صفر، سهم ایران از دریای خزر!
این‌روزها فصل دریاست، صدای موج‌های دریا، مشاهده طلوع و غروب خورشید و آب‌تنی‌کردن در دریا خیلی‌ها را راهی شمال کشور می‌کند، البته در چندسال اخیر هم که سبد سفرهای خارجی برخی از خانوارها به‌دلیل افزایش نرخ ارز تهی شده برای سفر به شمال مزید بر علت است؛ بنابر آمار منتشره تعداد زیادی از هموطنان هرساله یکی از شهرهای شمالی را به‌عنوان مقصد سفر خود انتخاب می‌کنند، به‌عنوان مثال همین تعطیلات چندروزه عید فطر چهارمیلیون مسافر را راهی شهرهای شمالی کرد.
گرچه استقبال این میزان مسافر برای هر شهری فرصت مغتنمی است اما بنابر دلایلی این سفرها مشکلاتی را هم برای مسافران و هم برای هموطنان شمالی ایجاد کرده است. اگر از این فرصت که این‌روزها متاسفانه تهدیدی برای بخش شمالی کشور محسوب میشود، درگذریم و به موضوع اصلی جلب‌کننده این تعداد مسافر بپردازیم، بحث اقتصاد دریای خزر محور اصلی این یادداشت خواهد بود.
دریاچه خزر که گاهی در زمره بزرگ‌ترین دریاچه جهان و گاهی در رده کوچک‌ترین دریای خودکفای کره‌زمین طبقه‌بندی میشود، بزرگ‌ترین پهنه آبی محصور در خشکی است. طول آن حدود هزارو30 تا هزارو200کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است.
سطح دریای خزر 26/5تا ۲۸متر پایین‌تر از سطح دریاهای آزاد است. مساحت آن ۳۷۱ تا ۳۸۶ هزار کیلومترمربع و حجم آب آن نیز 78هزارو700کیلومترمکعب است. خط ساحلی دریای خزر حدود 6/797کیلومتر است که بین ایران (992کیلومتر) و چهارکشور از کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، فدراسیون روسیه (یک‌هزارو460کیلومتر)، قزاقستان (دوهزارو320کیلومتر)، ترکمنستان (یک‌هزارو200کیلومتر) و آذربایجان (825کیلومتر) تقسیم شده است.
شیلات
دریای خزر به تنهایی ۹۳درصد از ذخیره خاویار و ماهیان خاویاری جهان را در خود جای داده است. صید ماهی از دریای خزر شاید سنتی‌ترین فعالیت ایران در این دریا باشد. به همین دلیل ایران در این بخش توانسته نقش مهمی در میان پنج‌کشور ساحلی خزر داشته باشد. دریای خزر 120گونه ماهی در خود جای داده که 25گونه آن مورد صید تجاری قرار می‌گیرد. شاغلان بخش شیلات ایران در خزر به 13هزارنفر می‌رسند.
ماهیان خاویاری شاید پرسود‌ترین گونه دریای خزر هستند که طی سالیان گذشته صید و صادرات خاویار آنها، شرایط نابسامانی را از سر گذرانده است. پیش از فروپاشی شوروی، ایران سالانه 300تن خاویار صادر می‌کرد، اما در حال حاضر صادرات خاویار ایران به کمتر از یک‌تن کاهش یافته است.
در سال2010 به‌دلیل به خطر افتادن نسل ماهیان خاویاری، پنج‌کشور حوزه خزر توافق کردند به‌مدت پنج‌سال هیچ صید صادراتی از ماهیان خاویاری نداشته باشند اما این موافقتنامه توسط کشورهای دیگر اجرا نشد تا همچنان این خطر زیست‌محیطی وجود داشته باشد.
نفت و گاز
این دریا از نظر منابع نفت و گاز بسیار غنی است. بخشی از نفت دریاچه که از میدان نفتی باکو پایتخت جمهوری آذربایجان برداشت میشود از طریق خط لوله باکو-تفلیس-جیهان به سواحل مدیترانه منتقل میشود. پیش‌بینی میشود با ادامه فعالیت‌های اکتشافی، به ظرفیت بهره‌برداری نفت این منطقه یک‌میلیاردو300هزاربشکه و به ظرفیت برداشت گاز از آن هم ۲۹۳هزارمیلیارد فوت‌مکعب افزوده شود.
در سال۲۰۱۲، آذربایجان روزانه ۸۹۰هزاربشکه، ترکمنستان ۴۶هزاربشکه، روسیه شش‌هزاربشکه و قزاقستان سه‌هزاربشکه نفت در دریای خزر استخراج کردند در حالی که سهم ایران در استخراج نفت صفر بوده است. ایران به‌دلیل اتکا به ذخایر خلیج‌فارس، توجه کمتری به این بخش داشته و همین موضوع عقب‌ماندگی‌هایی را به‌وجود آورده است.
این عقب‌ماندگی به‌ویژه در بخش انرژی محسوس است. در شرایطی که کشورهای روسیه و آذربایجان برداشت‌های نفتی مطلوبی از این دریا دارند، ایران به‌تازگی نخستین مشعل نفتی خود را در این دریا روشن کرده است و تا بهره‌برداری نفت همچنان فاصله دارد. ایران از سال1346 فعالیت خود را برای اکتشاف نفت در دریای خزر آغاز کرده است.
سه‌چاه اکتشافی در سال‌های 1368تا 1376در این دریا حفر شد اما به‌دلیل آنچه اقتصادی‌نبودن پروژه نامیده شد، این عملیات رها شد. سرانجام عملیات ساخت این دستگاه 9سال طول کشید و پس از آن شرکت حفاری شمال توانست در میدان سردارجنگل چاه‌هایی با عمق 720متر حفر کند و در نهایت در سال91 بعد از 104سال از قدمت حفاری در ایران نخستین چاه در دریای خزر به نفت رسید و شعله آن در سطح دریا روشن شد.
کشتیرانی در خزر
صنایع دریانوردی و کشتیرانی به عنوان صنعتی عظیم نقش مهمی در اقتصاد جهانی دارند و فعالیت‌های دریانوردی منبع مهم درآمد بسیاری از کشورهای در حال توسعه است. اولین خط کشتیرانی ایران در دریای خزر با حضور وزرای راه و ترابری، اقتصاد و دارایی، جهاد سازندگی و برخی مسوولان محلی در دهم مرداد1368 آغاز به کار کرد.
این شرکت امروزه بعد از 25سال فرازونشیب، هم‌اکنون 30درصد از بازار حمل‌ونقل در منطقه خزر را با وجود تحریم‌ها در دست خود دارد و همچنین نقش بسیار زیادی در نزدیک‌شدن تجار به بازارهای صادراتی و دسترسی صنایع به مواد اولیه دارد.
با شروع به کار این خط، جمهوری اسلامی ایران، مبادی ورودی خود را گسترش داد و با این خط، مسیر صادرات به اروپا در حدود چهارهزارکیلومتر کوتاه شد. همچنین فعال‌شدن این خط، در ترانزیت کالا تاثیر بسزایی بر جای نهاد.
گردشگری دریایی
صنعت گردشگری امروزه بخشی از هزینه‌های اقتصادی هرکشور را تامین می‌کند و سیل علاقه‌مندان به جاذبه‌های طبیعی و انسان‌ساخت نقاط مختلف دنیا دلیلی بر این ادعاست. استان‌های شمالی ایران این موقعیت را دارند که در داخل کشور به مقامی برتر دست یابند و در دنیا نیز به عنوان یکی از مناطق برتر گردشگری معرفی شوند. ظرفیت‌ها و جذابیت‌های ساحلی و دریایی در شمال ثروتی عظیم است که متاسفانه بدون استفاده رها شده است، گردشگری دریایی از جذاب‌‌ترین سفرهای تفریحی و سیاحتی است که در کشورهای ساحلی و حتی کشورهای بدون دریا طرفداران فراوانی دارد.
برخلاف ایران، کشورهایی وجود دارند که با وجود داشتن نوارساحلی محدود توانسته‌‌اند در جذب توریست و توسعه سفرهای دریایی موفق عمل کنند. بسیاری از کشورها که حتی به اندازه یکی از استان‌های شمالی ایران دارای جاذبه گردشگری نیستند، توانسته‌‌اند با شناخت موقعیت و ظرفیت‌های ساحلی و دریایی خود در توسعه و گسترش این صنعت به‌خوبی وارد عمل شوند. با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی و جاذبه‌های گردشگری هنوز راهکار مناسبی برای جذب گردشگر و توسعه گردشگری دریایی در کشور اتخاذ نشده است.
ایجاد انگیزه، شناسایی جذابیت‌های موجود، افزایش امکانات و سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند رکود در صنعت گردشگری دریایی را کاهش دهد. به این‌ترتیب بخش‌هایی از قبیل شرکت‌های کشتیرانی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، دفاتر خدمات مسافرتی جهانگردی باید در این زمینه فعال‌‌تر عمل کرده و با نگاه نو جذابیت‌های موجود در این بخش را توسعه و گسترش دهند.
آلودگی، سهم ما از خزر
بنا بر گزارش منتشره سالانه 122هزارو350تن آلودگی نفتی، 304تن کادمیوم و 34تن سرب در دریای خزر انباشته میشود. آمارهای انستیتو دریای خزر نشان می‌دهد ایران با سهم آلودگی پنج‌میلیون‌تن در سال کمترین آلودگی را برای این دریا دارد، اما کشور آذربایجان سالانه 285میلیون‌تن آلودگی، روسیه 678میلیون‌تن و قزاقستان 35میلیون‌تن آلودگی در سال وارد این دریای بسته می‌کنند. نکته‌ای که نباید فراموش کرد این است که بیشترین آلودگی نفتی از سوی همسایگان شمالی به دلیل شیب خزر به سمت ایران سرازیر میشود.
اگر آلودگی خرز همچنان افزایش یابد، اقتصاد خزر به‌شدت لطمه می‌بیند، ماهیان خاویاری منقرض خواهند شد و تاسیسات گردشگری از رونق خواهند افتاد. بنابراین لازم است مسوولان با نگاه اقتصادی خزر را بنگرند و برای توسعه اقتصادی خزر که می‌تواند به توسعه اقتصادی ایران بینجامد، راهکارهای مناسب تعریف کنند.
منبع: روزنامه شرق
نظر شما