رفتار خلبان ایران 140، قهرمانانه یا متخلفانه؟!

اجرای تأسف‌برانگیز سقوط ایران ١٤٠ نشان داد که سرعت اطلاع‌رسانی و اثر نفوذ خبرها در لایه‌های میانی جامعه تا چه حد می‌تواند بالا باشد. فاجعه سقوط یکشنبه، دو روز پس از این ماجرا، حجم انبوهی از اخبار و سیلی از مصاحبه‌های مسئولان را در مقابل دیدگاه‌های مخاطبان و جویندگان اخبار قرار داده است. 

به نظر می‌رسد پس از دو روز، کمتر ناگفته‌ای از ماجرای سقوط هواپیمای ایرانی‌سازی‌شده آنتونوف ١٤٠ باقی مانده باشد، اما بررسی و پیگیری از ناگفته‌های این پرواز نافرجام نشان می‌دهد که جزییات متفاوتی از هواپیما و خلبان به سطح رسانه‌ها نرسیده است. درباره چگونگی این سقوط و در ادامه گزارش روز دوشنبه (صفحه ٥ شهروند) امروز ناگفته‌هایی از دقایق پایانی این پرواز و وقایع فنی رخ‌داده در پرواز مرگ را مرور خواهیم کرد.

بنابر آنچه دیروز و در گزارش بررسی ایران ١٤٠ گفته شد، پیش از وقوع حادثه و در پرواز پیشین هواپیمای مرگ (که از اصفهان به تهران آمده بود) بخش مهندسی زمینی در بررسی‌هایش متوجه ضعف موتورهای ملخی ایران ١٤٠ شده بوده و اعلام داشته که موتور هواپیما مشکل دارد. براساس گفته‌های کارشناسان هوایی که این روزها بدون نام حاضر به گفت‌وگو هستند، شب قبل از حادثه این هواپیما داستان عجیبی را تجربه کرده است. به گفته شاهدان ماجرا در اصفهان، بررسی‌ها نشان داده بوده که یکی از موتورها مسأله داشته و موتور دیگر هم در صورت ایجاد مشکل در موتور اول، توان حمل و کشیدن هواپیما را دارا نبوده است. به هر سو این هواپیما به تهران می‌آید و صبح یکشنبه برای پرواز به طبس آماده می‌شود.

اما نکته عجیب ناگفته تغییر کادر پروازی در روز حادثه است؛ کادر پرواز اوکراینی و خلبان خارجی هوشمندانه‌تر از ایرانی‌ها عمل کرده و آن‌طور که از لیست خط‌خورده پرواز مشخص است به بهانه بیماری با این هواپیما سفر نکرده است. اما درخواست یکی از پرسنل فنی (اویونیک پروازی) برای جایگزینی در این پرواز بسیار غم‌انگیز است که سرنوشت دو نفر را جابه‌جا کرد؛ این فرد هم همراه کاپیتان ایرانی (کاپیتان ایزدپناه) در لیست جدید وارد شده‌اند که هر دوی آنها در این پرواز کشته می‌شوند. این جابه‌جایی حتی اعتراض مسئولان نیروی انتظامی را در فرودگاه در پی داشته که پیش از پرواز به فرم تکنیکال (لاگ بوک) اضافه شده‌اند. این اشکال به دلیل تعویض خلبان و خدمه پروازی و لیست خط‌خورده بوده است.

به هر تقدیر ایران ١٤٠ مرگ، پس از سوار کردن مسافران از شرق به غرب (آزادی - کرج) فرآیند تیک‌آف را عملیاتی می‌کند و پس از ٢ دقیقه موتور سمت راست به اصطلاح پروازی «می‌رود» و از کار می‌افتد. در همین حین هواپیما به سمت چپ خود میل کرده و برج مراقب به خلبان دستور می‌دهد تا از سمت چپ دور بزند (خلاف عقربه‌های ساعت) و از سمت رودخانه کن وارد مهرآباد شود. اما چون هنوز هواپیما فرآیند اوج‌گیری را طی نکرده بوده و ارتفاع کمی داشته، فرمان صادره را کامل اجرا نمی‌کند و به عکس حرکت می‌کند. خلبان ایزدپناه که در صورت پیاده‌سازی دستورات برج مراقب احتمال می‌داده به ارتفاع لازم نرسد و متعاقبا با ساختمان‌های مسکونی تهرانسر برخورد کند، ترجیح می‌د‌هد تا از سمت راست دور بگیرد تا بتواند روی اتوبان بنشیند.

 او در این لحظات با برج مراقبت ارتباط داشته، نوک هواپیما را بالا می‌کشد تا به میزان اوج‌گیری لازم برسد. او در نظر داشته است تا با قدرت پیشرانه موتور باقی‌مانده و کمک قدرت باد، هواپیما را مانند کایت هدایت کند و به زمین برساند. او تمامی این برنامه‌ها را پیاده‌سازی کرده اما افسوس که قدرت تک‌موتور این هواپیما اجازه ادامه این روند را به او نداد و هواپیمایش با کابل فشار قوی برق برخورد کرد و به جدا شدن دم هواپیما و انفجار باک منتهی شد.

خلبان پرواز روز یکشنبه هواپیمای ایران ١٤٠ هسا از بازنشسته‌های نیروی هوایی ارتش کشورمان و از قهرمانان روزهای جنگ بوده است. با وجود ٦ دهه زندگی، ٤ دهه تجربه خلبانی را در کارنامه‌اش داشته است. بدون‌شک او در بعد عملیاتی در زمره متخصصان بوده و اگر دستور برج مراقبت را  اجرا کرده بود حتما سقوط روی ساختمان‌های مسکونی انجام می‌شد. بی‌شک خلبان ایزدپناه در صورت عدم برخورد با کابل فشار قوی، در انتهای خیابان شیشه مینا فرو می‌آمد و در صورتی که دم هواپیما کنده می‌شد سکان عمودی و افقی به کل بر هم می‌خورد و توان هدایت از دستان او خارج می‌شد. درحالی‌که باید گفت در زمان پایین آمدن، بال هواپیما کنده شده و با بال و دماغ روی زمین برخورد می‌کند، که این نیز موجب آتش‌سوزی گسترده این هواپیما بوده است.

 ذکر این نکته نیز ضروری است که چون زمان زیادی از آغاز پرواز نگذشته بوده، بنزین زیادی در بال‌های هواپیما ذخیره بوده است و به دلیل ‌درصد قابلیت اشتعال بالای این نوع بنزین انفجار و حجم آتش‌سوزی بیشتر از آنچه می‌بایست، بوده است. به گفته کارشناسان، خلبان ایزدپناه بهترین و انسانی‌ترین عکس‌العمل را از خود نشان داده است. افزون بر این خلبان زمانی که دیده است کاری از او ساخته نیست، به سمتی که خلوت‌تر از دیگر نواحی بوده است رفته و تنها موجب زخمی شدن چند نفر اطراف کارخانه شیشه‌سازی شده است که این موضوع نیز خیلی رسانه‌ای نشده است.

در تحلیل وقایع این پرواز هم، یکی از کارشناسان هوا و فضا که وی نیز نخواست نامش فاش شود به «شهروند» گفت: احتمال این‌که درجه حرارت بالای روز گذشته فرودگاه مهرآباد در نامناسب بودن عملکرد موتور هواپیما نقش داشته باشد ممکن است و می‌توان فرض کرد که هواپیما بعد از حرکت اولیه که به اصطلاح تیک‌آف ران گفته می‌شود موتور بعد از حرکت هواپیما جاخالی داده و هواپیما را دچار سانحه کرده است. وی در ادامه افزود در تیک‌آف دو سرعت داریم. بعد از چند ثانیه از شروع حرکت سرعت « ری ١ » شروع شده و پس از آن‌که کمک‌خلبان سرعت هواپیما را به مرحله مجاز برای پرواز دانست به خلبان اعلام « ری ٢ »  کرده که در این زمان هندلینگ برای خلبان محرز و اقدام به بلند کردن و پرواز هواپیما می‌کند.

 با توجه به باند ٤‌هزارفوتی مهرآباد می‌توان گفت این هواپیما باید در فاصله‌ای جلو‌تر اقدام به تیک‌آف می‌کرده که ظاهرا به دلیل ایراد موتور این امکان برای خلبان فراهم نشده است. این کارشناس صنایع هوا و فضا ناسازگار بودن این هواپیما با شرایط آب و هوای کشورمان را مطرح کرده و یادآور می‌شود: این هواپیما برای پرواز‌های منطقه‌ای طراحی شده و احتمالا به این دلیل ایران‌ایر از پذیرفتن آنتونوف ١٤٠ در خطوط خود امتناع کرده است.

وی همچنین به نوع موتور این هواپیما اشاره کرده و تصریح می‌کند: طراحی اولیه موتور این هواپیما برای هلی‌کوپتر بوده است اما در اوکراین با ایجاد تغییراتی آن را برای پرواز هواپیما تغییر داده‌اند اما نکته مهم این است که این موتور برای پرواز ٥٠ نفر ظرفیت نداشته و تعداد مسافر در آنتونوف ١٤٠ باید بین ٣٥ تا ٤٠ نفر باشد درحالی‌که این هواپیما با ٥٠ نفر مسافر اقدام به پرواز کرده است. اگر وزن ١٠ تا ١٥ نفر اضافه مسافر هواپیما همراه با بار را به‌طور متوسط ١٠٠ کیلو فرض کنیم این هواپیما بین یک تا یک و نیم تن اضافه‌بار داشته که شاید از دلایل بروز مشکل برای موتور  بوده است.