پلنگ ایرانی فقط 1000 قلاده باقی مانده دارد

شکار در میان شاهان ایران از گذشته نوعی نشان دادن کفایت و اقتدار شاهانه بود و به همین خاطر هرچه شکار قدرتمندتر بود، اقتدار شاه را بیشتر نشان می داد.

سینا معتمدراد؛ شکار درمیان شاهان قاجار مانند سلاطین گذشته نه تنها رایج بودکه برای دوتن ازآنان یعنی فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه اهمیت ویژه ای داشت. از عکس­های برجا مانده از مظفرالدین شاه اینطور بر می­آید که او بیشتر از زدن قوچ و آهو به شکار یکی از درنده ترین حیوانات زیست بودم ایران علاقمند بوده است؛ یعنی پلنگ و یوزپلنگ. گرچه اکنون بسیاری از گونه های حیوانات وحشی در تهران در خطر انقراض قرار دارند یا حتی منقرض شده­اند اما تهران در دوره قاجار با توجه به محصور بودن در کوههای البرز در شمال و   دشت­هایی چون ورامین در جنوب و همچنین مراتع و صیدگاه­های وسیع شرقی آن از مناطق نادری به حساب می‌آمد که مرکز زیست جانورانی چون کفتار، گرگ، شغال، روباه، خرس، قوچ، آهو، پلنگ و یوزپلنگ بود و به همین خاطر شاهان قاجار برای نشان دادن قوت تیر خود چندان از پایتخت دور نمی­شدند. گفته می­شود منطقه دوشان‌ تپه یکی از مناطقی بود که پلنگ در آن زیاد وجود داشت و ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه زیاد برای شکار در آن اردو می­زدند. شکار پلنگ اوج قدرت و کفایت شاه در آن زمان را نشان می­داد و عجیب نیست که مظفرالدین شاه که بیشتر عمر شاهی خود را بیمار و رنجور بود شکار یوزپلنگ را برای نشان دادن سلامتی خود انتخاب می­کرد. از عکس­های معدودی که از مظفرالدین شاه در شکار برجامانده تعداد قابل توجهی از آن به شکار پلنگ و یوزپلنگ مربوط می­شود که در حالت ایستاده بالای سر حیوان یا در حالی که نشسته و خنجری در دست به بدن حیوان ضربه می­زند، گرفته شده است. عکس ها فاقد زیرنویس هستند و به همین خاطر عکاس آنها نامعلوم است.

 

بیمه پلنگ ایرانی
از آنجایی که زیستگاه های مهم پلنگ ایرانی در کشور شامل منطقه حفاظت شده البرز مرکزی شمالی، پارک ملی توران، پارک ملی تندوره، پارک ملی سارگل،  پارک ملی کلاه قاضی، پارک ملی بمو، پارک ملی کویر و منطقه حفاظت شده بیرک می باشد، از بین رفتنِ پلنگ به دنبال شکار و استفاده از طعمه مسموم، تخریب زیستگاه‌های این گونه و تصادفات جاده‌ای، سازمان حفاظت محیط زیست را بر آن داشته است تا برنامه جامع مدیریت و حفاظت پلنگ ایرانی را با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی ایرانی تدوین نماید. بیمه پلنگ ایرانی یکی از فصول برنامه ملی حفاظت و مدیریت پلنگ ایران است که در اواخر سال ۱۳۹۴ توسط ریاست سازمان حفاظت محیط زیست ابلاغ شد. همانگونه که پیداست پلنگ به اندازه یوزپلنگ جای نگرانی ندارد چون دامنه زیستگاه پلنگ از یوز بیشتر است و شب ها به شكار می رود از این رو تا حدودی وضعیت بهتری نسبت به یوزپلنگ دارد. در حمله پلنگ به دام روستائیان و دامداران خسارات زیادی را متحمل می­شوند كه سعی می­شود برای توسعه فرهنگ حفاظت از گونه های ارزشمند و حمایت از دامداران و روستائیان این گونه ارزشمند تحت حمایت بیمه قرار گیرد. هدف این است كه هم خسارات را جبران شود و هم فرهنگ به زمین گذاشتن تفنگ برای حمله به پلنگ را در میان روستائیان اشاعه داده شود. به ازای هر یك قلاده پلنگ تلف شده 65 میلیون تومان بیمه پرداخت می­شود. 65 تا 70 درصد علت مرگ و میر پلنگ­ها را ناشی از شكار و طعمه مسموم است.  بخش جنوب غرب آسیا و خاورمیانه محل زیست پلنگ ایرانی است كه از قرن بیستم در برخی از مناطق و كشورها نسل آن منقرض شده و اكنون بیشترین تجمع آن در ایران است. پلنگ به عنوان نماد قدرت و شجاعت است و در راس هرم غذایی قرار دارد از این رو حفاظت از آن می­تواند برای سایر گونه ها نیز مفید باشد.  برخی عوامل طبیعی مانند آتش سوزی جنگل­ها و سوانح غیرطبیعی مانند حوادث جاده­ای، از بین رفتن طعمه و برخورد دامداران با پلنگ سازمان محیط زیست را مجاب كرد كه یك برنامه پنج ساله را برای حفاظت از پلنگ ایرانی تهیه كند. این برنامه دارای هشت محور از جمله آموزش و توانمندسازی دامداران و كشاورزان، روابط عمومی و امور رسانه، زیستگاه ها و مناطق آزاد و چهارگانه، دامپزشكی و بیماری ها، فضای حفاظتی و ذخایر ژنتیكی تهیه شده است.

 از وضعیت بحرانی حفاظتی پلنگ ایرانی می توان به ،جداشدن زیستگاه‌ها و قطع ارتباط ژنتیکی گروه‌های مختلف ،کاهش طعمه بر اثر شکار انسان‌ها، مزاحمت‌های انسانی و از میان رفتن زیستگاه(شامل چیدن گیاهان و قارچ‌های خوراکی، ساخت معدن،جاده‌سازی، جنگل‌زدایی،آتش‌سوزی و چرای دام).

بحران اقتصادی پس از فروپاشی شوروی و کاهش نظارت بر مناطق حفاظت‌شده نیز باعث شد تا با شکار بی‌رویه حیوانات سم‌دار در آسیای میانه و قفقاز و همچنین فعالیت‌های اقتصادی در نواحی محل زندگی پلنگ جمعیتا انواع بزکوهی، گوسفند وحشی، مرال، شوکا که طعمه‌های اصلی پلنگ می‌باشند، به شدت کاهش پیدا کند و این امر تأثیر منفی بر جمعیت این حیوان بگذارد.

در تقسیم بندی پلنگ توسط جانور شناسان 9 زیر گونه تشکیل شده است که می­توان به پلنگ آفریقایی، پلنگ عربی، پلنگ آمور، پلنگ شمال چین، پلنگ جاوه، پلنگ سریلانکا، پلنگ هندی، و پلنگ ایرانی اشاره کرد. جمعیت پلنگ آفریقایی بین 600000 تا 900000 است و بعد آن بیشترین تعداد به پلنگ ایرانی تعلق دارد.

بیش از 95 درصد زیستگاه های پلنگ در شش منطقه از آسیا نابود شده است و در ایران نیز گزارش ها حاکی از مرگ 150 قلاده پلنگ ایرانی طی 7 سال گذشته می دهند.

آوازه پلنگ در حیات وحش الموت
منطقه شکار ممنوع رودبار الموت در استان قزوین از جمله مناطق غنی از حیات وحش به خصوص پلنگ می­باشد. این منطقه با مساحت 118 هزار هکتار جز مناطق شکار و تیر اندازی ممنوع استان قزوین است. وجود مراتع مناسب، زیستگاه های صخره­ای و پوشش جنگلی در برخی از نقاط به حضور گونه­های حیات وحش متنوع در این منطقه کمک قابل توجهی کرده است. الموت در منطقه کوهستانی بین استان­های مازندران، تهران، بخش مرکزی قزوین واقع شده است و راه های ارتباطی منطقه، جاده آسفالته قزوین - الموت، جاده خاکی اکبر آباد و جاده بهرام آباد است.

گونه های حیات وحش الموت
از گونه های حیات وحش شاخص در منطقه الموت می­توان به بز کوهی، خرس قهوه ای، پلنگ، سیاه گوش، گرگ، گراز، شغال، روباه، خرگوش، مار افعی و پیتون، روباه، انواع مارمولک، کفتار، گراز، لاک پشت و از انواع پرندگان می توان به همای ایرانی، مرغ زنبورخوار ، کبک، دلیجه و......اشاره کرد.

پوشش گیاهی :
منطقه الموت از دیرباز تا کنون به عنوان نمادی از زیستگاه اصلی گیاهان دارویی شناخته شده و دارای گونه­های ارزنده پوشش گیاهی نظیر بومادران، گل گندمی، شنگ آبی،کنگر، پونه، مریم گلی، گوش بره، کاکوتی کوهی، آلاله، بابا آدم، گل حسرت، انواع گل لاله بومی، نسترن وحشی و....که زیبایی و اوج پراکنش آنها را میتوان در اردیبهشت هر سال مشاهده کرد. از عمده جنگل­های منطقه می توان به جنگل های بیدلان، ارس و زرشک، بالاروچ، ارس اتان، سفیدر، کوچنان، یالان اسعدی، سیال چاله کان، ارس لارک، نرمه لات، آمشک و دینه کوه اشاره کرد.

عکس: بابک موسوی

 

مشاهده پلنگ
بررسی ها در ارتباط با مشاهده پلنگ از سال 1387 در استان قزوین آغاز شد و اولین گونه از این جانور توسط کارشناسان در سال 1388 توسط دوربین­های دید در شب تله ای در الموت غربی به ثبت رسید. استان قزوین با توجه به شرایط اقلیمی و زیستگاهی یکی از بهترین زیستگاه­های پلنگ در کشور محسوب می­شود که بیشتر در منطق کوهستانی و شکار و تیر اندازی ممنوع الموت شرقی و غربی و طارم سفلی زیست می­کند. ماموران یگان حفاظت محیط زیست استان قزوین بار ها موفق به تصویر برداری از اینگونه در حال انقراض شده­اند. تیر ماه 1392 پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران از مشاهده و تصویر برداری از یک قلاده پلنگ نر عظیم جثه در منطقه شکار ممنوع الموت غربی خبر داد.

تهدید های جدی
پروژه احداث جاده از روستای معلم کلایه استان قزوین به تنکابن در حالی در دستور کار قرار گرفته که بار دیگر کارشناسان محیط زیست نسبت به تخریب جنگل، گونه­های نادر گیاهی و در معرض نابودی قرار گرفتن پلنگ در این محدوده هشدار می­دهند. در آن سوی این پروژه جنگل­های دوهزار و سه­هزار تنکابن یکی از جاذبه های گردشگری شمال ایران است که احداث این جاده به طور قطع با تخریب این جنگل­ها و آلودگی­های زیستی همراه خواهد بود. فعالیت معادن، آتش سوزی در مراتع، از دیگر تهدیدات جدی هستند که در پیشروی پلنگ در منطقه الموت خواهند بود.

اندجی­ ها شاهدان عینی پلنگ در روستا
کوه قلعه چال اندج از اولین نقاطی است که ناظران این منطقه شاهد رویت پلنگ در آن بوده­اند.یکی از ناظران چنین روایت می­کند:  " شب هنگام بود و در مزرعه پشکستان اندج در دل تاریکی آسمان و زیر نور ماه پلنگ را مشاهده کردم که انعکاس نور ماه در چشمانش برق می زد". (ویدئوی مشاهده این صحنه در لوح فشرده این شماره از مطلب همراه است). در مشاهده­ای دیگر اهالی روستا از رویت یک توله پلنگ در مزرعه سیابنان اندج نیز خبر می­ دهند.