیدار آیت‌الله آمده‌اند شنیده‌ام. هاشمی مرد روزهای سخت است. حلم و حوصله و حافظه‌ای مثال‌زدنی دارد. بسیار حاضرجواب است.
با وجود ورود به سن ۸۰سالگی بسیار پرکار است. یک‌روز به من می‌گفتند روزها بعد از نماز صبح مشغول کار و مطالعه‌اند. اما شب‌ها زود می‌خوابند. در سال‌های نسبتا طولانی مجمع کسی شاهد عدم حضور ایشان در جلسات مجمع نبوده است. هرروز مثل یک مدیر موظف میانسال به مجمع می‌آید و غالبا تا غروب در مجمع است. در ماشین هم که نشسته است و به مجمع می‌آید یا به خانه می‌رود یا مطالعه می‌کند یا از رادیو و… خبر می‌بیند و می‌شنود. گاه هم در موقع تردد به مجمع یا به خانه با دقت به اتفاقات پیرامون خود در شهر می‌نگرد. همواره با نشاط است. به‌ندرت عصبانی می‌شود. مهربان است. بارها شده وقتی کسی از رزمندگان و تلاشگران به او معرفی شده در نهایت خوشرویی با وی مواجه شده و بلافاصله با دادن هدیه‌ای به وی از او تقدیر کرده‌اند. سریع‌الاجابه است کمتر دیده‌ام کسی از او تقاضای ملاقات یا هدیه یا… داشته باشد و پاسخ منفی شنیده باشد. هاشمی از آنچه دارد به‌خوبی استفاده می‌کند. اهل تظاهر نیست. از زهدنمایی و ریا بیزار است. بارها از وی خواسته شد اجازه دهد از نماز وی فیلمبرداری شود، نپذیرفت. برسر آنچه معتقد باشد می‌ایستد. از میدان به‌در نمی‌رود. قدرت رصد بالایی دارد. بسیار عاطفی است و غیور نسبت به اطرافیان. محال است در ملاقات‌های خصوصی کسی بر او وارد شود و او را نشسته ببیند.
همیشه به احترام ملاقات‌کنندگان خود که گاهی همسن نوه‌ها و فرزندان او هستند از قبل در کنار میز خود می‌ایستد تا ملاقات‌کننده به اتاق ملاقات با او وارد شود. بارها شاهد بوده‌ام در مجمع با عده‌ای که به استقبالش شتافته‌اند یا قصد حضور در جمعی را دارد که برای ملاقات با او به مجمع آمده‌اند وقتی به در سالن ملاقات می‌رسد کاملا می‌ایستد و به اطرافیانش تعارف می‌کند که پیش از او وارد شوند. گاه که با نزدیکانش می‌نشیند یا در سفر است به رغم هیبتی که نزد آنها دارد، شوخی‌های بامزه‌ای می‌کند. احساساتی است. با اندک گزارش حساسی منقلب می‌شود و به‌ویژه در بردن نام مبارک حضرت زهرا(س) اختیار از دست می‌دهد و بغض می‌کند. هاشمی بسیار زهرایی است. بیانی نرم و روان دارد. با گذشت بیش از ۶۷سال که از مهاجرت او از نوق و رفسنجان به قم می‌گذرد هنوز ته لهجه کرمانی او در صحبت محفوظ است. هاشمی شخصیتی با اندیشه تاسیسی است. بهترین نمونه این ویژگی پیشنهاد بنای دانشگاه آزاد اسلامی در ۳۳سال قبل به امام است که با موافقت و مساعدت امام این نهال کاشته شد و اکنون به درختی تنومند تبدیل شده است.
هاشمی اهل تحفظ درباره آبروی افراد است. برای نمونه در دیدار دو هفته قبل آزادگان با ایشان با کنایه به گفتار یکی از افراد که اخیرا غیرمنصفانه ادعا کرده بود هاشمی از همان دوره امام برای بعد از امام نقشه می‌کشید و به‌دنبال کسب قدرت برای خود بود، اشاره‌ای کرد و بدون اینکه نامی از او ببرد، گفت یکی از فرماندهان که من آخرین بار او را خوب نجات دادم این روزها می‌بینم گاهی حرف‌هایی می‌زند! می‌گفت حتی در آخر جنگ که امام دادگاه رسیدگی به تخلفات فرماندهان را زیر نظر من تشکیل دادند که متشکل از چندنفر از قضات برجسته بودند و زیر نظر من کار می‌کردند، من اجازه ندادم که دادگاه نظامی با این نیروها که با خلوص جنگیده بودند و البته گاهی هم ضعف نشان داده بودند، برخورد کند. عملا می‌گفت وی باعث نجات جان آنها شده است ولی حالا اینگونه با او رفتار می‌کنند. هاشمی دارای دیدگاه‌های فقهی و حکومتی منحصربه‌فردی است، از بسته بودن دست حاکمیت و دولت در محدودسازی حقوق مردم گرفته تا بهشت رفتن اهل کتاب و طاهر بودن آنان، از ضرورت اتخاذ موضع واحد مراجع عظام در برابر استهلال در ماه شوال و ماه رمضان، از ضرورت تشکیل شورای فقهی مراجع در اداره حکومت، از فردی‌نبودن احکام فقه تا وسیع بودن فقه سیاسی که مغفول مانده است، تاریخی‌بودن اختلاف میان شیعه و سنی و لزوم عدم اعتنا به آن به‌عنوان یک منبع اختلاف و تفرقه تا ضرورت ایجاد وحدت بین مذاهب مختلف. هاشمی فردی صریح‌اللهجه است و گذشت عمر نتوانسته است در این ویژگی او اندک تغییری ایجاد کند و در میزان صراحت لهجه وی تاثیری بگذارد. این صراحت هاشمی جنبه عام دارد. تا آنجا که می‌دانم وی به‌رغم همه انقیاد و اشتیاق و علاقه‌اش نسبت به امام گاه نسبت به بعضی مواضع و نظرات وی هم مواردی داشته و بدون لکنت زبان آنها را بیان می‌کرده است. البته وی در نهایت در برابر امر امام خاضع می‌شده است. امام گاه نظر او را بر نظر خود مقدم می‌داشتند. مرحوم استاد پرورش به من می‌گفت در جلسه‌ای شاهد بوده است آقای هاشمی به امام می‌گفته آیا نمی‌خواهد فتوای خود درباره خصوصی‌بودن معادن و چاه‌های نفت در املاک شخصی را با توجه به مصلحت حکومت تغییر دهد. هاشمی فردی واقع‌بین است. او مساله مهم جنگ را از همین منظر با تایید امام به پایان برد. بی‌تردید از خدمات وی به ایران و ایرانیان و اسلام، به پایان بردن جنگ است. می‌گوید اگر جنگ ادامه می‌یافت هدف ما چه بود؟ جز سقوط بغداد و اشغال عراق؟ خوب اینکه تجربه نشان می‌دهد حتی آمریکا هم از عهده آن برنیامده است چون بالاخره هر ملتی در برابر اشغال خاک خود مقاومت خواهد کرد.
این‌روزها مصادف با هشتادمین سالروز تولد آیت‌الله اکبر هاشمی است. مردی که همچون بسیاری از بزرگان روزگار خویش حجاب معاصرت مانع از شناخت دقیق هم‌عصرانش از وی شده است.
در مورد شخصیت آیت‌الله اکبر هاشمی بی‌آنکه قصد یا نیاز به مبالغه‌ای باشد برخی ویژگی‌ها را بیان می‌کنم و به نکاتی که بیشتر از سایر نکات به ذهن متبادر می‌شود اشاره خواهم کرد. آنانی که مرا می‌شناسند به صداقت و آزادگی این قلم شهادت خواهند داد و می‌دانند بر مبنای اعتقاد و از سر اخلاص و بدون حب‌وبغض می‌نویسم و در حد دریافتم از مسایل نقد می‌کنم و بر همین اساس است که هرگز قلم خود را به دروغ نیالوده‌ام. به‌گونه‌ای می‌نویسم تا فردای قیامت بتوانم در برابر محاسبه الهی پاسخگو باشم.
هاشمی تاریخ‌نگر: هاشمی از معدود شخصیت‌هایی است که نگاهی عمیق و کاربردی به تاریخ دارد. از نخستین تالیفات وی معرفی چهره و شخصیت میرزا تقی‌خان امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین‌شاه قاجار است. هاشمی همواره دغدغه پاسخ به تاریخ را داشته و هم از این جهت است که از ابتدای دهه۶۰ خاطرات روزانه خود را با دو طبقه‌بندی محور عادی و محرمانه و سری به‌طور روزانه می‌نویسد و هرسال یکی از دفاتر خود را به دست انتشار می‌سپارد. هم از این منظر است که می‌توان آثار وی را به‌دلیل نقش بی‌بدیلش در مبارزه و در کنار امام، یکی از معتبرترین منابع شناخت امام و انقلاب اسلامی دانست.
هاشمی مفسر: هاشمی به تحقیق در قرآن به‌عنوان سنگ بنای اصلی اسلام، اعتقاد و اشتیاق فراوانی دارد. غالب سخنرانی‌های او مستند به‌نقل برخی آیات است. هاشمی از محققان قرآنی و مفسران معاصر جهان اسلام است. وی مطالعات قرآنی‌اش را از دوره اول زندان شروع کرد. خوشبختانه اکنون این تلاش‌ها که بعدها با مشارکت بعضی از دوستان محقق وی به بار نشست در۶۰ جلد به نام‌های تفسیر راهنما و فرهنگ قرآن در اختیار جامعه قرآنی و دانشگاهی و حوزه‌های علمیه کشور است. افسوس که ثمره سال‌ها جهاد و اجتهاد علمی و چند دهه تلاش، همچون خود وی مورد بی‌مهری بعضی مراکز فرهنگی وابسته به سلایق خاص واقع شده است.
هاشمی، مرد سیاست: هاشمی یک شخصیت ممتاز سیاسی در عصر حاضر، نه‌تنها در ایران و در بین کشورهای اسلامی که در سطح جهان است. یک‌بار به مناسبتی در ماه‌های آغازین انقلاب، استاد شهید مطهری درباره وی گفت در بین ما روحانیون تنها کسی که مجتهد سیاسی است، آقای هاشمی است. بسیاری از چهره‌های برجسته سیاسی منطقه و جهان که در این سال‌ها به تهران آمده و می‌آیند حتی اگر دوره توقفشان در تهران کم باشد اصرار دارند حتما در برنامه آنها دیدار با آیت‌الله هاشمی گنجانده شود. این را مکرر از بعضی شخصیت‌های خارجی که به دیدار آیت‌الله آمده‌اند شنیده‌ام. هاشمی مرد روزهای سخت است. حلم و حوصله و حافظه‌ای مثال‌زدنی دارد. بسیار حاضرجواب است.
با وجود ورود به سن ۸۰سالگی بسیار پرکار است. یک‌روز به من می‌گفتند روزها بعد از نماز صبح مشغول کار و مطالعه‌اند. اما شب‌ها زود می‌خوابند. در سال‌های نسبتا طولانی مجمع کسی شاهد عدم حضور ایشان در جلسات مجمع نبوده است. هرروز مثل یک مدیر موظف میانسال به مجمع می‌آید و غالبا تا غروب در مجمع است. در ماشین هم که نشسته است و به مجمع می‌آید یا به خانه می‌رود یا مطالعه می‌کند یا از رادیو و… خبر می‌بیند و می‌شنود. گاه هم در موقع تردد به مجمع یا به خانه با دقت به اتفاقات پیرامون خود در شهر می‌نگرد. همواره با نشاط است. به‌ندرت عصبانی می‌شود. مهربان است. بارها شده وقتی کسی از رزمندگان و تلاشگران به او معرفی شده در نهایت خوشرویی با وی مواجه شده و بلافاصله با دادن هدیه‌ای به وی از او تقدیر کرده‌اند. سریع‌الاجابه است کمتر دیده‌ام کسی از او تقاضای ملاقات یا هدیه یا… داشته باشد و پاسخ منفی شنیده باشد. هاشمی از آنچه دارد به‌خوبی استفاده می‌کند. اهل تظاهر نیست. از زهدنمایی و ریا بیزار است. بارها از وی خواسته شد اجازه دهد از نماز وی فیلمبرداری شود، نپذیرفت. برسر آنچه معتقد باشد می‌ایستد. از میدان به‌در نمی‌رود. قدرت رصد بالایی دارد. بسیار عاطفی است و غیور نسبت به اطرافیان. محال است در ملاقات‌های خصوصی کسی بر او وارد شود و او را نشسته ببیند.
همیشه به احترام ملاقات‌کنندگان خود که گاهی همسن نوه‌ها و فرزندان او هستند از قبل در کنار میز خود می‌ایستد تا ملاقات‌کننده به اتاق ملاقات با او وارد شود. بارها شاهد بوده‌ام در مجمع با عده‌ای که به استقبالش شتافته‌اند یا قصد حضور در جمعی را دارد که برای ملاقات با او به مجمع آمده‌اند وقتی به در سالن ملاقات می‌رسد کاملا می‌ایستد و به اطرافیانش تعارف می‌کند که پیش از او وارد شوند. گاه که با نزدیکانش می‌نشیند یا در سفر است به رغم هیبتی که نزد آنها دارد، شوخی‌های بامزه‌ای می‌کند. احساساتی است. با اندک گزارش حساسی منقلب می‌شود و به‌ویژه در بردن نام مبارک حضرت زهرا(س) اختیار از دست می‌دهد و بغض می‌کند. هاشمی بسیار زهرایی است. بیانی نرم و روان دارد. با گذشت بیش از ۶۷سال که از مهاجرت او از نوق و رفسنجان به قم می‌گذرد هنوز ته لهجه کرمانی او در صحبت محفوظ است. هاشمی شخصیتی با اندیشه تاسیسی است. بهترین نمونه این ویژگی پیشنهاد بنای دانشگاه آزاد اسلامی در ۳۳سال قبل به امام است که با موافقت و مساعدت امام این نهال کاشته شد و اکنون به درختی تنومند تبدیل شده است.
هاشمی اهل تحفظ درباره آبروی افراد است. برای نمونه در دیدار دو هفته قبل آزادگان با ایشان با کنایه به گفتار یکی از افراد که اخیرا غیرمنصفانه ادعا کرده بود هاشمی از همان دوره امام برای بعد از امام نقشه می‌کشید و به‌دنبال کسب قدرت برای خود بود، اشاره‌ای کرد و بدون اینکه نامی از او ببرد، گفت یکی از فرماندهان که من آخرین بار او را خوب نجات دادم این روزها می‌بینم گاهی حرف‌هایی می‌زند! می‌گفت حتی در آخر جنگ که امام دادگاه رسیدگی به تخلفات فرماندهان را زیر نظر من تشکیل دادند که متشکل از چندنفر از قضات برجسته بودند و زیر نظر من کار می‌کردند، من اجازه ندادم که دادگاه نظامی با این نیروها که با خلوص جنگیده بودند و البته گاهی هم ضعف نشان داده بودند، برخورد کند. عملا می‌گفت وی باعث نجات جان آنها شده است ولی حالا اینگونه با او رفتار می‌کنند. هاشمی دارای دیدگاه‌های فقهی و حکومتی منحصربه‌فردی است، از بسته بودن دست حاکمیت و دولت در محدودسازی حقوق مردم گرفته تا بهشت رفتن اهل کتاب و طاهر بودن آنان، از ضرورت اتخاذ موضع واحد مراجع عظام در برابر استهلال در ماه شوال و ماه رمضان، از ضرورت تشکیل شورای فقهی مراجع در اداره حکومت، از فردی‌نبودن احکام فقه تا وسیع بودن فقه سیاسی که مغفول مانده است، تاریخی‌بودن اختلاف میان شیعه و سنی و لزوم عدم اعتنا به آن به‌عنوان یک منبع اختلاف و تفرقه تا ضرورت ایجاد وحدت بین مذاهب مختلف. هاشمی فردی صریح‌اللهجه است و گذشت عمر نتوانسته است در این ویژگی او اندک تغییری ایجاد کند و در میزان صراحت لهجه وی تاثیری بگذارد. این صراحت هاشمی جنبه عام دارد. تا آنجا که می‌دانم وی به‌رغم همه انقیاد و اشتیاق و علاقه‌اش نسبت به امام گاه نسبت به بعضی مواضع و نظرات وی هم مواردی داشته و بدون لکنت زبان آنها را بیان می‌کرده است. البته وی در نهایت در برابر امر امام خاضع می‌شده است. امام گاه نظر او را بر نظر خود مقدم می‌داشتند. مرحوم استاد پرورش به من می‌گفت در جلسه‌ای شاهد بوده است آقای هاشمی به امام می‌گفته آیا نمی‌خواهد فتوای خود درباره خصوصی‌بودن معادن و چاه‌های نفت در املاک شخصی را با توجه به مصلحت حکومت تغییر دهد. هاشمی فردی واقع‌بین است. او مساله مهم جنگ را از همین منظر با تایید امام به پایان برد. بی‌تردید از خدمات وی به ایران و ایرانیان و اسلام، به پایان بردن جنگ است. می‌گوید اگر جنگ ادامه می‌یافت هدف ما چه بود؟ جز سقوط بغداد و اشغال عراق؟ خوب اینکه تجربه نشان می‌دهد حتی آمریکا هم از عهده آن برنیامده است چون بالاخره هر ملتی در برابر اشغال خاک خود مقاومت خواهد کرد.
نظر شما