درباره رفراندوم؛ رویای 28 ساله

«قانون اساسی بن‎بست‌ها را برداشته؛ اگر جایی بحثی وجود دارد به اصل ۵۹ قانون اساسی مراجعه کنیم. اصل ۵۹ قانونی درباره رفراندوم است؛ یعنی صندوق بیاوریم و هر چه مردم گفتند عمل کنیم». حسن روحانی در سخنرانی سی و نهمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با این جمله غلغله‎ای در کشور به راه انداخت که تا روزها سوژه به دست چهره‌های سیاسی ایران داد.

به گزارش صدای ایران،  از خبرآنلاین صحبت‌های رییس جمهور حقوقدان ایران هرچند که با اتکا به قانون اساسی کشورمان صورت گرفت اما خیلی به مذاق مخالفان و حتی موافقان او خوش نیامد. باب انتقاد به این راهبرد حسن روحانی برای برون رفت از مشکلات، برای خیلی از چهره‌های سیاسی باز شد تا آنجا که برخی این پیشنهاد را ترفندی برای برچیده شدن نظام اسلامی مطرح کردند.

شاید با اصل دیگری اشتباه گرفته باشند!
چراغ مخالفت با این صحبت‌های حسن روحانی را سخنگوی شورای نگهبان در یادداشتی در کانال تلگرامی خود روشن کرد. عباسعلی کدخدایی که به نظر می‎رسید بیش از سایر مسئولان از این پیشنهاد روحانی جاخورده است، این ماجرا را به سال 88 و حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری وصل کرد و با قلمی انتقادی نوشت: به خوبی در سال ۸۸ خاطرمان هست که چگونه برخی قانون را نادیده گرفتند و همه‌پرسی و رفراندم انتخابات را برنتابیدند و شیرینی انتخابات آن سال را به دهان همین مردم تلخ کردند. آیا در آن سال چهار صد نفر رای نداده بودند؟ بگذریم که برخی از آن افراد اکنون در دولت جناب روحانی حضور دارند.» انتقادات این عضو حقوقدان شورای نگهبان اینجا به پایان نرسید، او با لحن تندی به استفاده روحانی از واژه رفراندوم ایراد وارد کرد و اساسا آن را از در زمره اختیارات او ندانست: «رییس جمهور محترم همچنین پیشنهادی را مطرح فرمودند که به نظر می‌رسد کارشناسی نشده باشد چون کاربرد اصل ۵۹ برای همه آشنایان به حقوق اساسی معلوم است و نیاز به بحث بیشتر ندارد. اصل ۵۹ مربوط به اعمال اختیارات قوه مقننه است. شاید آقای رئیس جمهور با اصلی دیگری آن را اشتباه کرده‎اند!»

حرف زدن از رفراندوم؛ نه تدبیر است و نه سلیقه!
در بین منتقدان حسن روحانی، عزت‌الله ضرغامی رئیس اسبق صدا و سیما هم این پیشنهاد رییس جمهور را برنتابید و حتی این موضوع را قابل اعتنا هم ندانست. او در صفحه توئیترش نوشت: «در برابر حضور ده‌ها میلیون ایرانی غیرتمند در کف خیابان‎های ایران و اعلام موضع صریح در مقابل دشمن، حرف از رفراندوم زدن نه تدبیر است و نه حتی سلیقه! هرچند که اصل حرف هم خیلی مورد اعتنا نیست.»

تا رسیدن به اصل 59 راه زیادی داریم
اما این تنها منتقدان حسن روحانی نبودند که سخنان او را سوژه مخالفت خود قرار دادند. در بین حامیان رییس جمهوری ایران هم این انتقادات به همان نسبت دیده شد. غلامحسین کرباسچی درباره پیشنهاد رئیس جمهوری برای حل اختلافات از طریق رفراندوم گفت: «آقای روحانی در آن سخنرانی اظهار نظری داشتند که نمی توان به آن ایراد گرفت اما نگفتند که چه موقع و کجا می توان و باید از این ابزار استفاده کرد. یکی از دلایل انتقاد به این اظهارات به نظر من این است که ما هنوز تا رسیدن به جایی که از ظرفیت اصل 59 قانون اساسی استفاده کنیم، خیلی راه داریم. یعنی ظرفیت‌های قانونی بسیاری وجود دارد که می توان از طریق آن‌ها مسایل را حل کرد. خود آقای رئیس جمهور اختیارات بسیاری دارند و می‌توانند تصمیمات موثری بگیرند.»  

سعید حجاریان هم که به عنوان تئوریسین اصلاحات از او نام برده می‌شود و از حامیان روحانی بشمار می‌آید نیز این اقدام رییس جمهور را بی‌موقع خواند و گفت: «واقعیت این است که ایشان به‌عنوان حقوقدان می‌خواهند مساله‌ای سیاسی را از طریق حقوقی حل کنند که طریقی است صعب و دشوار. گمان دارم اصل مذکور، در صورتی که ارکان قدرت اراده کنند صرفاً‌ به کار تغییر نظام ریاستی به پارلمانی و یا تبدیل جمهوری اسلامی به حکومت اسلامی -چنانکه مدنظر یکی از احزاب اصول‌گرا بود- می‌آید. من معتقدم استفاده از حربه همه‌پرسی در شرایط کنونی و با توجه به تجربیات پیشین، امری خطرناک است چرا که به تناقضات موجود در قانون اساسی دامن زده و ما را چندین گام از مردم‌سالاری دور خواهد کرد.»  

این حاشیه‌سازی‌ها برای چیست؟
در ادامه مراجع تقلید هم در برابر این سخنان روحانی سکوت نکردند. آیت‌الله نوری همدانی در یکی از کلاس های درس خود این اقدام رییس جمهور را حاشیه‎سازی عنوان کرد و گفت: جمهوری اسلامی یکبار رفراندوم را انجام داد و مردم با آرای بسیار بالا این نظام را قبول کردند و همان مردم که به این نظام رای دادند روز ۲۲ بهمن حضور یافتند. همین حضور برای تائید نظام کافی است لذا لازم است فردی که صحبت می کند به قانون اساسی ما مراجعه کند و بداند رفراندوم در چه زمانی انجام می گیرد. من به مسئولان نصیحت می کنم از مسائل حاشیه ای به طور جدّ پرهیز کنند. ما در ۲۲ بهمن جمع می شویم تا عزت و وحدت و عظمت خود را به دشمن نشان دهیم. این حاشیه سازی ها برای چیست؟  

رفراندوم را تابو نکنیم
در این میان شاید نظر حقوقدانان بیش از سایرین وجهه قانونی داشته باشد. آنها جدای از حب و بغض سیاسی و با منطقی حقوقی به بررسی سخنان رییس جمهور پرداخته و بحث رفراندوم را از اصول قانون اساسی می‌خوانند که قابلیت اجرایی دارد. حسین میرمحمدصادقی، حقوقدان و سخنگوی پیشین قوه‎قضاییه البته از منظر دیگری به این موضوع نگاه کرد. او رفراندوم را با طرح سوال از رییس‌جمهور مقایسه کرده و تاکید دارد که این گونه مسائل را نباید تابو کرد. او البته انتقادی را هم نسبت به این اقدام حسن روحانی مطرح کرده و می گوید: شان رییس جمهور پرداختن به مساله شعاری اینچنینی نیست. خوب است که این موضوع از سوی اندیشمندان و متفکران مطرح و حتی پیشنهاد هم شود.  

سیدمحمد هاشمی هم که از او به عنوان پدر حقوق عمومی نام برده می‌شود، با دفاع از سخنان رییس جمهوری اصول مختلف قانون اساسی را برشمرد و رفراندوم را در کنار حقی که برای رهبری و مجلس در نظر گرفته شده برای رییس جمهور هم بعنوان یک حق تلقی کرد. او البته دلیل جالبی را برای ترس برخی چهره‌های سیاسی از پیشنهاد رفراندوم ارائه کرد و گفت: الان ما می‌بینیم که مجموعه آرای مجلس شورای اسلامی حالت اصولگرایی دارد. در حالیکه افکار عمومی بیشتر اصلاح‌طلبی است. پس جایی که رییس جمهور ببیند که زورش به مجلس نمی‌رسد با مراجعه به آرای عمومی به خواسته‌اش خواهد رسید. برای همین است که عده‌ای با طرح چنین موضوعاتی مخالفت می‌کنند. اینجا هم مخالفت‌ها بجای اینکه حقوقی باشد سیاسی است.  

منعی برای رفراندوم وجود ندارد
بهمن کشاورز هم در یادداشتی به حمایت از حسن روحانی برخاست و در وبلاگش در خبرآنلاین نوشت: بدیهی است که رفراندوم ابزاری نیست که هر روز مورد استفاده قرار گیرد اما منعی هم برای استفاده از آن وجود ندارد. کشور سوییس که ما آن را از جهات مختلف نمونه می دانیم، بسیاری از امور مهم را با رفراندوم حل و فصل می کند. آخرین موردی که من به خاطر دارم رفراندومی بود برای دادن یارانه سرانه به همه اتباع سوییس که نتیجه رفراندوم مخالفت مردم سوییس با این اقدام بود.  

با رفراندوم می‎خواهند ولایت فقیه را جمع کنند؟
در میان چهره های سیاسی سید احمد خاتمی هم پشت تریبون منتقدین جای گرفت و به سخنان حسن روحانی واکنش نشان داد. او گفت: «این جریان (ضدانقلاب) می‌خواهد سفره اسلام، ولایت‌فقیه را با رفراندوم جمع کند... رؤیای ضدانقلاب در این زمینه هیچ‌گاه محقق نخواهد شد و اسلام و اهل‌بیت در این کشور ماندنی است.» اما چیزی که خاتمی از آن نگران بود، به هیچ عنوان منظور صحبت‌های حسن روحانی نبود و کمتر کسی به ذهنش خطور می کرد که رییس دولتی بخواهد چنین موضوعی را به رفراندوم بگذارد. «مگر قرار است درباره اسلام و اهل بیت و ولایت فقیه رفراندوم برگزار شود که می گویید می خواهند با رفراندوم جمع شان کنند؟ گذشته از این، هیچ دقت کرده اید که معنای این جمله تان که "می‌خواهد سفره اسلام، ولایت‌فقیه را با رفراندوم جمع کند" چیست؟ مگر فکر می کنید که حتی اگر درباره اسلام و ولایت فقیه رفراندوم شود، مردم چه رأیی خواهند داد که این گونه بی پروا سخن می گویید؟ از شما که در خطابه بسیار چیره دست هستید، چنین ادبیاتی بعید است.»  

رویای ۲۸ ساله
 28 سال از آخرین رفراندومی که در ایران برگزار شد، می گذرد. کم نبودند چهره‌های سیاسی و حتی روسای جمهور ایران که درخواست برگزاری همه‌پرسی را داشته باشند اما این درخواست در کسری از زمان با مخالفت سایر مسئولان به باد فراموشی سپرده شد. اگرچه موافقان رفراندوم مدعی هستند که ترس از نبود یکصدایی بین مردم و حاکمیت است که سبب شده هر بار استفاده از ظرفیت‌های قانون اساسی به محاق رود اما واقعیت آن است که در طول این سالها هرگز شاهد گام اجرایی برای عملیاتی کردن اصل 59 قانون اساسی نبوده ایم. نه روسای جمهور لایحه ای برای برگزاری رفراندوم با موضوعی خاص ارائه داده اند و نه نمایندگان مجلس طرحی نوشته اند تا با دو سوم آرا به تصویب رسیده و به تایید شورای نگهبان برسد.