اختراع دستگاهی برای صرفه‌جویی در آب
همیشه همین طور است. ابتدا منابع آبی کم میشود و چکمه‌های خشکسالی جای پاهای خود را بر آن می‌گذارد، سپس مسئولان وزارت نیرو شروع می‌کنند به اطلاعیه صادر کردن و مصاحبه گذاشتن که کم‌آبی داریم و سدها خالی است. از سوی دیگر هم پیمانکاران مشغول جلو بردن طرح‌های سدسازی یکی پس از دیگری هستند و چنان آمار سدهای کشور را بالا می‌برند تو گویی ایران در وسط اروپا جای دارد با بارندگی سالیانه بیش از 2 هزار میلی‌متر یا روی خط استوا با بارندگی‌های مداوم فصلی.
به نوشته ایران، هر بار که دوره خشکسالی آغاز میشود، کارهای مقطعی نیز برای جبران کم‌آبی رونق می‌گیرد که یکی از مهمترین آن‌ها تأکید بر توصیه به صرفه‌جویی است. آن هم به طوری که وظیفه صرفه‌جویی تنها در شکل شخصی و اخلاقی‌اش برعهده افراد گذاشته میشود. در نتیجه، هر فرد ایرانی که صرفه‌جویی کند، خود کرده و خود از آن خبر دارد اما حتی نمی‌داند در کاهش مصرف چقدر اثر گذاشته و چقدر به جامعه‌اش خدمت کرده است اما کسی هم که صرفه‌جویی نکند، مشکلی گریبانگیرش نمی‌شود. توصیه مداوم به صرفه‌جویی و انداختن بار اخلاقی آن بر دوش افراد به میل خودشان، موجب شده است که دستگاه‌های مسئول نیز به دنبال راهکارهای سیستماتیک در صرفه‌جویی نروند در صورتی که می‌توان با کمک فناوری‌های خاصی، صرفه‌جویی را بیرون از اختیار و اراده اخلاقی و عرفانی مصرف‌کنندگان مدیریت کرد.
فریدون شیری. او سال 77 هم آمده بود روزنامه. با اختراعی و طرحی جدید. سال‌های خشکسالی بود. دوره 10 ساله. وزارت نیرو مدام اطلاعیه می‌داد که صرفه‌جویی کنید اما برای صرفه‌جویی جز توصیه‌های همیشگی هیچ روش و چاره‌ای نداشتیم. بعد، مدتی قطع آب طبق برنامه و جدول زمانبندی اجرا شد.
آقای شیری همان زمان به روزنامه آمد و یک سری وسایل ساخت خودش را آورد. آن وسایل را برای کاهش مصرف یا همان صرفه‌جویی ساخته بود. اختراعاتی بود که گواهی اختراع هم داشت. کسی حمایتش نمی‌کرد و وزارت مربوطه هم اختراعاتش را تحویل نمی‌گرفت.
اختراع او، کاهنده مصرف آب در شیرآلات و وسایل مصرف بود. بنابراین باید در کارخانه‌های شیرسازی، این وسایل روی شیرآلات نصب می‌شد. هر کسی که یک روز در ایران زندگی کرده باشد، می‌داند وادار کردن تولیدکنندگان به اجرای چنین طرحی تقریباً محال است. از طرفی، همان زمان وقتی با مدیران آبرسانی مصاحبه می‌کردیم و می‌پرسیدیم چرا فشار آب چنان است که برای صرفه‌جویی باید سر راه آن کاهنده نصب کرد، می‌گفتند به دلیل وجود شیب متفاوت در مناطق مختلف تهران، حداقل فشاری که استفاده میشود قابل کاهش نیست و چنانچه فشار را از مقدار موجود کمتر کنیم، آب در برخی از مناطق قطع میشود.
این، البته استدلال درستی بود اما در نظر بگیرید شهری را با مساحت بیش از هشتصد کیلومترمربع که قرار است تمام مناطقش لابد از یک منبع با فشار ثابت آبرسانی شود و نمی‌توان برای شیب‌های مختلف فشارهای مختلف به کار گرفت و ناچارید فشار را روی درجه آخر بگذارید تا هم مناطق مرتفع تهران آب بگیرد هم مناطق پایین و پست.
کارکرد اختراع
شیری دست از تلاش برنداشت. در کنار پیگیری برای دریافت مجوزی که تولیدکنندگان را به نصب کاهنده فشار ملزم کند، اختراع خود را تکمیل کرد و در کاربردهای دیگر نیز گسترش داد.
او وقتی نتوانست رضایت تولیدکنندگان را برای نصب کاهنده در تولید انواع شیر و دوش کسب کند، با تولیدکنندگان فلاش تانک مذاکره کرد. او در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده بود که فلاش تانک‌های موجود در بازار، یکی از وسایلی است که اگر در تولید آن اصلاحاتی صورت بگیرد، می‌تواند عامل خوبی برای صرفه‌جویی آب باشد اما به این مشکل برخورد که وسیله کاهنده‌ای که اختراع کرده است، فقط روی فلاش تانک‌های بزرگ کاربرد دارد.
نتیجه بررسی‌ها و مذاکرات وی با تولیدکنندگان این شد که سازندگان این وسیله، حجم فلاش تانک را 35درصد پایین بیاورند و از این طریق مصرف را کاهش دهند بدون اینکه در بازده و کارکرد آن اخلالی ایجاد شود.
در همین احوال، شیری یکی از اشکالات مهم نخستین اختراع خود را پیدا کرد. او دریافت پس از مدتی پشت کاهنده فشار، رسوب جمع میشود و نمی‌گذارد همان مقدار کم آب هم از شیر خارج شود. او با ایجاد تغییراتی در حفره‌های کاهنده و استفاده از ساچمه، این اشکال را برطرف کرد. او پس از کسب موفقیت در اصلاح و افزایش کارایی کاهنده فشار، موفق شد کاهنده پیشرفته‌تری با محفظه میانی رسوب گذر اختراع کند و پس از آن به دلیل اینکه یکی از مکان‌های هدررفت آب حمام‌های خانگی است، وی توانست سردوش کم مصرف پرفشار را اختراع کند.
جای خالی حمایت
فریدون شیری 55 ساله متولد و ساکن تهران، دیپلمه اتومکانیک است. دارای 4 اختراع در زمینه صرفه‌جویی در مصرف آب، حتی در وزارت نیرو گمنام‌تر از آن است که بتوان تصور کرد اختراعاتش دیده و برای تولید انبوه و همه‌گیر شدن استفاده از آن دستوری صادر یا برنامه‌ای تدوین شده باشد.
در تاریخ 30 اردیبهشت 88 مدیر دفتر مدیریت مصرف و کاهش آب یکی از استان‌ها به معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب همان استان نامه می‌نویسد که یکی از اختراعات آقای شیری 33درصد و دیگری تا 48 درصد باعث صرفه‌جویی در مصرف آب میشود و با توجه به قیمت پایین این دو اختراع، امکان همه گیر شدن آن در میان مردم وجود دارد، بنابراین بهتر است روی آن اقدامی صورت بگیرد.
شیری می‌گوید: «آن نامه بایگانی شد و هیچ اتفاقی نیفتاد، در صورتی که در هر جای دنیا اگر شما بگویید وسیله‌ای تا 48 درصد صرفه‌جویی آب به همراه دارد، کل کارخانه‌های تولیدی از آن وسیله استفاده می‌کنند اما در اینجا نه تنها حمایت نمی‌کنند، بلکه با سازنده آن مقابله هم می‌کنند چون فکر می‌کنند روی پروژه‌های بزرگشان تأثیر می‌گذارد. باور اشتباهی است اگر تصور کنید وزارتخانه های مربوطه از طرح‌های صرفه‌جویی حمایت می‌کند چون همیشه مخترع در ته بن‌بست حمایت گیر می‌افتد. از وزارت نیرو بپرسید در سه دهه گذشته کدام طرح و برنامه یا فناوری را برای صرفه‌جویی به کار گرفته است. اگر در مصرف آب صرفه‌جویی شود طرح‌های متعدد سدسازی پیمانکاران وزارت نیرو چه سرنوشتی پیدا می‌کند؟»
در نخستین جشنواره پژوهش و فناوری صنعت آب و فاضلاب، طرح فریدون شیری به عنوان یکی از طرح‌های برتر برنده و برگزیده شد. او با اینکه به دعوت دبیرخانه جشنواره به مراسم رفته بود، با کمال تعجب هر چه منتظر ماند، نامش را نخواندند و مراسم جشنواره برگزار شد و به اتمام رسید. پس از پایان جشنواره و اعتراض شیری، مشخص شد که اعمال نفوذ نمایندگان یکی از سازمان ها مانع معرفی علنی وی و طرح برگزیده‌اش شده است.
جایزه او را بعداً در خفا به وی دادند و از او خواستند موضوع را رسانه‌ای نکند. شیری در باره این اتفاق می‌گوید: «آن‌ها نمی‌خواستند شرح و کیفیت اختراعات من به رسانه‌ها کشیده شود و من هنوز نمی‌دانم به چه دلیل طرح‌های صرفه‌جویی آب باید اینقدر مخالف و دشمن داشته باشد.
شیری اکنون مشغول تکمیل اختراع جدیدی است که موجب میشود میزان هدررفت قهری و غیرارادی آب در تمام شیرهای موجود در ساختمانها کاهش یابد. او هنوز هم به حمایت از طرح‌های خود امید دارد و معتقد است کشور کم آب ما بیشتر از اطلاعیه، به کار و فناوری برای کاهش مصرف آب نیاز دارد.