آخرین وضعیت بازار نفت
پیشی گرفتن تقاضای نفت خام از عرضه آن، همواره یکی از نگرانی‌های بازار نفت بوده است. اما طی یک دهه گذشته، رونق تولید نفت شیل در آمریکا باعث کاهش نگرانی‌ها از کمبود مهم‌ترین کالای اولیه دنیا شد.
پیشی گرفتن تقاضای نفت خام از عرضه آن، همواره یکی از نگرانی‌های بازار نفت بوده است. اما طی یک دهه گذشته، رونق تولید نفت شیل در آمریکا باعث کاهش نگرانی‌ها از کمبود مهم‌ترین کالای اولیه دنیا شد.
به گزارش صدای ایران از دنیای اقتصاد، با این حال نوسانات جدید قیمت نفت که باعث شد طلای سیاه از ابتدای سال جاری میلادی ۱۵ درصد رشد داشته باشد، نشان می‌دهد که اثرات آرام‌بخش نفت شیل که در یک دهه گذشته به ایجاد تعادلی جدید در بازار نفت کمک می‌کرد، در حال محدود شدن است. در واقع رشد سریع تولید نفت شیل در حالی از سال ۲۰۱۵ به این سو باعث شکل گرفتن ایده «نرم جدید» در بازار نفت شد که به نظر می‌رسد عمر این نرم جدید رو به پایان است. بر اساس این نظریه، دنیا به این باور رسیده بود که طبق تعادل جدید بازار نفت و با وجود تولید انبوه نفت شیل در آمریکا، طلای سیاه وارد محدوده قیمتی جدیدی شده که بعید است از آن کمتر یا بیشتر شود. این تعادل جدید محدوده قیمتی ۵۰ دلار بر بشکه ارزیابی می‌شد. اما اتفاقاتی که در ماه‌های اخیر، به ویژه پس از خروج دونالد ترامپ از توافق بین‌المللی هسته‌ای رقم خورد، نشان داد که با وجود افزایش تاریخی تولید نفت خام در آمریکا، این قابلیت در بازار نفت وجود دارد که قیمت‌ها در یک سال (سال جاری میلادی) از ۶۷ دلار بر بشکه به ۸۶ دلار بر بشکه نیز برسند. پایان یافتن عمر «تعادل جدید بازار نفت» زمانی جدی‌تر می‌شود که پیش‌بینی‌های اخیر قیمت نفت مورد بازبینی قرار گیرند. برخی پیش‌بینی‌ها این انتظار را مطرح می‌کنند که قیمت هر بشکه نفت خام در نیمه نخست سال ۲۰۱۹، بر اثر کمبود عرضه‌ای که از سمت کشورهای عضو اوپک وجود دارد، به سه رقم افزایش پیدا کند.
شیل چه اثری بر بازار نفت داشت؟
برای روشن شدن اثرات نفت شیل بر بازار، کافی است نگاهی به سال ۲۰۰۷ بیندازیم. یعنی زمانی‌که پیش‌بینی شد تقاضای جهانی نفت خام در سال‌های آتی به ۱۰۰ میلیون بشکه در روز برسد، برخی رهبران صنعتی دنیا این پرسش را در مقابل خود می‌دیدند که این سطح از تقاضا قرار است چگونه تامین شود؟ جیمز مولوا، مدیرعامل کونوکوفیلیپس یکی از این مدیران بود که می‌پرسید «قرار است این میزان تقاضا از کجا تامین شود؟» در واقع در آن سال، به‌طور میانگین چیزی حدود ۸۵ میلیون بشکه نفت خام در روز در دنیا تولید و به مصرف می‌رسید در آگوست سال‌جاری، تقاضای جهانی نفت خام به ۱۰۰ میلیون بشکه در روز رسید. با این حال دنیا کمتر متوجه این سطح از رشد تقاضا شد. علت اصلی آن نیز به رشد تولیدات شیل باز می‌گشت.
به گزارش وال‌استریت‌ژورنال، شرکت‌های تولیدکننده نفت خام آمریکا با استفاده از تکنیک‌هایی مانند شکست هیدرولیکی و حفاری افق، متوجه شدند که چگونه می‌توانند نفت خام را از دل سنگ‌های شیل در داکوتای شمالی، تگزاس و اوکلاهاما بیرون بکشند. در کنار پیشرفت تکنولوژیک، هزینه‌های تولید نیز که تا پیش از آن بهای گزافی روی دست تولیدکنندگان شیل می‌گذاشت، با کاهش چشمگیری همراه شد و در برخی موارد هزینه‌های سربه‌سر تولید را به ۴۰ تا ۵۰ دلار بر بشکه نیز رساند. این میزان کاهش هزینه به این معنا بود که تولیدکنندگان نفت شیل در این محدوده قیمتی مشکلی برای افزایش تولید نخواهند داشت. می‌توان گفت کاهش هزینه‌های تولید شیل، یکی از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری ایده «تعادل جدید بازار نفت» بود. به این ترتیب تولید روزانه نفت آمریکا در حالی در سال ۲۰۰۷ بیش از پنج میلیون بشکه در روز بود که از زمان ابراز نگرانی مدیرعامل کونوکو فیلیپس نسبت به تامین تقاضای نفت خام دنیا تا‌کنون، رشد قابل توجهی داشته و به لطف پیشرفت‌های تکنولوژیک برای اولین بار در تاریخ صنعت نفت این کشور به ۱۱ میلیون بشکه در روز در جولای ۲۰۱۸ رسید. اما در حالی‌که رشد تولید شیل در تمام سال‌های گذشته پاسخی برای افزایش تقاضای نفت خام در دنیا بوده، به نظر می‌رسد برای همیشه تداوم نداشته باشد.
کند شدن چرخ تولید شیل
بر اساس گزارش وال‌استریت‌ژورنال، با وجود رشد چشمگیری که تولیدات شیل در سال‌های گذشته داشته‌اند، نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه صنعت شیل آمریکا نمی‌تواند برای همیشه با همان سرعتی که تا‌کنون داشته، به رشد ادامه دهد. یکی از نشانه‌ها، مشکلات روزافزون حفاران نفت شیل آمریکا برای انتقال نفت خام تولیدی خود از غرب تگزاس است. این اتفاق به معنای توقف رشد حفاری چاه‌های جدید شیل است و دقیقا با هشدارهایی در رابطه با توقف رشد تولید نفت شیل یا حتی کاهش آن تطابق دارد.
در عین حال، رشد اقتصاد جهانی برای مدت طولانی مثبت بوده و در پی آن رشد تقاضای جهانی نفت خام نیز ادامه داشته است. بر اساس اطلاعات آژانس بین‌المللی انرژی، از زمان آخرین افت سالانه تقاضا در پایان سال ۲۰۱۱، نفت خام هر سال با رشد ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای در روز همراه بوده است. این روند صعودی و پایدار تقاضای نفت خام هم بوده که باعث شده است قیمت شاخص نفت خام برنت از ۶۷ دلار در ابتدای امسال به اوج ۸۶ دلار بر بشکه نیز برسد که بالاترین سطح در چهار سال گذشته بوده است. با این حال باید دید در شرایطی که رشد جهانی اقتصاد به دلیل افزایش تنش‌های تجاری در دنیا در معرض تهدید قرار دارد و ارزش پول بسیاری از کشورهای خریدار نفت نسبت به دلار افت چشمگیری را تجربه کرده، تقاضای نفت همچنان با رشد همراه خواهد بود یا کاهش آن منجر به کمتر شدن سود تولیدکنندگان شیل و توقف رشد تولید خواهد شد؟
تنهایی بزرگان نفتی
به این ترتیب رشد مداوم و چشمگیر تولید نفت خام در آمریکا که بخش زیادی از آن مدیون رشد تولید شیل است، در حالی طی سال‌های گذشته توانسته پابه‌پای رشد تقاضا پیش برود که حالا این سوال مطرح است که اگر تولید روزانه نفت خام آمریکا با سرعت سال‌های گذشته رشد نکند؛ روسیه و عربستان به‌عنوان دو غول نفتی دیگر قادر به پر کردن شکاف میان عرضه و تقاضا خواهند بود؟ علت اصلی مطرح شدن این سوال موانعی است که پیش روی رشد تولید نفت شیل قرار دارد. از جمله این موانع، نبود زیرساخت‌های کافی برای انتقال نفت خام بیشتر از میدان‌های نفتی آمریکا به سمت پایانه‌های صادراتی این کشور است.
این سوال در شرایطی مطرح است که با بازگشت تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران، در کنار افت تولیدی که ونزوئلا و دیگر کشورهای عضو اوپک دارند، بازار جهانی نفت نگرانی زیادی بابت کمبود عرضه نفت خام و جهش قیمت‌ها دارد. بسیاری از پیش‌بینی‌های اخیر، با توجه به کاهش عرضه‌هایی که در بازار وجود دارد، انتظار نفت ۹۰ تا ۱۰۰ دلاری را در آینده‌ای نه‌چندان دور مطرح می‌کنند. این پیش‌بینی‌ها در حالی مطرح می‌شوند که دولتمردان ترامپ در کنار فشار به عربستان سعودی برای افزایش تولید به منظور پوشش جبران کاهش تولید نفت ایران، بارها اعلام کرده‌اند که می‌توانند در دوران تحریم، نفت خام تولید آمریکا را جایگزین نفت خام ایران کنند. با این حال واقعیت‌های تولید نفت شیل، نشان می‌دهد نه تنها این نوع نفت خام به لحاظ ترکیبات شیمیایی نمی‌تواند جایگزین نفت خام ایران شود، بلکه تداوم رشد تولید آن نیز با اما و اگرهایی همراه است.
در حال حاضر روسیه روزانه بیش از ۱۱میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که بیشترین سطح از زمان فروپاشی اتحاد جاهیر شوروی است. عربستان سعودی نیز طبق آخرین گفته وزیر نفت این کشور روزانه ۷/ ۱۰ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و قصد دارد این میزان را به زودی به ۱۱ میلیون بشکه در روز برساند. به عقیده کارشناسان اگرچه سعودی‌ها توانسته‌اند با هدف جبران کاهش عرضه از سمت ایران، تولید روزانه نفت خام خود را از ماه مه به این سو افزایش دهند، اما تداوم این روند به معنای کاهش ظرفیت مازاد تولید نفت خام عربستان است. کارشناسان در حالی این نگرانی را مطرح می‌کنند که نسبت به توان تولید ۱۱ میلیون بشکه‌ای عربستان تردید دارند.
رشدی که خنثی می‌شود
با این حال نگرانی از تداوم رشد تولید نفت در عربستان، روسیه و شیل آمریکا در شرایطی مطرح است که در سوی دیگر، تولید و عرضه نفت در ونزوئلا به‌عنوان یک تولیدکننده و عرضه‌کننده عمده نفت خام، مدام در حال کاهش است و رشد تولید از جانب قدرت‌های نفتی را خنثی می‌کند. ونزوئلا بزرگ‌ترین ذخایر نفت خام دنیا را دارد اما این حجم از ذخایر باعث نشده است این کشور بتواند گامی سازنده در جهت افزایش تولید بردارد. در عوض اتفاقی که به علت سوءمدیریت در صنعت نفت این کشور رخ داده است، افت مداوم تولید است. تولید روزانه نفت کشور ونزوئلا در حال حاضر روی ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز قرار دارد اما برای روشن شدن عمق فاجعه در صنعت نفت این کشور کافی است به سطح تولید روزانه نفت خام این کشور در سال ۲۰۰۶ نگاهی بیندازیم. ونزوئلا در سال ۲۰۰۶ روزانه ۲/ ۳ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کرده است.
در سوی دیگر دنیا، در خاورمیانه، فاز دوم تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران از ۵ نوامبر اجرایی می‌شود تا خرید نفت خام ایران را برای بسیاری از متقاضیان نفت خام محدود سازد. بسیاری از معامله‌گران نفتی همچنان از میزان اثرگذاری تحریمهای آمریکا بر میزان فروش نفت ایران در بازار جهانی مطمئن نیستند اما برخی تحلیلگران عقیده دارند با اجرای کامل تحریم‌ها، ممکن است بین یک تا ۵/ ۱ میلیون بشکه از صادرات نفت خام ایران از بازار حذف شود و این به معنای رشد چشمگیر قیمت نفت است زیرا با توجه به سطح تولید فعلی روسیه و عربستان، ظرفیت مازاد اندکی برای رشد تولید نفت خام در دنیا وجود دارد.
به گزارش صدای ایران از دنیای اقتصاد، با این حال نوسانات جدید قیمت نفت که باعث شد طلای سیاه از ابتدای سال جاری میلادی ۱۵ درصد رشد داشته باشد، نشان می‌دهد که اثرات آرام‌بخش نفت شیل که در یک دهه گذشته به ایجاد تعادلی جدید در بازار نفت کمک می‌کرد، در حال محدود شدن است. در واقع رشد سریع تولید نفت شیل در حالی از سال ۲۰۱۵ به این سو باعث شکل گرفتن ایده «نرم جدید» در بازار نفت شد که به نظر می‌رسد عمر این نرم جدید رو به پایان است. بر اساس این نظریه، دنیا به این باور رسیده بود که طبق تعادل جدید بازار نفت و با وجود تولید انبوه نفت شیل در آمریکا، طلای سیاه وارد محدوده قیمتی جدیدی شده که بعید است از آن کمتر یا بیشتر شود. این تعادل جدید محدوده قیمتی ۵۰ دلار بر بشکه ارزیابی می‌شد. اما اتفاقاتی که در ماه‌های اخیر، به ویژه پس از خروج دونالد ترامپ از توافق بین‌المللی هسته‌ای رقم خورد، نشان داد که با وجود افزایش تاریخی تولید نفت خام در آمریکا، این قابلیت در بازار نفت وجود دارد که قیمت‌ها در یک سال (سال جاری میلادی) از ۶۷ دلار بر بشکه به ۸۶ دلار بر بشکه نیز برسند. پایان یافتن عمر «تعادل جدید بازار نفت» زمانی جدی‌تر می‌شود که پیش‌بینی‌های اخیر قیمت نفت مورد بازبینی قرار گیرند. برخی پیش‌بینی‌ها این انتظار را مطرح می‌کنند که قیمت هر بشکه نفت خام در نیمه نخست سال ۲۰۱۹، بر اثر کمبود عرضه‌ای که از سمت کشورهای عضو اوپک وجود دارد، به سه رقم افزایش پیدا کند.
شیل چه اثری بر بازار نفت داشت؟
برای روشن شدن اثرات نفت شیل بر بازار، کافی است نگاهی به سال ۲۰۰۷ بیندازیم. یعنی زمانی‌که پیش‌بینی شد تقاضای جهانی نفت خام در سال‌های آتی به ۱۰۰ میلیون بشکه در روز برسد، برخی رهبران صنعتی دنیا این پرسش را در مقابل خود می‌دیدند که این سطح از تقاضا قرار است چگونه تامین شود؟ جیمز مولوا، مدیرعامل کونوکوفیلیپس یکی از این مدیران بود که می‌پرسید «قرار است این میزان تقاضا از کجا تامین شود؟» در واقع در آن سال، به‌طور میانگین چیزی حدود ۸۵ میلیون بشکه نفت خام در روز در دنیا تولید و به مصرف می‌رسید در آگوست سال‌جاری، تقاضای جهانی نفت خام به ۱۰۰ میلیون بشکه در روز رسید. با این حال دنیا کمتر متوجه این سطح از رشد تقاضا شد. علت اصلی آن نیز به رشد تولیدات شیل باز می‌گشت.
به گزارش وال‌استریت‌ژورنال، شرکت‌های تولیدکننده نفت خام آمریکا با استفاده از تکنیک‌هایی مانند شکست هیدرولیکی و حفاری افق، متوجه شدند که چگونه می‌توانند نفت خام را از دل سنگ‌های شیل در داکوتای شمالی، تگزاس و اوکلاهاما بیرون بکشند. در کنار پیشرفت تکنولوژیک، هزینه‌های تولید نیز که تا پیش از آن بهای گزافی روی دست تولیدکنندگان شیل می‌گذاشت، با کاهش چشمگیری همراه شد و در برخی موارد هزینه‌های سربه‌سر تولید را به ۴۰ تا ۵۰ دلار بر بشکه نیز رساند. این میزان کاهش هزینه به این معنا بود که تولیدکنندگان نفت شیل در این محدوده قیمتی مشکلی برای افزایش تولید نخواهند داشت. می‌توان گفت کاهش هزینه‌های تولید شیل، یکی از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری ایده «تعادل جدید بازار نفت» بود. به این ترتیب تولید روزانه نفت آمریکا در حالی در سال ۲۰۰۷ بیش از پنج میلیون بشکه در روز بود که از زمان ابراز نگرانی مدیرعامل کونوکو فیلیپس نسبت به تامین تقاضای نفت خام دنیا تا‌کنون، رشد قابل توجهی داشته و به لطف پیشرفت‌های تکنولوژیک برای اولین بار در تاریخ صنعت نفت این کشور به ۱۱ میلیون بشکه در روز در جولای ۲۰۱۸ رسید. اما در حالی‌که رشد تولید شیل در تمام سال‌های گذشته پاسخی برای افزایش تقاضای نفت خام در دنیا بوده، به نظر می‌رسد برای همیشه تداوم نداشته باشد.
کند شدن چرخ تولید شیل
بر اساس گزارش وال‌استریت‌ژورنال، با وجود رشد چشمگیری که تولیدات شیل در سال‌های گذشته داشته‌اند، نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه صنعت شیل آمریکا نمی‌تواند برای همیشه با همان سرعتی که تا‌کنون داشته، به رشد ادامه دهد. یکی از نشانه‌ها، مشکلات روزافزون حفاران نفت شیل آمریکا برای انتقال نفت خام تولیدی خود از غرب تگزاس است. این اتفاق به معنای توقف رشد حفاری چاه‌های جدید شیل است و دقیقا با هشدارهایی در رابطه با توقف رشد تولید نفت شیل یا حتی کاهش آن تطابق دارد.
در عین حال، رشد اقتصاد جهانی برای مدت طولانی مثبت بوده و در پی آن رشد تقاضای جهانی نفت خام نیز ادامه داشته است. بر اساس اطلاعات آژانس بین‌المللی انرژی، از زمان آخرین افت سالانه تقاضا در پایان سال ۲۰۱۱، نفت خام هر سال با رشد ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای در روز همراه بوده است. این روند صعودی و پایدار تقاضای نفت خام هم بوده که باعث شده است قیمت شاخص نفت خام برنت از ۶۷ دلار در ابتدای امسال به اوج ۸۶ دلار بر بشکه نیز برسد که بالاترین سطح در چهار سال گذشته بوده است. با این حال باید دید در شرایطی که رشد جهانی اقتصاد به دلیل افزایش تنش‌های تجاری در دنیا در معرض تهدید قرار دارد و ارزش پول بسیاری از کشورهای خریدار نفت نسبت به دلار افت چشمگیری را تجربه کرده، تقاضای نفت همچنان با رشد همراه خواهد بود یا کاهش آن منجر به کمتر شدن سود تولیدکنندگان شیل و توقف رشد تولید خواهد شد؟
تنهایی بزرگان نفتی
به این ترتیب رشد مداوم و چشمگیر تولید نفت خام در آمریکا که بخش زیادی از آن مدیون رشد تولید شیل است، در حالی طی سال‌های گذشته توانسته پابه‌پای رشد تقاضا پیش برود که حالا این سوال مطرح است که اگر تولید روزانه نفت خام آمریکا با سرعت سال‌های گذشته رشد نکند؛ روسیه و عربستان به‌عنوان دو غول نفتی دیگر قادر به پر کردن شکاف میان عرضه و تقاضا خواهند بود؟ علت اصلی مطرح شدن این سوال موانعی است که پیش روی رشد تولید نفت شیل قرار دارد. از جمله این موانع، نبود زیرساخت‌های کافی برای انتقال نفت خام بیشتر از میدان‌های نفتی آمریکا به سمت پایانه‌های صادراتی این کشور است.
این سوال در شرایطی مطرح است که با بازگشت تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران، در کنار افت تولیدی که ونزوئلا و دیگر کشورهای عضو اوپک دارند، بازار جهانی نفت نگرانی زیادی بابت کمبود عرضه نفت خام و جهش قیمت‌ها دارد. بسیاری از پیش‌بینی‌های اخیر، با توجه به کاهش عرضه‌هایی که در بازار وجود دارد، انتظار نفت ۹۰ تا ۱۰۰ دلاری را در آینده‌ای نه‌چندان دور مطرح می‌کنند. این پیش‌بینی‌ها در حالی مطرح می‌شوند که دولتمردان ترامپ در کنار فشار به عربستان سعودی برای افزایش تولید به منظور پوشش جبران کاهش تولید نفت ایران، بارها اعلام کرده‌اند که می‌توانند در دوران تحریم، نفت خام تولید آمریکا را جایگزین نفت خام ایران کنند. با این حال واقعیت‌های تولید نفت شیل، نشان می‌دهد نه تنها این نوع نفت خام به لحاظ ترکیبات شیمیایی نمی‌تواند جایگزین نفت خام ایران شود، بلکه تداوم رشد تولید آن نیز با اما و اگرهایی همراه است.
در حال حاضر روسیه روزانه بیش از ۱۱میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که بیشترین سطح از زمان فروپاشی اتحاد جاهیر شوروی است. عربستان سعودی نیز طبق آخرین گفته وزیر نفت این کشور روزانه ۷/ ۱۰ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و قصد دارد این میزان را به زودی به ۱۱ میلیون بشکه در روز برساند. به عقیده کارشناسان اگرچه سعودی‌ها توانسته‌اند با هدف جبران کاهش عرضه از سمت ایران، تولید روزانه نفت خام خود را از ماه مه به این سو افزایش دهند، اما تداوم این روند به معنای کاهش ظرفیت مازاد تولید نفت خام عربستان است. کارشناسان در حالی این نگرانی را مطرح می‌کنند که نسبت به توان تولید ۱۱ میلیون بشکه‌ای عربستان تردید دارند.
رشدی که خنثی می‌شود
با این حال نگرانی از تداوم رشد تولید نفت در عربستان، روسیه و شیل آمریکا در شرایطی مطرح است که در سوی دیگر، تولید و عرضه نفت در ونزوئلا به‌عنوان یک تولیدکننده و عرضه‌کننده عمده نفت خام، مدام در حال کاهش است و رشد تولید از جانب قدرت‌های نفتی را خنثی می‌کند. ونزوئلا بزرگ‌ترین ذخایر نفت خام دنیا را دارد اما این حجم از ذخایر باعث نشده است این کشور بتواند گامی سازنده در جهت افزایش تولید بردارد. در عوض اتفاقی که به علت سوءمدیریت در صنعت نفت این کشور رخ داده است، افت مداوم تولید است. تولید روزانه نفت کشور ونزوئلا در حال حاضر روی ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز قرار دارد اما برای روشن شدن عمق فاجعه در صنعت نفت این کشور کافی است به سطح تولید روزانه نفت خام این کشور در سال ۲۰۰۶ نگاهی بیندازیم. ونزوئلا در سال ۲۰۰۶ روزانه ۲/ ۳ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کرده است.
در سوی دیگر دنیا، در خاورمیانه، فاز دوم تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران از ۵ نوامبر اجرایی می‌شود تا خرید نفت خام ایران را برای بسیاری از متقاضیان نفت خام محدود سازد. بسیاری از معامله‌گران نفتی همچنان از میزان اثرگذاری تحریمهای آمریکا بر میزان فروش نفت ایران در بازار جهانی مطمئن نیستند اما برخی تحلیلگران عقیده دارند با اجرای کامل تحریم‌ها، ممکن است بین یک تا ۵/ ۱ میلیون بشکه از صادرات نفت خام ایران از بازار حذف شود و این به معنای رشد چشمگیر قیمت نفت است زیرا با توجه به سطح تولید فعلی روسیه و عربستان، ظرفیت مازاد اندکی برای رشد تولید نفت خام در دنیا وجود دارد.
نظر شما