بلایی که سد سازی بر سر دریاچه ارومیه آورد

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: اگر وزارت نیرو حقابه دریاچه را داده چرا باید تنها ۲.۲ میلیارد مترمکعب آب در دریاچه باشد و ۲۹۰ میلیون مترمکعب آب پشت سدها بماند.

به گزارش صدای ایران مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه و معاون سازمان محیط زیست در پاسخ به این ادعای وزارت نیرو مبنی بر این که «حتی بیش از برنامه، آب سدها را برای نجات دریاچه ارومیه رهاسازی کرده» به خبرنگار مهر گفت: ما با وزارت نیرو توافقی داشتیم مبنی بر اینکه اگر مثلاً پشت سد بوکان ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب داشتیم ۲۰۰ میلیون مترمکعب به دریاچه ارومیه بدهد. حال اگر آنجا مثلاً تنها ۷۰۰میلیون مترمکعب آب پشت سد فراهم شد می‌گوییم چون ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب کمتر داریم، ۵۰ تا من به محیط زیست کمتر می‌دهم و ۵۰ تا هم تو به کشاورزت کمتر بده.

این حرف ها را می‌گوییم که محیط زیست مهمترین مسئله مان است ولی وقتی در عمل اتفاق می‌افتد سهم محیط زیست اصلا برایمان هیچ می‌شود!

مسعود تجریشی افزود: حالا اگر آب بیشتر آمد تکلیفش چیست؟ باید سهم دریاچه را بدهم چون قبلا سهم دریاچه را خورده‌ام. سال‌های قبل به انحاء مختلف سهم را نمی‌دادند علی رغم این که مصوبه شورای عالی آب می‌گوید که اول شما باید سهم شرب را بدهید و بعد هم محیط زیست بعد آنچه که باقی می‌ماند سهم صنعت و کشاورزی است. اما چه شکلی عمل می‌کنیم؟ این حرف ها را می‌گوییم که محیط زیست مهمترین مسئله مان است و در شورای عالی آب مصوباتش را می‌گیریم ولی وقتی در عمل اتفاق می‌افتد اول از همه شرب را کنار می‌گذاریم و می‌گوییم ۱۸ ماه هم باید کنار بگذاریم که از دید ما هم مسئله ای نیست و مورد قبول است اما بعد سهم کشاورزی را می‌دهیم سهم محیط زیست اصلا برایمان هیچ می‌شود!

وی تأکید کرد: در گذشته سازمان محیط زیست دنبال آب نمی‌رفت و سهم آب را نمی‌گرفت. چرا نمی‌گرفت؟ می‌گفت من با وزارت نیرو اختلاف دارم؛ نیاز زیست محیطی ام را نمی‌دانم چه قدر است و وزارت نیرو هم می‌گفت تو تا به من نگویی نیازت چه قدر است من نمی‌دانم مثلا در جازموریان چه قدر رهاسازی کنم. به همین دلیل سهم محیط زیست دریافت نمی‌شد.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه تصریح کرد: برای دریاچه ارومیه این عدد ۳.۱ میلیارد متر مکعب است. در مصوبه شورای عالی آب این عدد تضمین شده، در مطالعات احیای دریاچه ارومیه این عدد صحه گذاری شده و در تخصیص آب حوزه هم این عدد صحه گذاری شده است.

تجریشی افزود: طبق اسناد بالادستی قرار است که اول آب شرب باشد و بعد محیط زیست باشد. یعنی طبق این باید ۲.۶ میلیارد متر مکعب سهم آب دریاچه را بدهم درست است یا نه؟ اما الان در دریاچه ۲.۲ میلیارد متر مکعب آب هست. بقیه آب ها کجاست؟

باید ۲.۶ دهم میلیارد متر مکعب سهم آب دریاچه را بدهیم اما الان در دریاچه ۲.۲ میلیارد متر مکعب آب هست. بقیه آب ها کجاست؟ چرا باید ۲۹۰ میلیون متر مکعب آب پشت سدها باشد که مازاد بر میزان تعریف شده برای بهره برداری از سد است؟ 

وی تصریح کرد: اگر این قوانین را می‌گذاریم و به شورای عالی آب می‌بریم و همه از جمله وزیر نیرو پشتش را امضا می‌کنیم، چرا الان باید ۲.۲ میلیارد متر مکعب آب در دریاچه باشد؟ چرا باید ۲۹۰ میلیون متر مکعب آب پشت سدها باشد که مازاد بر میزان تعریف شده برای بهره برداری از سد است؟ این ها سوال ماست.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: اگر امسال وضعیت بارش خوب بوده، این بارش‌های خوب باید اثر خودش را در رهاسازی می‌گذاشته است. ما تعداد زیادی مکاتبه با وزارت نیرو داشتیم و من احساسم این است چیزی که وزارت نیرو به ما می‌گوید خبرهای منقطع است. اگر نیاز دریاچه را تامین کرده بودیم ۲.۲ میلیارد مترمکعب آب در دریاچه نبود و ۲۹۰ میلیون متر مکعب سهم دریاچه را پشت سدها اضافه بر برنامه ریزی مشاهده نمی‌کردیم. پس یک جای کار ما می‌لنگد.

تجریشی توضیح داد: ما دچار یک مشکلی هستیم که این مشکل را خودمان ایجاد کردیم. ما در منطقه خشک هستیم و این را نیاکان ما هم می‌دانستند یعنی این چیز عجیبی نیست. راجع به کم آبی با هم صحبت می‌کنیم و نیاکان ما چیزهایی در این باره یاد گرفته بودند. یاد گرفته بودند در حوزه دریاچه ارومیه انگور بکارند، یاد گرفته بودند تنباکو داشته باشند، زندگی خوبی هم متناسب با دوران خودشان داشتند. اما موقعی که آمدیم و وارد استفاده از منابع طبیعی شدیم خیلی بی رحمانه عمل کردیم. یعنی گفتیم که این جا که آب زیاد است من بروم سد بسازم.

وی ادامه داد: آبی که قبلا به سمت دریاچه می‌رفت و حتی تبخیر می‌شد حتما یک کارکرد داشت، حتما تلطیف هوا را انجام می‌داد، حتما خود آن رطوبت هوا باعث می‌شد که کشاورزی رونق داشته باشد. اما رفتیم سدهایمان را زدیم و وقتی که سدمان را زدیم گفتیم چرا آب به دریاچه برود؟ خودم آن را مصرف می‌کنم! رفتیم و مصرف کردیم و بعد آب سطحی کم آوردیم و بعد هم رفتیم و آب زیرزمینی را استفاده کردیم! ما سرزمین مان را به جایی رسانده ایم که بیش از آنچه که باید سالانه از آب استفاده بکنیم برداشت می‌کنیم.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه توضیح داد: در ادبیات فنی به این می‌گویند میزان آب تجدیدپذیر. بیست سال پیش که نگاه می‌کردیم می‌گفتند ۱۳۰ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر داریم و آن زمان ما ۶۰ میلیارد متر مکعبش را مصرف می‌کردیم یعنی حدود ۵۰ درصد. اما اکنون دو اتفاق افتاده است.

آن ۱۳۰ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر که داشتیم الان به ۸۵ میلیارد متر مکعب رسیده اما مصارف ما سالانه از ۸۵ میلیارد متر مکعب بیشتر است! یعنی ما بیش از دارایی مان مصرف می‌کنیم. این آب را از کجا می‌گیریم؟ سهم تالابهایمان را می‌گیریم، سهم آب‌های زیرزمینی مان را می‌گیریم و سهم دریاچه‌هایمان را می‌گیریم.

تجریشی تصریح کرد: اتفاق اول آنکه بارش هایمان کم شده و تقریبا ۲۰ درصد کاهش پیدا کرده است. پس دارایی مان و درآمد مان کم شده است. من چه انتظاری دارم؟ انتظار دارم خودم را با این کاهش دارایی تطبیق دهم. اما موقعی که درآمدم کم می‌شود در خانه بیشتر خرج می‌کنم! در حالی که درستش این است که حداقل وقتی درآمدم کاهش پیدا می‌کند خرجم را بیشتر نمی‌کنم و می‌گویم طبق همان الگو بروم! حالا چه اتفاقی افتاده؟ من مصرفم را که بهره‌برداری از این منابع یعنی از آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی است افزایش هم داده‌ام!

وی تأکید کرد: این اتفاق هم در کل کشور اتفاق افتاده و هم در حوزه آب دریاچه ارومیه و همه جا هم مصرفمان را بالا بردیم. به صورتی که در حوزه آبخیز دریاچه ارومیه موقعی که کارمان را شروع کردیم ۷۰ درصد آب تجدیدپذیر حوزه را مصرف می‌کردند و الان به ۸۰ درصد رسیده است. با این که کارگروه دارد و دائم گفتیم آب کمتر مصرف کنید و این مساله یک ستاد هم دارد میزان مصرف به ۸۰ درصد افزایش پیدا کرده است.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه یادآور شد: در کل کشور موقعی که مردم در یزد و کاشان بودند می‌دانستند آب نیست و دنبال صنایعی می‌رفتند که خودشان را با آن اقلیم سازگار کنند یعنی دنبال تجارت رفتند و دنبال فعالیت هایی که آب زیادی نیاز نداشته باشد. بعد ما رفتیم در این مناطق صنایع فولاد زدیم!

تجریشی ادامه داد: پس هم طبیعتمان نوسانات دارد، هم در منطقه خشکی هستیم و بنابراین آسیب‌پذیر هستیم و همواره خودمان را سازگار می‌کردیم. اما اکنون با وجود این نوسانات فکر کردیم آب داریم، چرا؟ چون سد داریم، پمپ داریم، اگر هم کم آوردیم حق نسل‌های بعدی را برداشت می‌کنیم، حق اکوسیستم را می‌گیریم و خودمان مصرف می‌کنیم. این‌طور شده که آن ۱۳۰ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر ما الان به ۸۵ میلیارد متر مکعب رسیده اما مصارف ما سالانه از ۸۵ میلیارد متر مکعب بیشتر است! یعنی ما بیش از دارایی مان مصرف می‌کنیم. این آب را از کجا می‌گیریم؟ سهم تالابهایمان را می‌گیریم، سهم آب‌های زیرزمینی مان را می‌گیریم و سهم دریاچه‌هایمان را می‌گیریم.

وی تأکید کرد: طبیعت به این سهمی که گرفتیم و مصرفش می‌کنیم چه واکنشی از خود نشان می‌دهد؟ همین گرد و خاک هایی که می‌بینید، کل کشور را فرا می‌گیرد. دو هفته پیش در یزد بود، دو هفته قبلترش در کرمان بوده و یک ماه قبل‌تر در اهواز داشتیم. هفته اول فروردین در ارومیه داشتیم و دو هفته قبلش در مشهد که از صحرای قره‌قوم آمد.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه هشدار داد: من به این نمی‌گویم قهر طبیعت، چون طبیعت قهر نمی‌کند. این واکنش عملکرد ما به دلیل زیاده خواهی‌مان از طبیعت است، بنابراین به یقین می‌بینم اگر به همین منوال بخواهیم برویم در آینده باید به همدیگر جواب بدهیم که چرا سهم طبیعت را ندادید و مطمئنم در آینده طبیعت از خودش واکنش هایی را نشان خواهد داد که ممکن است شرایط غیرقابل برگشت باشد.

تجریشی در پایان تصریح کرد: الان بخش‌نامه کرده‌ایم که فولاد را در داخل سرزمین مجوز نمی‌دهیم، پتروشیمی را هم مجوز نمی‌دهیم، نه به لحاظ آلودگی، به لحاظ اینکه آب نداریم. من اتفاقا حدود یک ماه پیش رفته بودم سواحل مکران و با منطقه آزاد صحبت کردم و به دوستان گفتم ما داخل سرزمین دیگر این مجوزها را نمی‌دهیم و مطمئناً همه به سمت سواحل مکران سرازیر می‌شوند و شما آماده باشید و ظرفیت برد اکولوژیکتان را اعلام کنید که چه قدر فولاد و چه قدر پتروشیمی می‌توانید قبول کنید. تا دوباره نیاییم به جای آن که ابرویش را درست کنیم چشم آنجا را هم خراب کنیم. من خودم آنجا رفتم و الان یک کارگروه مشترک درست کرده‌ایم و دیگر در داخل سرزمین مجوز نمی‌دهیم.

طبیعت به این سهمی که گرفتیم و مصرفش می‌کنیم واکنش نشان می‌دهد. همین گرد و خاک هایی که می‌بینید، کل کشور را فرا می‌گیرد. من به این نمی‌گویم قهر طبیعت، چون طبیعت قهر نمی‌کند. این واکنش به عملکرد ما به دلیل زیاده خواهی‌مان از طبیعت است و مطمئنم در آینده طبیعت از خودش واکنش هایی را نشان خواهد داد که ممکن است شرایط غیرقابل برگشت باشد.

وزارت نیرو می‌گوید برخلاف ادعای سازمان محیط زیست، حتی بیش از برنامه آب سدها را برای نجات دریاچه ارومیه رهاسازی کرده و این اتهام که محیط زیست برای وزارت نیرو اولویت ندارد درست نیست.

معاون مدیـرکل دفتر بـرنـامه‌ریزی کلان آب و آبـفای وزارت نیـرو در واکنش به سخنان مسئولان سازمان محیط زیست و ستاد احیای دریاچه ارومیه مبنی بر اینکه وزارت نیرو حق دریاچه ارومیه را نمی‌دهد به خبرنگار مهر گفته بود: غیرمنصفانه است اگر گفته شود که وزارت نیرو به محیط زیست بی توجه بوده و کشاورزی را در اولویت قرار داده است. قطعا چنین نیست و وزارت نیرو حتی بیش از برنامه آب سدها را برای نجات دریاچه ارومیه رهاسازی کرده است.

این سخنان در پاسخ به ادعای مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، بیان شده بود که ضمن انتقاد شدید از وزارت نیرو به دلیل خودداری این وزارتخانه از رهاسازی آب سدها به دریاچه ارومیه گفته بود: جدول وضعیت سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که آب سدها سرریز شده، با این وجود وزارت نیرو از رهاسازی آب به دریاچه ارومیه خودداری کرده است.

عیسی کلانتری، دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، هم در پانزدهمین جلسه کمیته راهبردی ستاد احیای دریاچه ارومیه گفته بود مشکل اصلی دریاچه ارومیه این است که زیرمجموعه دستگاه‌های اجرایی در استان‌ها تصمیمی را که دولت اتخاذ می‌کند؛ قبول ندارند. اگر قرار باشد دولت تصمیم بگیرد و دستگاه‌های اجرایی استانی به شیوه خود اجرا کنند بی‌شک ما یک نظام ناکارآمد خواهیم بود.

وی در همان جلسه در مورد رهاسازی مازاد آب سدها به دریاچه ارومیه مدعی شده بود: موضوع «رهاسازی مازاد آب سدها» در دولت یازدهم تصویب و قرار شد اگر آب سدها در حوضه آبریز از یک میزان بیشتر شد در اختیار دریاچه ارومیه قرار گیرد و همه آن سهم دریاچه باشد. برای همین هم از ابتدای سال تاکنون سه بار با وزیر نیرو مکاتبه کردم، علی‌رغم اینکه هر ماه هم جلسه داریم اما زیر مجموعه وزیر نیرو به ما جواب نمی‌دهند.