چهل سال عمرم به خط شد تلف سر زلف خط ناید آسان بکف

صدای ایران؛ محمد امرایی*- دکتر ایرج نعیمایی عالی، هنرمند حوزه خوشنویسی در گفتگویی با صدای ایران به  موضوع هنر خوشنویسی در فضای سنت، مدرن و پست مدرن پرداخته است.

 

به گزارش صدای ایران، دکتر نعیمایی در خصوص تفاوت هنر خوشنویسی در فضای مدرن و پست مدرن معتقد است که کیفیت بصری خوشنویسی در هنر مدرن و پست مدرن عکس سنت است و در آنجا بنا بر ثبات بود در اینجا بنا بر تغییر است و همین تغییر در هنر مدرن سبب پیدایش هنر پست مدرن شده است چون پست مدرن نفی واقیعت و آنچه که رایج است در واقع پست مدرن نفی آنچه که هست و این حاصل نمی­شود جز بر تغییر مدام که از آن به غلط نوگرائی نام می­برند.

 

                                                                                           
استاد نعیمایی مواد اولیه هنرهای سنتی- خوشنویسی از دیدگاه شما چیست؟

مواد اولیه عبارتند از مرکب، قلم، دوات، لیقه، چاقو، قطع­زن، کاغذ، زیردستی، آهار و مهره.

بله برای ساخت مرکب از زاج و دوده و صمغ عربی استفاده می­شود و اکثر این مواد و مصالح به صورت بومی بدست می­آید مثلا بهترین نوع قلم در دزفول کاشته و پروش می­یابد. بهترین نوع کاغذ هم کاغذهای دست­ساز آهار و مهره شده و کاغذ گلاسه است.

بله در گذشته بر اساس سنت نوشتن کلمات مقدس می­بایست از جنس پاک و طاهر باشد لذا نوشتن آیات قرآن را در گذشته با خودکار انجام نمی­دادند چون از طهارت جنس آن آگاهی نداشتند.

مواد اولیه در هنر مدرن بجز موارد ذکر شده در مواد هنرهای سنتی عبارت است از مواد اولیه هنرهای تجسمی از قبیل رنگهای روغنی، رنگهای گواش، آبرنگ و غیره.

با توجه به اینکه در خوشنویسی مدرن خط از حوزه سنت خارج شده و به صورت نقاشی درآمده است که اصطلاحاً به آن نقاشی خط یا خط و فرم گفته می­شود به همین دلیل همه ابزار نقاشی به اضافه ابزار و مواد سنتی در خوشنویسی مدرن بکار گرفته می شود از ترکیباتی مثل قیر گرفته تا گچ، خاک، رنگ و چوب و غیره در هنرهای مدرن خوشنویسی استفاده می­شود. و در هنرهای مدرن همه ابزار و مصالح از همه جای جهان بکار می­ رود.

مواد و مصالح در هنر پست مدرن با هنر مدرن تفاوتی ندارد. در هر دو این هنر از تکنولوژی جدید و از ابزارهای متفاوت استفاده می­کنند و تفاوت در این دو هنر بیشتر در فرم و نوع ارائه اثر است.

مولفه­ های فنی و تکنیکی خوشنویسی در سنت بر پایه تکنیک ابزاری آن می­باشد و بر قابلیت­های امکانی قلم نی و مرکب شکل می­گیرد و هنرجو تمام توان خویش را بر مبنای تسلط بر قلم و مرکب و کاغذ بنیان می­گذارد و با عنایت به اینکه میزان و اندازه­ها در هنرهای سنتی بر پایه مشخص بنا نهاده شده است یادگیری و توانمندی هنرجو برای تسلط به این قواعد و قوانین اصلی­ترین وظیفه هنرمند می­باشد و تسلط بر تکنیک با این شیوه اساس هنرهای سنتی است که به قول خوشنویسان " چهل سال عمرم به خط شد تلف سر زلف خط ناید آسان بکف".

در هنرهای مدرن و هیچ­گونه محدودیتی برای هنر وجود ندارد نه در اندازها و نه در تناسبات و نه در حرکت قلم و نه در فرم کلمات و نه در نوع مهارت گرفتن قلم.

کاربرد خوشنویسی سنتی بر اساس نیاز کتابت و ثبت علوم بر معنای نوشتاری و همچنین به عنوان هنر و تزیین بوده است چون وسیله چاپ وجود نداشته تمام آنچه که بشر نیاز به ثبت آن داشته از همه علوم و فنون بوسیله خوشنویسی کتابت می­شده است مضافا اشعار و احادیث و آیات نیز جز کتابت خوشنویسی سنتی بوده و با اضافه شدن تذهیب و تشعیرو نگارگری و کتاب آرایی به صورت هنری جلوه می­کرده است و نیز به جهت ارائه در تزیینات از قبیل کتیبه نیز به کار می­رفته است و با هدف اعتنلای و تنریه اخلاقی جامعه به صورت قطعه و با بهره­گیری از احادیث و آیات و اشعار و متون عرفانی آثار گران­بهایی خلق شده است و هنرمند تمام توان هنری خویش را بکارگیری اعتقادات و باورهای دینی و اجتماعی به عمل آورده است.

استاد نعیمایی کاربرد خوشنویسی در هنر مدرن و پست مدرن عموماً بر چه پایه­ای است؟ عموماً بر پایه اثر هنری است و کاربردهای اجتماعی آن صرفاً نگاهی در معماری مدرن و تزیینات آن و معماری شهری آن بکار می­رود و کاربردهای محدود در هنر است به همین جهت وجه اجتماعی آن در جامعه­های سنتی کمرنگ است اگرچه به لحاظ کمی کثیر است ولی به لحاظ تنوع موضوعی محدودتر است.

کیفیت بصری هنر خوشنویسی سنتی بر اساس جمال شناسی حقیقی و معرفت دینی استوار است. اصولاً در زیباشناسی خوشنویسی تمام تلاش به حقیقت رسیدن و زیبایی مطلق استوار است به همین جهت بعد از مهارت کافی خوشنویسی باید از صفات ذمیمه دوری جوید و کسب صفات حمیده کند تا این صفات در آثارش تجلی یابد که از آن تعبیر به شأن و صفا می­شود. صفات زیبایی بصری خوشنویسی که حس درون کاتب و ما فی الضمیر مثبت آن به بیننده منتقل می­شود به اصطلاح از کوزه همان برون تراود که در اوست.

شاءن آلت که خط محکبه است و آینه است برای تجلی حقیقت و فنا خوشنویسی است در حقیقت مطلق و سنجیده در اثر هنری حقیقت و حق را مشاهده می­کند و در حیرت فرو می­ماند و خود را فنا شده می­انگارد و نیز در هنرهای سنتی بنا بر ثبات و خلود است به همین دلیل استانداردهای بسیار دقیق در اندازه­ها و نسبت­ها وجود دارد.

کیفیت بصری خوشنویسی در هنر مدرن و پست مدرن عکس سنت است و در آنجا بنا بر ثبات بود در اینجا بنا بر تغییر است و همین تغییر در هنر مدرن سبب پیدایش هنر پست مدرن شده است چون پست مدرن نفی واقیعت و آنچه که رایج است در واقع پست مدرن نفی آنچه که هست و این حاصل نمی­شود جز بر تغییر مدام که از آن به غلط نوگرائی نام می­برند. و این تغییر در پست مدرن به حدی رسیده که هیچ گونه مبنای زیبایی شناسی برای آن وجود ندارد صرفاً هر عملی که مقایر با سنت رایج باشد منظور و مطلوب است حتی دیده شده که گالری خالی را به نمایش گذاشته و یا مدفوع انسانی را در گالری به نمایش گذاشته­اند. پست مدرن نفی مدرن است همان گونه که در مدرن از زیبایی­شناسی کلاسیک و استیتیک عبور کردند در پست مدرن از هر نوع تناسب و زیبایی­شناسی عبور کردند.

نگاه کلی شما به سنت و مدرن کیفیت بصری چگونه است؟ سنت عکس کلی این حرکت که بیان کردم وجود دارد هنرمند به طرف قرار، ثبات، زیبایی مطلق، جمال مطلق و خلود دائمی و ثبت ابدی پیش می­رود به همین جهت است در ابزار و مصالح از مواد ماندگار استفاده می­کند و در مدرن و پست مدرن عکس آن استفاده می­شود.

منابع انسانی در هنرهای سنتی در دو بخش است بخشی از آن در ویژگیهای هنری آن که خلاقیت جزو ضروری آن است نهفته است و بخش دیگر آن در صنعت و حرفه قرار می­گیرد. فی المثل در بخش اول افراد معتقدند که صاحب ذوق­اند تحمیل آموزش در دوره طولانی به قابلیت حرفه­ای خلق اثر می­رسند و قطعات و کتابت­های مختلفی را می­آفریند و نیز کتیبه­ها و ترکیبات خاص را برای کاشی و کتیبه و درها و وسائل چوبی و یا ظروف برای قلمزنی و یا حجاری و جواهرات و غیره انجام می­دهند. سپس بخش دوم که بیشتر صنعت­گرند از این نوشته­ها کاشی و کتیبه می­سازند و یا در و کارهای چوبی و یا قلمزنی و یا جواهرسازی و حجاری انجام می­دهند و یا حتی نوشته های هنری به وسیله چاپگر چاپ ارائه می­شود.

منابع انسانی در هنرهای مدرن بیشتر اهل هنر و جوامع غربی است آثار هنرهای تجسمی در غرب به عنوان بخشی از ضرورت زندگی جریان دارد و در جامع ما به عنوان تزیینی و اضافات مطرح است لذا منابع انساتی این هنر در هنر مدرن و پست مدرن بیشتر بر شانه هنرمندان قرار دارد فقط هنرمندانند که اساس منابع انسانی را تشکیل می­دهند و سایر مردم مصرف کننده و بهره­ورند جز در تکثیر و چاپ که بر پایه تکنولوژی گسترش دارد.

خوشنویسی سنتی چون بر پایه معرفت و ادبیات شکل می­گیرد عموماً بر ساختار فرهنگی و اجتماعی بر جامعه استوار است مثلا در کشور ایران چون معرفت در ادبیات، شعر، آیات و احادیث نهفته است بیشترین تجلی را در خوشنویسی در این موضوعات دارد لذا بر در و دیوارخانه­ها و مجامع عمومی تماماً نشان از خوشنویسیاست که خوبیها و معارف را به مردم متذکر می­شوند و عکس آن در غرب که بیشتر به جای نوشته از فرم و نقاشی برای تزیینی در و دیوار استفاده می­کنند به همین جهت خوشنویسان به لحاظ اجتماعی از قشر با سواد و فرهیخته و پر ذوق­اند و تمام اشعار و متون زیادی را در حافظه دارند و کمتر کسی از میان اینها یافته می­شود که اهل خشونت و درگیری و ناهنجاری­های اجتماعی باشد. در هنر مدرن چون اساس آن هنجارشکنی است به میزان تغییر در شکل هنری، تغییر در شخصیات آنان وجود دارد فی المثل وانگوگ گوش خود را بریده و برای کسی ارسال می­کند چون ناهنجاری و تغییر و تلوین اساس هنر را تشکیل می­دهد بنابراین این خصلت در خود هنرمند هم وجود دارد چه بسا افسردگی، یک دندگی، خمولی، تنهایی و رفتارهای عجیب و بخصوص در پست مدرن وجود دارد که همگی ناشی از این خصلت است.