احمد نادمی: سیمین بهبهانی غزل را روشنفکرپسند کرد

احمد نادمی با بیان این‌که سیمین بهبهانی با استمرار و تولید زیاد شعر پیشنهادهای خود را در غزل تثبیت کرد گفت: خانم بهبهانی غزل را از جایگاه عام به جایگاه خاص و روشنفکرپسند وارد کرد.

این شاعر و منتقد ادبی در پی درگذشت سیمین بهبهانی درباره ویژگی‌های شعر و جایگاه شعری این شاعر در غزل معاصر گفت: خانم بهبهانی یکی از شخصیت‌های محترم شعر امروز است، به این معنا که دامنه ارادتمندان به شعر ایشان تقریبا به انواع سلیقه‌های شعری گسترده شده است و آدم‌های گوناگون با ایدئولوژی‌های مختلف از شعر او لذت می‌برند.

او به ویژگی‌های شعر سیمین بهبهانی از جمله خارج کردن غزل از فرهنگ عام و آوردن آن به فضای فرهنگ خاص اشاره و اظهار کرد: شاید غزل محبوب‌ترین قالب شعری در ادبیات فارسی ماست که در طول تاریخ توانسته خود را به خاطر حیثیت وجودی و عاشقانه بودن حفظ کند و شاعر غزل‌سرا نیز می‌توانست فردیت خود را در آن متبلور کند. شاید به همین خاطر است که هنوز وقتی می‌خواهیم از تاریخ ادبیات صحبت ‌کنیم نام اولین شاعری که به ذهن‌مان می‌رسد حافظ است، چون او هم غزل‌سرا بوده وغزل هم توانسته جایگاه ویژه خود را در فرهنگ ما پیدا کند.

نادمی در ادامه به تغییر و تحولات غزل در دوره‌های مختلف و در سبک‌های مختلف خراسانی، هندی و عراقی اشاره کرد و گفت: با این‌که غزل در طول تاریخ تغییرات مختلفی داشت، اما همچنان در بین مردم محبوب است و همین محبوبیت باعث شده که در بین مردم و فرهنگ ما جایگاهی عام را تسخیر کند. اهمیت خانم بهبهانی در این بود که به جایگاه عام غزل توجه نشان داد و با تلاشش در همان نخستین کتابش پیشنهاداتی را مطرح کرد که باعث توجه انتقادی به غزل شد.

این شاعر اضافه کرد: گرچه برخی از علاقه‌مندان و منتقدان شعر خانم بهبهانی معتقدند که پیشنهاداتی که این شاعر درباره غزل می‌دهد، قبلا در ادبیات ایران هم صورت گرفته است، اما او با استمرار و تولید زیاد شعر این پیشنهادها را تثبیت کرد و باعث شد تا توجه انتقادی در ادبیات به غزل معطوف شود.

او ادامه داد: خانم بهبهانی در همان نخستین کتابش توجه به بحث انتقادی در فضای فرهنگ در غزل را مورد توجه قرار داد تا در نهایت به جایی رسید که مرحوم حق‌شناس از ایشان به عنوان «نیمای غزل» یاد کرد. همچنین در ادامه با کارهای او در دهه 60 و 70 بحث‌های دامنه‌داری در زمینه غزل شکل گرفت و باعث شد غزل در فضای جدی ادبیات آن سال‌ها مطرح شود. او توانسته بود غزل را از جایگاه عام به جایگاه خاص و روشنفکرپسند ادبی هم وارد کند.

این منتقد سپس با بیان این‌که علاقه به غزل هیچ‌گاه در تاریخ ادبیات ما حتی پس از نیما کمرنگ نشده بود، اظهار کرد: پس از نیما شخصیت‌هایی همچون هوشنگ ابتهاج و حسین منزوی که شاعران شاخصی در حوزه غزل بودند، توانستند جایگاه غزل را حفظ کنند اما تا این زمان هیچ‌گاه غزل به طور جدی نتوانسته بود وارد فضای انتقادی ادبیات شود، ولی بعد از خانم بهبهانی این موضوعات در فضای خاص ادبیات ما جایگاه خود را پیدا می‌کند. همچنین او وزن غزل را از امکانات عروضی گذشته خارج و به حالت خودکاری تغییر می‌دهد، یعنی او تا آن‌جا که بیان اجازه می‌دهد وزن را در غزل طولانی می‌کند. همچنین تا پیش از این مضمون مصرع‌ها و بیت‌های یک غزل با مضمون دیگر بیت‌ها و مصرع‌ها متفاوت بود اما ایشان در غزل تنها یک مضمون را ‍پی گرفت و روایت را در غزل وارد کرد و خود با تأکید و تولید مستمر آثارش، پیشنهادهایی را که در غزل می‌دهد، تثبیت می‌کند.

نادمی افزود: البته بسیاری از این پیشنهادها از خود خانم بهبهانی نبود و در شعر فارسی کسانی بودند که از آن‌ها استفاده کرده بودند، اما او با استمرار، آن‌ها را به تثبیت رساند و همین باعث شد که غزل‌سراهای بعد از او نیز راغب شدند تا پیشنهادهایی را که ایشان بر آن‌ها تأکید کرده، در شعرشان به کار بگیرند، به همین خاطر او در شعر امروز ما شخصیت محترمی است. درست است که ایشان چشم بر جهان بسته‌اند اما همچنان در شعرهای خود و دیگرانی که از پیشنهادهای شعری او استفاده می‌کنند، زنده‌اند.

او در پایان اضافه کرد: نباید فراموش کنیم که شعر اجتماعی بعد از دوران مشروطه جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند که یکی از این ویژگی‌ها که تغزل اجتماعی است مورد توجه سیمین بهبهانی قرار می‌گیرد و او به این بحث نیز حیثیت می‌بخشد.