ایران بیش از حد روی مسکو حساب کرده است

«برخی اشتباه‌های محاسباتی از سوی ایران انجام شده است و بیش از اندازه روی مسکو حساب کردیم. در دوران اخیر شاید بتوان گفت اوج اشتباهات محاسباتی ما، تکیه بیش از اندازه بر مسکو در مسائل خاورمیانه بود و بدترین نمود آن را می‌شد در واگذاری پایگاه هوایی برای استفاده جنگنده‌های روسی دید.»

به گزارش صدای ایران روزنامه اعتماد نوشت: «شرایط روسیه در نظام بین‌المللی در حال تغییر است. ظرفیت‌های مسکو برای اقدام در فضای جهانی طی سال‌های اخیر نسبت به گذشته تا حد زیادی افزایش پیدا کرده و دخالت بیشتری در مسائل کلان دنیای امروز پیدا کرده است. روس‌ها در حال حاضر ظرفیت این را دارند که اقداماتی را که علاقه‌مند هستند و در راستای منافع ملی خود می‌دانند چه در سطح کلان و چه در سطح مسائل جزیی‌تر اجرایی کنند اما اقدام مسکو، کاملا به منافع این کشور بستگی دارد. پشتیبانی از ایران، در مسائلی مانند برجام یا همکاری با ایران در سوریه، جزو موضوعاتی است که روس‌ها در قالب منافع ملی به آن نگاه می‌کنند. نگاه تهران به مسکو، برای همکاری در زمینه‌های مختلف، از جمله در مورد سوریه یا در مورد برنامه هسته‌ای، در کلیت خود غلط نیست اما اگر مقام‌های ایران، مسکو را به عنوان منجی در نظر بگیرند، قطعا در درستی آن تردید وجود دارد. سوابق روابط تهران و مسکو کاملا نشان می‌دهد که حمایت تمام قد مسکو از ایران بسیار بعید است. به هر حال مسکو چالش‌ها، مطامع و آرمان‌های متفاوتی نسبت به تهران دارد. این تفاوت اولویت‌ها در صحنه بین‌المللی کاملا طبیعی است و نمی‌توان گفت که روس‌ها کار خطایی انجام می‌دهند یا به ایران خیانت کرده‌اند. در واقع اگر آسیبی از عملکرد غیر قابل‌ پیش‌بینی مسکو در حمایت از تهران به ما وارد شود، بیش از آن که مسئولیت خطای آن بر عهده دولتی باشد که منافع خود را دنبال می‌کند، مسئولیت آن بر عهده ما خواهد بود که ممکن است بدون دوراندیشی و زیاده از حد بر یک قدرت خارجی تکیه کرده‌ باشیم.

مسکو استراتژی خود را در روابط بین‌المللی دارد و گاهی ممکن است در برابر منافع ما موضع متزلزلی اتخاذ کند، تا با ارزیابی منافعی که در همکاری با ایران داشته ‌یا همکاری با طرف مقابل ایران، یکی را انتخاب خواهد کرد. روسیه بر خلاف ایران در نظام امروز بین‌المللی، نسبت به گذشته محدودیت‌های بسیار کمتری برای مانور دارد. شاید در گذشته مسائلی مانند رابطه با تل‌آویو یا رقابت با آمریکا، باعث ایجاد محدودیت در توان حرکت‌های روسیه می‌شد اما این چالش‌ها کنار رفته‌اند و مسکو فارغ‌البال‌تر از گذشته برای تنظیم روابطش با دنیا عمل می‌کند. در چنین شرایطی خیلی طبیعی است که به جای تکیه بر روابط با تهران، منافع خود را ارزیابی کند و نمی‌توان انتظار داشت که به خاطر رابطه بهتر با تهران، از منافع بیشتر در رابطه با کشورهایی مانند عربستان، اسراییل و حتی امریکا بگذرد.

امروز ایران در پرونده‌های مختلفی رویاروی رقبا و دشمنانش قرار گرفته است و در هر یک از این پرونده‌ها روسیه به نوعی نقش بازی می‌کند. در سوریه، ایران و روسیه هر‌ چند در برابر گروه‌های مسلح تندرو و برای حمایت از دولت مرکزی دمشق با هم همکاری می‌کنند اما در برابر اسراییل قرار گرفته که از یک سو روابط خوبی با مسکو دارد و از سوی دیگر دشمن ایران در منطقه محسوب می‌شود. در بازار جهانی نفت، بازگشت تحریم‌های ایران می‌تواند فرصت تازه‌ای برای روسیه برای همکاری با عربستان ایجاد کند که با کاهش تولید نفت خام ایران، جایگاه ایران را در بازار نفت بگیرند. نمی‌توان روی روسیه به این معنا حساب باز کرد که منافع خود را در رابطه با ریاض، تل‌آویو و واشنگتن، تنها به خاطر تهران زیر پا بگذارد. بحث فروش نفت و افزایش تولید در برابر کاهش تولید ایران، برای روسیه که بخش عمده درآمد ارزی خود را در حوزه انرژی به دست می‌آورد، قطعا فرصت افزایش تولید، غیر قابل چشم‌پوشی است. در بحث سوریه هم مسکو اساسا خود را میزبان اصلی و ایران را مهمان می‌داند. مسکو با توجه به سوابق بسیار طولانی روابط به سوریه، اگر نگوییم دمشق را مستعمره خود می‌داند دست‌ کم سوریه را هم‌پیمان خود تلقی می‌کند. شرایط روابط مسکو با ریاض و تل‌آویو نسبت به گذشته تغییرات عمده‌ای داشته و انتظار می‌رود روابط با واشنگتن هم در طول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، تغییرات چشمگیری پیدا کند.

در چنین شرایطی، تهران قطعا نباید سیاست خارجی خودش را متکی به مسکو تنظیم کند. باید بنا را بر این بگذاریم که از ظرفیت هر کشوری در جامعه بین‌الملل برای منافع ملی خودمان استفاده کنیم و به عنوان مهره‌های شطرنج روابط خود را با کشورهای مختلف جهان تنظیم کنیم، در چنین شرایطی، روسیه نیز یکی از مهره‌های شطرنج سیاست خارجی، هم ارز دیگر کشورهای جهان خواهد بود. اما اگر تصور کنیم که می‌توانیم روی حمایت تمام قد روسیه حساب کنیم و در برابر اروپا، آمریکا یا حتی در معادلات منطقه‌ای، روسیه را همواره در کنار خودمان بدانیم، آنگاه (به گمان نویسنده) دچار اشتباه محاسباتی شده‌ایم. روسیه منافع خاص خودش را دارد و با چالش‌های ویژه‌ای مواجه است که بسیار با منافع و چالش‌های ایران متفاوت است.

تاکنون من تصور می‌کنم که ایران سیاست خارجی متوازنی را در پیش گرفته، هر چند در مقاطعی بیش از حد روی ظرفیت‌های روسیه و دوستی این کشور با ایران حساب باز کردیم. در دولت‌های نهم و دهم و در شرایطی که فشار بسیار سنگین بین‌المللی روی ایران بود، برخی اشتباه‌های محاسباتی از سوی ایران انجام شده است و بیش از اندازه روی مسکو حساب کردیم. در دوران اخیر شاید بتوان گفت اوج اشتباهات محاسباتی ما، تکیه بیش از اندازه بر مسکو در مسائل خاورمیانه بود و بدترین نمود آن را می‌شد در واگذاری پایگاه هوایی برای استفاده جنگنده‌های روسی دید. در چنین موقعیت‌هایی شاهد برخی افراط‌ها از سوی دستگاه سیاستگذاری ایران بودیم. در بحث هسته‌ای هم طی دوران گذشته شاهد بودیم که هر قطعنامه‌ای علیه ایران به شورای امنیت رفت، با رای همه اعضای دایم از جمله روسیه و چین تصویب شد. هم روسیه و هم چین در خصوص مسائل خیلی پیش پا افتاده‌تر در مناطق تحت تسلط و نفوذ خودشان، قطعا اجازه صدور قطعنامه‌هایی بسیار ساده‌تر را هم نمی‌دادند، اما در برابر ایران به سادگی حق وتوی خود را تسلیم خواست قدرت‌های دیگر جهانی کردند. در شرایط کنونی امید من به عنوان یک ناظر و تحلیلگر روابط خارجی این است که دستگاه سیاستگذاری جمهوری اسلامی ایران، در تکیه به روسیه، افراط به خرج نداده‌ باشد. بدون هیچ تردیدی جز با ظرفیت‌های داخلی و توانایی‌های درون‌زای کشورمان نمی‌توانیم در سیاست خارجی موفقیتی کسب کنیم و تکیه کامل به یک قدرت خارجی، قطعا به نفع ما و صلاح کشور ما نخواهد بود.»