ترامپ برای نفت ایران چه خوابی دیده است؟

حدود چهار ماه مانده به پایان موعد ۱۸۰ روزه بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران، فشار دولت دونالد ترامپ بر متحدانش برای توقف کامل خرید نفت ایران آغاز شده است. آمریکا انتظار دارد بتواند تا تاریخ ۴ نوامبر(۱۳ آبان سال‌جاری) با تکیه بر افزایش تولید عربستان سعودی و روسیه، صادرات حدودا ۵/ ۲ میلیون بشکه‌ای نفت‌خام ایران را از بازار حذف کند.

به گزارش صدای ایران از دنیای اقتصاد و به نقل از وال‌استریت‌ژورنال، یک مقام آگاه در وزارت امور خارجه آمریکا تفاوت تحریم‌های دولت ترامپ با دولت اوباما را در این اعلام کرده است که «دولت ترامپ هیچ معافیت و تجدیدنظری در تصمیم اعلام شده ندارد و از سایر تولیدکنندگان نفت‌خام در خاورمیانه درخواست می‌کند با افزایش تولید در روزهای آینده، امنیت عرضه را در بازار برقرار سازند.» این انتظار درحالی از سوی آمریکا وجود دارد که با توجه به دست به گریبان بودن بازار جهانی نفت با اختلال عرضه از سمت ونزوئلا، لیبی، نیجریه، مکزیک، کانادا و... به‌نظر می‌رسد فشار برای کاهش حداکثری صادرات نفت ایران، با چالش‌هایی از جمله بر هم ریختن تعادل بازار و رشد چشم‌گیر قیمت‌ها همراه باشد. به گزارش بلومبرگ، کارشناسان عقیده دارند خروج نفت ایران از بازار جهانی می‌تواند قیمت نفت را به ۹۰ دلار بر بشکه یا بیشتر برساند. این چشم‌انداز درحالی وجود دارد که پیش از این دونالد ترامپ، با انتقاد از تولیدکنندگان نفت در اوپک آنها را به بالا نگه داشتن مصنوعی قیمت‌ها متهم کرده بود. اما در عمل این تصمیمات ترامپ است که هر از چندگاه بازار نفت را با موج رشد قیمت همراه می‌کند.

در عین حال عدم همراهی بین‌المللی با تصمیمات ترامپ، مانعی دیگر بر سر راه توقف کامل صادرات نفت‌خام ایران به نظر می‌رسد. اگرچه اخیرا برخی مشتری‌های نفت‌خام ایران اعلام کرده‌اند خرید نفت از کشورمان را متوقف خواهند کرد، اما تاکنون هیچ کشوری به شکل مستقیم از برنامه‌های ترامپ حمایت نکرده است. با این حال روز گذشته یک مقام آگاه در وزارت نفت به خبرگزاری تسنیم گفت: ایران برای بدترین سناریوها، حتی سناریوهایی که احتمال تحقق آن بسیار کم است، آمادگی دارد. این مقام آگاه همچنین تصمیم آمریکا برای توقف کامل صادرات نفت‌خام ایران را «ادعایی بزرگ» دانست و گفت: ایران در ماه گذشته میلادی روزانه ۸/ ۲ میلیون بشکه نفت‌خام و میعانات گازی صادر کرده و این رقم اکنون حدود ۵/ ۲ میلیون بشکه است و حذف این میزان نفت‌خام و میعانات گازی از بازار جهانی به راحتی و در یک دوره زمانی چندماهه، امکان‌پذیر نیست. تولید روزانه نفت‌خام ایران درحال‌حاضر بیش از ۸/ ۳ میلیون بشکه است. با این حال در پی اعلام مقامات آمریکایی مبنی بر لزوم توقف کامل خرید نفت‌خام ایران و عدم بازنگری آنها در تاریخ اعلام شده، بازار جهانی نفت‌خام با جهش چشمگیر قیمت‌ها همراه شد. به گزارش «دنیای اقتصاد» پس از انتشار خبر یاد شده، هر بشکه نفت‌خام آمریکا طی معاملات دو روز گذشته ۳/ ۵ درصد رشد داشت و به بیش از ۷۱ دلار بر بشکه رسید که بالاترین سطح از ماه مه، یعنی زمان اعلام خروج آمریکا از توافق بین‌المللی برجام ارزیابی می‌شود. این نفت شاخص در روز گذشته و تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۸:۳۰ به وقت تهران) نیز ۱۸/ ۱ دلار رشد قیمت داشت و به ۷۱/ ۷۱ دلار بر بشکه رسید. هر بشکه نفت‌خام برنت نیز با ثبت رشد قیمت ۹۸ سنتی، ۲۹/ ۷۷ دلار بر بشکه معامله شد. براساس اطلاعات موجود، آمریکا برای خارج کردن نفت‌خام ایران از بازار و کاهش اثر آن بر قیمت‌ها، روی کمک عربستان و روسیه حساب باز کرده است. اما با توجه به برخی واقعیت‌های فنی، این سوال مطرح است که این دو کشور تا چه مدت قادر به حفظ افزایش تولید به منظور جبران کاهش عرضه نفت‌خام ایران در بازار خواهند بود؟ سوال دیگری که با توجه به درخواست آمریکا برای توقف خرید نفت ایران مطرح می‌شود این است که آیا اصولا صادرات ۵/ ۲ میلیون بشکه‌ای نفت‌خام ایران، طی مدتی کوتاه می‌تواند از بازار حذف شود؟

افزایش تولید نفت عربستان و چند نکته

همراهی عربستان سعودی با آمریکا درجهت آسان‌تر کردن اعمال تحریم‌های نفتی علیه کشورمان (به‌عنوان مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای)، اگرچه پیش از این در حد سناریو مطرح بود اما با گذشت زمان، روزبه‌روز بیشتر رنگ واقعیت به خود گرفت. پس از تلاش بی‌وقفه عربستان برای تصویب طرح افزایش تولید در اوپک و تاکید بر «افزایش یک میلیون بشکه‌ای در روز»، تازه‌ترین اقدام این کشور حرکت به سمت تولید ۱۱ میلیون بشکه‌ای در روز است. این میزان افزایش تولید در تاریخ صنعت نفت سعودی‌ها بی‌سابقه است و از میزان تولید روزانه نفت‌خام این کشور در ماه گذشته میلادی فاصله‌ای حدودا یک میلیون بشکه‌ای دارد.

به این ترتیب کشوری که تحت فشار اقتصادی و نیاز به قیمت بالای نفت، «طرح کاهش تولید کشورهای عضو و غیرعضو اوپک» را در دسامبر سال ۲۰۱۶ در اوپک به سرانجام رساند و از ابتدای سال ۲۰۱۷ پایبندی بسیار بالایی به آن داشت، حالا با چرخش موضعی آشکار برای همراهی بیشتر با سیاست‌های آمریکا، حداکثر تلاش خود را برای افزایش تولید به‌کار گرفته است. عربستان تقریبا به شکل همزمان با انتشار خبر فشار آمریکا برای صفر کردن صادرات نفت‌خام ایران، اعلام کرد از ماه آینده میلادی سطح تولیدات خود را به ۱۱ میلیون بشکه در روز خواهد رساند. مدیرعامل آرامکو اما پا را از عدد یاد شده نیز فراتر گذاشته و ظرفیت افزایش تولید عربستان را ۱۲ میلیون بشکه در روز عنوان کرده است. اما بسیاری از کارشناسان عقیده دارند این کشور به لحاظ فنی قادر نخواهد بود این سطح از تولید را برای طولانی‌مدت حفظ کند، همان‌طور که قبلا نیز نتوانسته است. رشد چشم‌گیر قیمت‌ها در بازار نفت نیز موید این نکته است که معامله‌گران نسبت به تامین بلندمدت کسری عرضه نفت ایران از سوی کشوری چون عربستان، امیدوار نیستند. از دیگر سو کارشناسان عقیده دارند اگر متحدان آمریکا خرید نفت ایران را به صفر برسانند و چین و هند نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین مشتریان نفت‌خام ایران واردات خود را کاهش دهند، احتمالا بازار نفت با کاهش ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای نفت‌خام مواجه خواهد بود. این میزان از تمام پیش‌بینی‌های قبلی بیشتر است هرچند از «کل صادرات نفت‌خام ایران» که آمریکا انتظار قطع شدن آن را دارد نیز کمتر است. با این حال تحلیلگران بازار بر نقش روسیه و حتی ذخایر نفت‌خام آمریکا در حفظ تعادل بازار در صورت خروج ۵/ ۱ میلیون بشکه از تولیدات ایران از بازار اشاره می‌کنند. به گزارش وال‌استریت‌ژورنال، بعید نیست آمریکا و کشورهای غربی مجبور شوند برای جبران کسری نفت ناشی از تحریم ایران، از ذخایر راهبردی خود استفاده کنند زیرا با وجود رایزنی آمریکا با عربستان سعودی برای افزایش تولید، بسیاری از کشورها انتظار داشتند واشنگتن مهلت بیشتری برای جایگزین کردن نفت ایران در نظر گیرد. بلومبرگ نیز با وال‌استریت‌ژورنال هم نظر است. براساس گزارش این خبرگزاری، اگر کاهش صادرات نفت‌خام ایران قیمت‌ها را بیش از حد بالا ببرد، آمریکا باید سراغ ذخایر ۶۶۰ میلیون بشکه‌ای نفت خود برود تا بازار را متعادل کند. درحال‌حاضر دولت ترامپ برنامه‌هایی برای فروش بخشی از این ذخایر تا سال ۲۰۲۵ دارد؛ برنامه‌ای که در داخل این کشور با انتقادات فراوانی مواجه است. اما نکته‌ای که نباید از آن غافل شد این است که در کنار کاهش عرضه از سمت ایران، بازار عدم اطمینان فراوانی از عرضه نفت‌خام از سمت کشورهایی چون ونزوئلا، لیبی، نیجریه و... دارد. تولید نفت ونزوئلا با افتی ۶۰۰ هزار بشکه‌ای در روز نسبت به یک سال پیش به ۳۶/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده و احتمال دارد تا پایان سال به کمتر از یک میلیون بشکه در روز برسد. افت تولید نفت این کشور در کنار کاهش احتمالی صادرات نفت‌خام ایران، می‌تواند به معضل کمبود عرضه دامن بزند. در چنین شرایطی مشخص نیست آیا آمریکا و متحدان نفتی‌اش قادر به پاسخگویی به بازار و پیشگیری از جهش چشمگیر قیمت‌ها خواهند بود یا خیر.

واکنش مشتریان نفت‌خام ایران

اما با وجود تاکید یک مقام آمریکایی بر جدیت تصمیم دولت ترامپ مبنی بر صفر کردن صادرات نفت‌خام ایران و عدم بازنگری در این تصمیم، روز گذشته خبرگزاری رویترز از رایزنی کره‌جنوبی و ژاپن با دولت آمریکا برای کاستن از تاثیرات نامطلوب تحریم ایران بر بازارهای بین‌المللی خبر داد. این دو کشور آسیایی اگرچه به لحاظ حفظ امنیت در مقابل کره‌شمالی، وابستگی زیادی به آمریکا دارند، اما نمی‌توانند اثرات قطع واردات نفت و میعانات گازی ایران را نادیده بگیرند. ژاپن درحال‌حاضر روزانه حدود ۲۰۰هزار بشکه نفت‌خام از ایران وارد می‌کند. این سطح کمی بیشتر از میزان واردات این کشور از ایران در دور قبلی تحریم‌ها است. یوشی هیده سوگا، سخنگوی دولت ژاپن روز گذشته در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت: ژاپن و آمریکا سرگرم مذاکره درباره تحریم‌ها علیه ایران هستند. اما حاضر به توضیح جزئیات این مذاکرات نشد. او همچنین گفت: توکیو با ایران در تماس است. کره‌جنوبی نیز به‌عنوان کشوری که در دور قبلی تحریم‌ها هیچ‌گاه واردات نفت از ایران را قطع نکرد، درحال‌حاضر چیزی بیش از ۳۰۰ هزار بشکه در روز از ایران نفت و میعانات گازی خریداری می‌کند. یکی از مقامات وزارت انرژی کره‌جنوبی روز گذشته اعلام کرد: ما در موقعیتی مشابه ژاپن قرار داریم و برای دریافت معافیت از آمریکا با این کشور در حال مذاکره هستیم.

نیهات زیبکچی، وزیر اقتصاد ترکیه نیز از دیگر مقام‌های دولتی بود که روز گذشته به درخواست نفتی آمریکا واکنش نشان داد و گفت: این درخواست آمریکا ربطی به ترکیه پیدا نمی‌کند. پیش از این یک مدیر ارشد شرکت سینوپک چین نیز اعلام کرده بود «به رغم تصمیم آمریکا مبنی بر تحریم ایران، تجارت نفتی ما با ایران تاثیری نپذیرفته است.» چین یکی از بزرگ‌ترین مشتریان نفتی ایران است و درحال‌حاضر به‌طور متوسط، روزانه بیش از ۶۰۰ هزار بشکه نفت‌خام از ایران وارد می‌کند. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین مشتری نفت‌خام ایران، در دور قبلی تحریم‌ها خرید نفت‌خام از ایران را در سطحی قابل قبول ادامه داد. این کشور در حال حاضر در جنگ تجاری با آمریکا به سر می‌برد و به تازگی بر واردات نفت‌خام از آمریکا تعرفه‌ای ۲۵ درصدی وضع کرده است. مقابله این کشور با آمریکا در زمینه واردات نفت‌خام می‌تواند به نفع صادرات نفت‌خام ایران تمام شود؛ مگر اینکه رئیس‌جمهور آمریکا در مقابل تحریم خرید نفت از ایران، امتیازاتی را برای چین در نظر بگیرد. 

در کنار چین، هند نیز می‌تواند نقشی تاثیرگذار در حفظ صادرات نفت‌خام ایران داشته باشد؛ هرچند ممکن است نقش این کشور به اندازه چین پررنگ نباشد؛ زیرا اخیرا برخی پالایشگاه‌ها و بانک‌های این کشور اعلام کرده‌اند به علت مراودات مالی با آمریکا، ممکن است قادر به ادامه خرید نفت ایران نباشند. در کنار تمام این کشورها، اروپا که درحال‌حاضر سهم قابل توجهی از فروش نفت ایران دارد، به‌‌رغم دور قبلی تحریم‌ها که خرید نفت‌خام ایران را به صفر رسانده بود، این‌بار در مخالفت با خروج یکجانبه ترامپ از توافق‌ بین‌المللی برجام اعلام کرده برای خرید نفت ایران و انتقال پول آن تمام تلاش خود را خواهد کرد.