ناگفته‌هایی از سقوط هواپیما

سقوط هواپیمای آنتونوف140 در روز 19مرداد1393 مردم را یک‌بار دیگر به ماتم نشاند و با مرگ 39نفر از هموطنان، اندوه بر جان ایرانیان نشست. مردی بزرگ از تبار خدمتگزاران صادق و آزاده کشور، مهندس سیدماشاءالله شکیبی، نماینده دوره‌های پنجم و ششم مجلس شورای اسلامی و رییس «کمیسیون کشاورزی» آن دوره نیز مسافر این پرواز مرگ‌بار بود و به لقاءالله پیوست. 

چند نکته عبرت‌آموز خالی از فایده نیست. البته؛ قبلا نیز نگارنده مصمم بود که این نوشتار را در پی سقوط هواپیما روسی توپولوف تی‌یو- 154 شرکت هواپیمایی کاسپین در روز 24تیر1388 به مناسبت درگذشت دوست دانشمند و همکار گرانقدر دکتر لون‌داویدیان، نماینده محترم هموطنان ارجمند ارمنی در دوره ششم مجلس بنویسد که او نیز از بهترین متخصصان و پزشکان ایران بود...

 ... و در آن سانحه جانسوز به دیدار معبود شتافت.  

در اسفندماه1379 از مشهد عازم تهران بودم که هواپیمای مسافربری یاک روسی قبل از برخاستن (take off) دچار نقص‌ فنی شد و با اعتراض مسافران از پرواز باز ماند. در همان روز با پرواز بعدی به تهران آمدم و به محض ورود به مجلس که همزمان با افتتاح ساختمان جدید آن در بهارستان بود تذکری خطاب به وزیر وقت راه‌وترابری مرحوم دکتر رحمان دادمان نوشتم. اساس تذکر چنان بود که از این پس از هواپیماهای کهنه و از رده‌خارج به‌ویژه هواپیماهای عقب‌مانده یاک و دیگر هواپیماهای روسی جهت حمل مسافران در خطوط هوایی ایران استفاده نشود. 

شادروان رحمان دادمان وزیر راه‌وترابری در روز24/2/1380 در پاسخ به تذکر رسمی اینجانب راجع به استفاده هواپیمای رده‌خارج در پروازهای داخلی نوشته است: «علیرغم تحریم‌های اعمالی برای شرکت‌های هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران و مشکلات مالی جهت خرید هواپیما و عمر زیاد هواپیماها، فعالیت‌های پروازی به شکلی برنامه‌ریزی شده است که هواپیماها حد مطلوب استانداردهای ایکائو را در چارچوب مقررات ملی رعایت می‌نمایند... علیهذا با توجه به بروز مسایل فنی موردی، نامساعدبودن اوضاع جوی در فرودگاه‌های مبدا یا مقصد مسیر پروازی و سایر موارد، پیگیری‌های لازم جهت انجام بدون توقف پروازها معمول خواهد شد.» روز 27اردیبهشت1380 یعنی درست سه‌روز بعد از نوشتن عبارات فوق مرحوم دادمان به همراه 11نفر از نمایندگان مجلس ششم سوار هواپیمای یاک روسی شدند و در جنگل خرچنگ‌شهر ساری در شمال ایران سقوط کردند و ما را برای همیشه عزادار کردند. در مراسم تشییع جنازه وزیر راه‌و‌ترابری و تعدادی از نمایندگان، رهبر انقلاب، رییس‌جمهور سیدمحمد خاتمی و نمایندگان مجلس همه غرق در عزا و ماتم بودند که یکی از نمایندگان گریه‌کنان خود را به من رساند و پرسید پاسخ آن تذکر رسمی به وزیر راه چه شد؟ 

دکتر حداد عادل که در کنارم ایستاده بود گفت: پاسخ آن تذکر همین تابوت‌هاست که می‌بینی! کدام پاسخ از مرگ عزیزان ما رساتر است؟ برای پیگیری این امور و تاکید بر رعایت ضوابط و استانداردهای بین‌المللی در سازمان‌های هواپیمایی کشور به تاریخ 6/3/1380 طرح تحقیق‌وتفحصی به امضای اینجانب و آقایان آزادی آزادمنش نماینده گناباد، احمد خاص‌احمدی نماینده تربت‌جام و تایباد، مرتضی شایسته نماینده گلپایگان و عبدالله سهرابی نماینده مریوان تقدیم مجلس شورای اسلامی شد که متاسفانه در کمیسیون عمران همان دوره متوقف شد. هنگام بررسی لایحه بودجه سال1382 مهندس محسن صفایی فراهانی رییس و اینجانب نایب‌رییس کمیته اقتصادی کمیسیون تلفیق بودجه بودیم که در غیاب آن رییس متخصص و فرهیخته و به هنگام بررسی ردیف‌های مختص موضوع این کمیته مشاهده شد سازمان مدیریت‌وبرنامه‌ریزی، مسوول بررسی عملکردهای بودجه هر دستگاه اجرایی، در مقابل جداول تحقق عملکرد مربوط به اعتبار ساخت هواپیمای «ایران140» (آنتونوف)، چیزی ننوشته است. بلافاصله بررسی و تصویب اعتبار ردیف بودجه پروژه مذکور متوقف و طرح آن منوط به ارایه گزارش عملکرد شد. روز بعد کسانی به کمیسیون آمدند و با توسل به برخی از بزرگان مجلس اصرار داشتند با توجه به محدودیت وقت، در همان جلسه اعتبار هواپیمای «ایران140» مصوب شود، این خواسته از سوی کمیته اجابت نشد و یک روز دیگر به آنها برای ارایه گزارش عملکرد مهلت داده شد. 

زمان ارایه گزارش متوجه شدیم که در آن برهه این پروژه وضعیتی به مراتب بدتر از اوضاع صنعت خودروسازی در ایران دارد که از قضا من مسوولیت کمیته تحقیق‌وتفحص آن را بر عهده داشتم؛ به حاضران در جلسه اعلام شد گزارش‌های ارایه‌شده نشان می‌دهند که ساخت هواپیمای «ایران140» (آنتونوف) بدتر از ساخت خودرو «پیکان» در ایران است. علاوه بر آن، دانش فنی ارایه‌شده، تکنولوژی نامناسب و عدم کفایت اعتبار برای کشور اوکراین در ساخت هواپیما در عرصه بین‌المللی از مسایل دیگری بود که به بحث گذاشته شد. متاسفانه لابی‌های بالا و پایین در کمیته کارساز شد و با وجود اینکه گزارش کارشناسان حکایتی نامناسب و علایمی از مسایلی جدی را در این پروژه نشان می‌داد، سرانجام کمیته برخلاف نظر ما اعتبار این ردیف را تصویب کرد. برخی شواهد حاکی از آن هستند که بعدها این پروژه متوقف ‌شده و در دولت احمدی‌نژاد با توجه ویژه رییس‌جمهور دوباره کار از سر گرفته می‌شود، چنانکه ایشان در فیلم تبلیغات انتخاباتی سال1388 خود در پاسخ به این سوال که در ساخت هواپیمای «ایران140» دولت شما چقدر نقش داشته است؟ می‌گوید: «قبلا کارخانه درست شده بود، ولی استقبال نشده بود و متوقف بود، کارخانه قبل از این دولت، این دولت اومد و به شرکت‌های داخلی گفتیم باید از این بخرید، یک مقدار تقویت کردیم، قرارداد بستند الان داره کار می‌کنه پنج‌تاش [هواپیما] آمد وارد [خط هوایی] شد، سالی ده تا می‌تونه بسازه.» 

متاسفانه پنجمین‌سقوط این نوع هواپیما در 19مرداد1393 روی داد و این یک هشدار جدی به مسوولان است. بی‌‌تردید آرزوی هر ایرانی استفاده از آخرین دستاوردهای علمی و تکنولوژیکی و تعمیق صنایع مختلف و بهره‌برداری از آنها در کشور است و به همین دلیل اینجانب و تعدادی از همکاران مجلس جهت توسعه همه‌جانبه خطوط هوایی کشور، رفاه حال مردم، ارتقا و حفظ اقتدار مدیریتی و امنیتی آسمان کشور پیشنهاد اجرای طرح آسمان باز «Open Sky » در ایران را در حین بررسی بودجه سالانه در مجلس ششم مطرح کردیم که با تصویب آن خطوط هوایی ایران چندین برابر آنچه در کشور امارات‌متحده عربی (دبی) و ترکیه (استانبول) اتفاق افتاده گسترش می‌یافت و امکان کسب سالانه 10میلیارددلار درآمد برای کشور فراهم می‌شد.

 با تصویب و اجرای آسمان باز و با عنایت به موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک کشور، ایران تبدیل به کانون خطوط هوایی و فرودگاهی خاورمیانه، غرب آسیا و آسیای جنوب‌شرقی می‌شد. متاسفانه این طرح با عدم استقبال دولت و با مخالفت برخی از همکاران به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسید و یک عقب‌ماندگی تاریخی در این بخش از صنایع و امور مهم کشور رقم خورد.