روزهای آخر بن سلمان/ ساز و کار انتخاب ولیعهد جدید

تایید قتل خاشقجی از سوی عربستان. سکوت مرموز بن سلمان. مواضع ضد و نقیض ترامپ. حالا پرونده روزنامه نگار عربستانی وارد فاز جدیدی شده است. شرایط برای خاندان سعودی مخصوصا محمد که با یک بدعت جدید به عنوان ولیعهد، قدرتی در حد پادشاه را بدست آورد بسیار بغرنج شده است. او بیش از هر کسی در مظان اتهام است و حالا نگران از دست دادن قدرت خود است.

رویداد قتل خاشقچی را می توان اتفاقی دانست که دقیقا با رفتار شناسی بن سلمان گره خورده است. رفتارهایی که همگی تایید و تحسین غربی ها و مخصوصا امریکایی ها را در بر داشت. اما قتل یک روزنامه نگار بی گناه آن هم در خارج از عربستان در شرایطی که موضوع برای همگان آشکار شده است، نمی تواند باز هم از سوی غربی ها مهر تایید بگیرد. اعتماد به نفس بیش از حد بن سلمان حالا می تواند کار دست او دهد. او اگر برکنار هم نشود مجبور است تا مدتها تاوان این افتضاح را بدهد. همه رفتارهای گذشته او با تایید یا دست کم سکوت غربی ها روبرو بود. پس از به قدرت رسیدن ترامپ در امریکا و تمایل او به ارتباط بیشتر با عربستان به بهانه قرادادهای کلان، اعتماد به نفس بن سلمان را بیش از پیش افزایش داد و تمام رخدادها و حوادثي که به‌طور زنجيروار در دوره وليعهدي او روي داد، همگي با هدف ‏شايسته جلوه دادن او براي سمت پادشاهي عربستان صورت ‌گرفت. 

 

نظام قبیله ای و پادشاهی عربستان وضعیت خاصی را برای انتخاب ولیعهد و انتقال قدرت ایجاد کرده است. در حالی که جایگاه ملک سلمان و مخصوصا پسرش محمد در شرایط حاضر به خطر افتاده، این سوال پیش آمده است که نحوه انتخاب ولیعهد به چه شکل است و در صورت برکناری بن سلمان، چه مکانیسمی برای انتخاب ولیعهد جدید وجو دارد؟
بر اساس بند (ب) ماده 5 قانون پادشاهی عربستان سعودی حکومت و پادشاهی صرفا از آن فرزندان و نوادگان ملک عبد العزیز، پایه‌‌گذار عربستان سعودی است.


در سال 2006 "ملک عبد الله بن عبد العزیز"، پادشاه عربستان سعودی سیستم جدیدی را برای انتخاب ولی‌عهد ارائه داد.
براساس پیشنهاد ملک عبد الله شورایی به نام "شورای بیعت" تشکیل شد که اعضای آن را فرزندان و نوادگان ملک عبد العزیز آل‌سعود تشکیل می‌دهند.
براساس ماده 7 بند (الف) شورای بیعت پادشاه پس از بدست گرفتن قدرت، با رایزنی و مشورت با اعضای شورا یک یا دو یا سه نفر از افرادی که برای احراز پست ولیع‌هدی مناسب به نظر می‌رسند، را معرفی می‌کند تا یک نفر را از میان آنها به عنوان ولی‌عهد انتخاب کند.
در صورت عدم دستیابی به توافق برسر گزینه‌های ارائه شده، شورای بیعت اقدام به رای گیری می‌کند و کسی که در این میان بالاترین آرا را بدست آورد، به عنوان ولی‌عهد انتخاب می‌شود.
انتظار می‌رود شورای بیعت با توجه به شرح وظایف آن بتواند برطرف کننده کاستی‌های مربوط به مسئله جانشینی بوده و افزون بر ساماندهی فرایند تعیین پادشاه بتواند انتقال مسالمت‌آمیز و قانونی قدرت از نسل اول فرزندان عبدالعزیز به نسل دوم این خاندان را تسهیل نماید.

 

در مقابل برخی معتقدند مکانیسم شورای بیعت برای ابهام‌زدایی و حل مشکل انتقال قدرت در عربستان کافی نبوده و خالی از اشکال نیست، بلکه به نوعی روند جانشینی را پیچیده‌تر کرده است. به ویژه بند مربوط به نحوه تعیین ولیعهد به گونه‌ای تنظیم شده که خود به خود رقابت و تقویت ائتلاف‌های درون خاندانی را اقتضا می‌کند.