کارگردان خط قرمز: ضرغامی درکی از رسانه نداشت

قرار گفتگو با قاسم جعفری را در پردیس تئاتر شهرزاد گذاشتیم. مکانی که این شب‌ها میزبان هفت نمایش متنوع از هنرمندان مختلف است. فیلمساز پرکار تلویزیون در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 که پرمخاطب‌ترین سریال‌های تلویزیونی در سال‌های اخیر، این روزها به‌شدت نسبت به مدیریت حاکم در صدا و سیما معترض است و متهم ردیف اول این اتفاق را عزت‌الله ضرغامی می‌داند. دیگر علاقه‌ای به کار در تلویزیون ندارد و ترجیح می‌دهد علایقش را در سینما دنبال کند.

به گزارش صدای ایران از ماهنامه نزدیک، گفتگوی ما یک شب قبل از سفر او به گواتر سیستان و بلوچستان (جایی که قرار است بخش اعظم لوکیشن‌های فیلم سینمایی جدیدش باشد) در پردیس تئاتر شهرزاد انجام شد؛ او به‌رغم اینکه می‌گوید تئاتر را دوست دارد و از تماشای آن لذت می‌برد، اما تمایلی به کارگردانی در این حوزه ندارد.

این مسئله قبلا هم برای من اتفاق افتاده بود. در سال‌های ابتدایی دهه80 بعد از ساخت خط قرمز و شب آفتابی، من به همراه 11 نفر دیگر (از جمله آقای صالح علا، شجاع نوری، مرحوم اینانلو، مرحوم علیقلی، مسعودرسام و ...) ممنوع‌الکار شدیم. یک گزارش در روزنامه کیهان منتشر شد و ما را متهم به طرح توطئه کردند که چمدانی پر از دلار به ایران آمده و ما هم به واسطه همین پول فیلم ضد نظام ساختیم! این طور شد که مرا در اوج و بر مبنای یک اتهام اثبات نشده یک سال و نیم ممنوع الفعالیت کردند.

هم این گزارش و هم اعتراف فردی که....زنش مهرانگیز کار مهمتر از خودش بود... ولش کن. بگذریم.

ما در اصل مورد ظلم خودمان واقع شده‌ایم. منظورم ظلمی است که در حق ما شد. از طرف انسان‌های نادانی که هیچ شناختی از رسانه نداشتند و نادان‌ترین آنها هم شخصی بود به نام عزت‌الله ضرغامی که از همان ابتدا اشتباهی بود و در حد و اندازه آن جایگاه نبود.

در زمان آقای لاریجانی ایشان با منِ فیلمساز در دفترش جلسه می‌گذاشت و درباره سریال خط قرمز با من حرف می‌زد و بحث می‌کردیم. اختلاف من با آقای ضرغامی هم از همین جا شروع شد. ابتدا در زمان ساخت سریال «از نفس افتاده» که مربوط به روزهای انقلاب57 بود با هم به مشکل خوردیم و بعد هم به خاطر عدم پخش تیزرهای فیلم سینمایی «دختران» نامه‌ای اعتراضی به ایشان نوشتم که شما با محدود کردن ما و گرفتن امکان رقابت، ما را حذف کردید و طراحی شما باعث شد که خیلی ازفیلمسازان ما بدون هیچ رقابتی عرصه را به رقبای آنورمرزی واگذار کنیم. من آن نامه را به عنوان پدردخترانی ازجمله دخترخودم شهرزاد نوشتم که فیلم دختران ساخته من باموضوع دختران درآستانه بلوغ اکران شده بود. جنگی را تصور کنید که بدون هیچ مبارزه‌ای خودتان را نابود کنید. ما شدیم مثل غواصانی که دست و پایشان را بستند و زنده به گورشان کردند. بعد از این نامه که انعکاس گسترده‌ای داشت، رسما ممنوع‌الکار شدم.

مدیران دوره لاریجانی خط‌مشی و برنامه‌ریزی بهتری داشتند. فرهیخته بودند، درک رسانه‌ای داشتند، اهل مطالعه بودند و فیلم می‌دیدند. اما مدیران بعد از آنها لیاقت مدیریت و درک درستی از رسانه نداشتند! مدیران فعلی اصلا نمی‌دانند اتاق فکر چیست!؟ هیچ ایده و فکری از خودشان ندارند. فیلمساز ایده را می‌برد. اگر خوششان بیاید اول شرط گذاشته و خودشان شریک کار می‌شوند و بعد حمایت می‌کنند و می‌سازند و اگر خوششان نیاید کنارش می‌گذارند. اتاق فکری وجود ندارد تا بررسی کند چه موضوعاتی نیاز امروز جامعه است.

کارکرد تلویزیون در زمان لاریجانی به این شکل بود که بازخورد جامعه را تحویل مخاطب می‌داد و مدیران، هم به فضای جامعه آگاه و هم دوراندیش بودند. خلاصه بگویم که امروز تلویزیون ما نه‌تنها دانشگاهی که حضرت امام به رسالت آن اشاره می کرد نیست که از اخبار آن تا برنامه‌های تلویزیونی همگی کهنه‌اند.

اساس تمام این سریال‌هایی که نام بردید در دوره آقای لاریجانی گذاشته شد به جز «وضعیت سفید». من منکر استثناهایی مثل کار خوب حمید نعمت‌اله نیستم، ولی چنین مجموعه‌هایی بیشتر حاصل استعداد و خلاقیت فردی است و نه یک برنامه‌ریزی هدفمند و هوشمندانه. لطمه‌ای که ضرغامی به تلویزیون زد جبران‌ناپذیر است.

ما با همه وجود و با پوست و گوشتمان کار می‌کردیم، ولی امروز بدون اینکه قصد توهین به دیگر فیلمسازان را داشته باشم، کار در تلویزیون یک جور کاسبی شده و خبری از کار هنری نیست. فیلمسازی را می‌شناسم که با افتخار می‌گوید اصلا فیلمنامه نمی‌خواند و با یک بازیگردان وچنددستیارسالی دو سه کار تلویزیونی می‌کند. به همین دلیل است که هنوز هم بعد از سال‌ها که مسافری از هند بارها و بارها از تلویزیون پخش شده، مردم همچنان پای تکرار آن می‌نشینند و تماشایش می‌کنند.

شما ببینید سیروس مقدم که روزگاری سریال‌های خوبی می‌ساخت، امروز مثل یک سری‌دوز کار می‌کند. برایش فرقی ندارد پایتخت بسازد یا میکائیل!؟ هر چه باشد می‌سازد! قصه‌ای را به او می‌دهند و او هم مثل یک بساز و بفروش آن را می‌سازد. بسیاری از سریال‌های این سال‌ها به نظرم اصلا نیازی به کارگردان ندارند. مثل یک جوک بامزه گفته و به سرعت فراموش می‌شوند

همان زمان که سیروس مقدم پلیس جوان را با هزینه میلیاردی ساخت، من خط قرمز را با 80 میلیون ساختم و بدون اینکه سوپراستاری داشته باشد، پربیننده‌تر از آن شد. در جشن سالگرد تاسیس شبکه 3 که بهترین‌های هرسال را را انتخاب کردند ما 9 جایزه به انتخاب مردم گرفتیم و پلیس جوان تنها جایزه بهترین بازیگر زن را برای خانم مریلا زارعی برد. علتش هم این بود که سریال من بازیگر اصلی زن نداشت وگرنه جایزه آن هم نصیب ما می‌شد!

بین دوران ضرغامی، سرافراز و علی عسگری فرقی نمی‌گذارید

سرافزار به‌درستی فهمید که آدم این جایگاه نیست و رفت، به همین دلیل شایسته تقدیر است. همین که فهمید نمی‌تواند تغییری به وجود بیاورد به جای اینکه ده سال بماند، در همان سال دوم ترجیح داد برود. این حرکت خیلی قابل احترام است.

«مسافری از هند» حاصل ممنوع‌الکاری من بعد از خط قرمز است. بعد از این اتفاق مدتی در هند زندگی کردم. یک روز بعدنمازظهرکه از مسجد بیرون آمدم از مترجمم که فردی هندو مذهب بود پرسیدم چرا در اینجا مسجد و کلیسا و معبد همه در کنارهم قراردارند. پردیب چوهان جمله‌ای را از گاندی نقل کرد که خدا نوک قله است و ادیان الهی راه‌های مختلف رسیدن به خدا هستند. این جمله (که من در مسافری از هند به کار بردم) ایده ابتدایی ساخت این مجموعه شد.

ما آمدیم و در بستر یک قصه عاشقانه و بر اساس اسطوره‌های هندی (راما و سیتا) مسلمانی شناسنامه‌ای را نقد کردیم و گفتیم مسلمانی تنها به شناسنامه و اسم نیست و مسلمان واقعی نیاز به کشف و شهود دارد. سعی کردیم این شعار را همراه با شعور برای مخاطب ارائه کنیم و بگوییم باید راجع به دینمان تحقیق کنیم تا مسلمان واقعی باشیم.

تا به حال در عمر حرفه‌ای‌ام حتی یک بار هم اتفاق نیفتاده که فیلمنامه‌ای را کامل تحویل بگیرم و آن را بسازم. همه کارهایم را خودم از صفر تا صد انجام داده‌ام. بالطبع چنین کاری به دل می‌نشیند. هیچ وقت علاقه‌ای به تکرار نداشته‌ام. به همین خاطر هم موفق‌ترین کارهایم «خط قرمز»، «مسافری از هند» و «کمکم کن» نه از لحاظ موضوع و نه از لحاظ فرم و ساختار هیچ ارتباطی به هم ندارند.کارهایی بوده که درفرم کلی شبیه خط قرمزیاآثاردیگرم باشدومن ترجیح دادم آن کارگردانی سریال را به دیگری بسپارم مثل تب سرد یاپول کثیف و...وخودم درمقام تهیه کننده درکنارکارباشم، معتقدم اگر با برنامه‌‌ریزی و ایده‌های خلاقانه فیلم ویاسریال بسازیم و برای سلیقه مردم احترام قایل باشیم حتما موفق می‌شویم. این چیزی است که امروز در تلویزیون وجود ندارد. هنوز فیلمنامه نوشته نشده، بر اساس یک طرح و ایده ابتدایی بازیگر انتخاب می‌کنند.

بله، اگر ممنوع‌الکار نمی‌شدم مسافری از هند ساخته نمی‌شد. کلا ممنوع‌الکاری برای من پیامدهای خوبی داشته است.

بله. این روزها بیشتر در کنار خانواده‌ام هستم، به بچه‌هایم می‌رسم، سفر می‌روم و دنیا را می‌گردم. گاهی در زندگی نشانه‌هایی می‌بینی که حس می‌کنی چقدر خوب است که یک وقت‌هایی (که برای من الان درتلویزیون نزدیک یک دهه شده) ممنوع‌الکار بشوی! ولی وقتی کلی نگاه می‌کنی، حسرت می‌خوری که چرا در دوره‌ای که مثل یک سرباز کاردان و حرفه‌ای همه چیز را بلد بودی و آداب مبارزه را آموخته بودی و نوبت حضورت در خط مقدم بود، تو را محدود کردند.

امروز وقتی می‌بینم چه فراوانند کسانی که تنها بر اساس نیاز مالی با تلویزیون کار می‌کنند، واقعا تأسف می‌خورم. من همیشه سعی کرده‌ام به‌روز باشم، فیلم ببینم و کاری را انجام بدهم که چیزی به من اضافه کند، ولی وقتی می‌بینم پیشنهادات همه سفارشی شده‌اند ترجیح می‌دهم این کارها را کارگردانهای دیگری که خیلی هایشان دستیاران خودم بوده اند انجام دهند.

در زمان ساخت مسافری از هند چندین بار به مراکز مختلف احضار شدم که در باره محتوای سریال پاسخگو باشم. از قسمت چهارم احضار شدم که چرا این دختر هندی(سیتا) می‌گوید من مسلمان نمی‌شوم! می‌گفتم این یک سریال است. ابتدا باید چالشی را ایجاد کرد. در قسمت‌های بعدی همین فرد با تحقیق و مطالعه، مسلمانی ما را نقد می‌کند و می‌گوید که مسلمان واقعی کیست؟ این اتفاقات برای «تب سرد» هم که من تهیه‌کننده‌اش هم بودم به ‌نحو دیگری رخ داد. حتی در مورد «خط قرمز» می‌گفتند که تو با سریالت جوان‌ها را به فرار از مملکت تشویق می‌کنی و...

اولین دلیل بی‌برنامگی و نداشتن سواد رسانه‌ای مدیران تلویزیون بود و دلیل دوم خود سریال‌هایی بودند که با الگو گرفتن از «کمکم کن» ساخته شدند. مثلا «او یک فرشته بود» هم در محتوا و هم در ساخت از آنچه در «کمکم کن» ساخته بودیم و مدنظرمان بود، منحرف شد و دیگر کار به جایی رسید که آقایان عطای کار را به لقایش بخشیدند. یادم است که «کمکم کن» در آخرین ماه‌های حضور لاریجانی در تلویزیون تصویب و ساختش شروع شد..

نقشی نداشتند. ایشان جزو اشتباهات زندگی من بود، چون تنها در حوزه کتاب و نشر آدم فرهیخته‌ای بود. من اولین بار در مسافری از هند از ایشان استفاده کردم، آن هم به سفارش جناب صافی مدیر و موسس شبکه سه. وی در حد اینکه چند کتاب و چند آیه قرآن را به ما معرفی کنند در سریال حضور داشتند.

اصلا این طور نیست. ما خودمان ندانسته او را بزرگ کردیم تا جایی که به یکباره مدیریت شبکه یک سیما بدون هیچ پشتوانه‌ای به ایشان سپرده شد. گویا مجددا الان هم مدیر شبکه‌ای هستند! ایشان هیچ شناخت و درکی از مقوله فیلم و سینما نداشت. می‌توانست دو صفحه فیلمنامه را بخواند و بگوید مثلا دایی رامین چه کتابی را به سیتا معرفی کند. یادم هست در زمان پخش سریال که ماه رمضان بود، آقای پورحسین مدیروقت شبکه دوم سیما یک شب در میان زنگ می‌زد که امشب بروید مسجد ارگ. می‌گفتم چرا؟ می‌گفت حاج منصور دیشب یک مقدمه آمده و امشب می‌خواهد نسخه سریال را بپیچد! می‌رفتیم آنجا و آقای ارضی بالای منبر از ما تعریف می‌کرد و می‌گفت امشب فلانی و بهمانی آمده‌اند. شب بعد مدیر شبکه می‌گفت بروید برنامه مجلس حدادیان. ما می‌رفتیم آنجا. آقای حدادیان که شب قبل علیه سریال صحبت کرده و گفته بود که تلویزیون چرا وارد این حریم‌ها می‌شود، وقتی ما وارد خروجی یادگار امام شدیم دوستانشان با دو موتور1000 ما را اسکورت کردند و حمیدگودرزی نقش اول سریال را بردند بالای منبر! به ما شام مطبوعی هم دادند و نفری یک سکه هم هدیه مثلا!

علاقه‌ای به کار در شبکه نمایش خانگی نداشتم، چون احساس می‌کردم باید از چیزهایی بگذرم.

برای فروش یک دی وی دی باید به تماشاگر باج می‌دادم.

شنیدم که شهرزاد 1 سریال خوبی بود، اما دیدید که شهرزاد 2 چه فاجعه‌ای شد. مسلما در ادامه وضع بدتر هم می شود. احساس کردم در شبکه نمایش خانگی به تکرار می‌افتم و به همین خاطر هم با اینکه پیشنهاد کارداشتم، قبول نکردم.
از مجموعه‌های شبکه نمایش خانگی مجموعه‌ای را دوست داشته‌اید؟

«دندون طلا» کار خوب و شریف و ارزشمندی بود که متاسفانه دیده نشد.

فاجعه بود.

چند قسمت ابتدایی را دیدم. به نظرم باج دادنی که درباره‌اش حرف زدم اینجا اتفاق افتاد. سازندگان این مجموعه به خاطر جذب مخاطب مجبور شدند حریم‌هایی را بشکنند که با توجه به شناختی که از برخی آنها دارم می‌دانم که خودشان هم اعتقادی به آن نوع بی‌بند و باری در روابط ندارند.

بله. شما خودتان نقد ندارید؟

نه‌تنها علیرضا که منوچهر هادی هم از دوستان عزیز و قدیمی من است و کارش را با خود من شروع کرده؛ ولی من هیچ وقت فیلمی مغایر با اعتقاداتم نمی‌سازم. من روی بنیان خانواده تاکید دارم و به همین خاطر نمی‌توانم ارتباطات نامشروع یا مسئله‌دار را نشان بدهم و خیلی چیزهای دیگر که متاسفانه در این نوع سریال‌ها به وفور دیده می‌شود. من نمی‌توانم در فیلمم نشان بدهم که دختری با دوست پسرش به شمال می‌رود، چون فرداروز دخترم به من می‌گوید وقتی توی فیلمت هست چرا مرا منع می‌کنی؟ رطب خورده نمی‌تواند منع رطب کند. فیلمی نبوده که با آرمان‌ها و چهارچوب‌های زندگی شخصی من مطابق نبوده باشد و آن را ساخته باشم.

شبکه نمایش خانگی ظرفیت‌های خیلی خوبی دارد که متاسفانه تا امروز به دلیل عدم سیاست‌گذاری صحیح آن طور که باید از آنها استفاده نشده است. مجموعه‌ای بود که آقایی به نام نجفی ساخته بود. اسمش یادتان هست؟
آسپیرین؟

آره، دیده‌اید؟

من می‌گویم آدم یا کاری را نباید بکند و یا اگر کرد باید درست انجام بدهد. چه اتفاقی می‌افتد که چنین مجموعه‌های بی‌سر و تهی ساخته می‌شوند؟ غیر از نیاز مالی است؟ کمال تبریزی چرا باید «ابله» را بسازد؟ آن هم برای جایی که فقط مخاطب عام دارد.

نبش قبر می‌کنید شما هم... یادش به خیر... بله «شب آفتابی» به این دلیل که برای اولین‌بار در تلویزیون به شکل جدی و پروپیمان به زندان زنان ورود کرده بود دچار مشکل شد و حتی به این هم ایراد گرفتند که چرا این خانم(رزیتاغفاری) کتاب حماسه حسینی شهید مطهری را می‌خواند. بعد از آن هم دیگر تلویزیون هیچ وقت وارد آن فضاها و گنگ‌های زنانه نشد. البته این سریال، مشکل فیلم «زندان زنان» منیژه حکمت را که دو سال از ساختش می‌گذشت حل کرد.

گویا خانم حکمت رفت اعتراض کرد که وقتی در تلویزیون زندان زنان را نشان می‌دهند، چرا فیلم من باید توقیف باشد؟

بله، من علاقه زیادی به ورود به فضاهای نو و تازه دارم. در سریال «غریبانه» اگر یادتان باشد برای اولین بار (باخنده) صحنه اعدام را با جزییات نشان دادم. آن زمان برخلاف امروز، واقعا فکر می‌کردیم. برای «کمکم کن» به ده‌ها مدل نمایش برزخ فکر کردیم. چیزی که الان اصلا معنا ندارد! یادم است اولین‌بار احسان خواجه‌امیری را به واسطه معرفی افشین یداللهی عزیز آوردم و اولین ترانه‌اش را برای کار من خواند. بماند که خیلی‌ها اولین‌بار جلوی دوربین فیلم و سریال‌های من رفته‌اند و شکرخدا امروز جزو بهترین‌ها هستند.

اگر بخواهم درباره سریال‌های شما صحبتم را جمع‌بندی کنم، دو مولفه مثبت و یک مولفه منفی دارند. معرفی چهره‌های جدید و جوان که تقریبا در تمام سریال‌های موفق شما وجود دارد و تنوع فضاهایی که کار کرده‌اید از ویژگی‌های مثبت سریال‌های شما هستند؛ اما به نظرم پیام‌های مد نظرتان را خیلی گل‌درشت بیان می‌کردید.

مشکل امروز بسیاری از فیلمسازان ما این است که نمی‌دانند برای چه مدیومی کار می‌کنند. وقتی داریم در باره مدیوم تلویزیون حرف می‌زنیم باید به مخاطب عام توجه کنیم.

نه باج دادن نیست. باج دادن یعنی پایین آوردن سطح کیفی کار. حرفم این است که وقتی برای مدیوم تلویزیون کار می‌کنید، باید برای خلق جذابیت برای تماشاگر از همه عناصری که دارید بهترین استفاده را ببرید. اتفاقا همین بار آخر وقتی سریال «مسافری از هند» را دوباره بعد گذشت 15 سال از ساخت دیدم، فکر کردم در چند صحنه می‌توانستم از تماشاگر گریه بگیرم، ولی این کار را نکردم.

قرار بود در لبنان سریالی بسازم که کاری عاشقانه-سیاسی بود. حتی با چند کمپانی خوب سوری و لبنانی مذاکرات جدی داشتیم و حضور عمرشریف در سریال قطعی بود، اما به خاطر اختلافی که با آقای ضرغامی پیش آمد ساختش منتفی شد. طرح و ایده ابتدایی سریال «وفا» که با نام «غریبه در شام» نوشته و تصویب شده بود مال من بود. من و کاظمی‌پور مدتی در سوریه و لبنان بودیم و پیش‌تولید سریال «غریبه در شام» را آغاز کردیم، ولی به خاطر نگاه مدیران وقت، ساخت آن عملی نشد و فیلمنامه را از ما گرفتند و با همان نام آقای لطیفی آن را ساخت و در زمان پخش به «وفا» تغییر نام داد. در طول این سال‌ها بارها پیشنهاد ساخت خط قرمز2 و مسافری از هند2 را داده‌اند، اما من قبول نکرده‌ام، چون به نظرم کار ابلهانه‌ای است. آخرین سریالی که از من البته به عنوان تهیه‌کننده در تلویزیون پخش شد «جاودانگی» بود که موضوعش زندگی شهید تندگویان ‌بود و صفر تا صدش در وزارت نفت و با بودجه آنها تولید شد، اما آن قدر در شبکه سه دچار ممیزی و مشکلات مختلف شد که در نهایت چیزی از سریال باقی نماند.

من این ادعا را قبول ندارم. اتفاقا فکر می‌کنم تنها فیلمم که با فروش بالا کمتر از تصورم در گیشه موفق بود «مجنون لیلی» باشد.

«ماه مهربان» اولین فیلمم در سینما بود که موافقم یک شکست مطلق بود، چون مخاطبش کودک و نوجوان بود و در گروه سینماهای کودک اکران و بعد ازمدتی که فیلم‌ها را در این گروه نابودکردند، اساسا گروه اکرانش جمع شد، اما اکثر فیلم‌های من بازگشت اقتصادی قابل توجهی داشتند و به سود رسیدند. مثلا «گرگ و میش» را فکرکنم با 70 میلیون ساختم و فیلم 400 میلیون بازگشت اقتصادی داشت. «دختران» هم فیلم موفقی بود و در جشنواره کودک و نوجوان جایزه بهترین فیلم آن دوره وجایزه منتقدان راگرفت و ....

منظورم سود و بازگشت سرمایه نبود. تعداد مخاطبان فیلم‌هایتان را پرسیدم. به نظرم در سینما به‌نوعی بلاتکلیفید! نه مثل یک فیلمساز گیشه فیلم‌های پرفروش می‌سازید و نه یک فیلمساز محبوب منتقدان هستید که ستایش‌های آنها فروش پایین فیلم‌هایتان را جبران کند.

اصلا یکی از دلایلی که در سینما کمتر کار می‌کنم همین‌ است. زمانی با شرق مصاحبه کردم و تیتر زدند که او مهره مار دارد. من هنوز مهره مارم را در سینما پیدا نکرده‌ام. یکی از علت‌هایش هم این است که خیلی پراکنده کار کرده‌ام. از تلویزیون که بیرون آمدم، مثل طفلی بودم که از مادرش جدا شده است و سریع شروع کردم به فیلمسازی. اول گفتم فیلم سیاسی بسازم. بعد فیلم جاده‌ای را دوست داشتم و «گرگ و میش» را ساختم. بعد گفتم فیلم تجاری بسازم و گفتم گلزار و حامد بهداد و الناز شاکردوست بیایند. بعد دیدم دائماً نمی‌شود این جوری فیلم ساخت و گفتم فیلمی را بسازم که دوست داشته باشم و «دختران» را ساختم. بعد فرصتی برایم فراهم شد که چهار سال پی درپی رفتم حج واجب و دیدم کسی در باره حج فیلم نساخته و تصمیم گرفتم درباره این موضوع فیلم بسازم.

«سپید و سیاه» یک «کندو»ی امروزی است که به همراه خانم پریسا شمس و با همفکری و مشورت مجید رضابالا آن را نوشتم و کار به‌شدت اجتماعی و تاثیرگذاری بود که اگر اکران می‌شد شاید می‌توانست سرنوشت هنری مرا عوض کند. یک روز جواد شمقدری مرا صدا زد و گفت این چه فیلمی است که ساخته‌ای؟ تغییراتی در فیلم انجام بده تا اکران شود. فیلم 107 دقیقه‌ای را به 74 دقیقه رساندم، ولی باز هم پروانه نمایش ندادند. الان هم با توجه به تغییراتی که در نوع ارتباطات و شبکه‌های اجتماعی به وجود آمده فیلم کهنه‌ای است. جمع‌بندی حرفم این است که کارهای پراکنده‌ای که کردم باعث شد مثل تلویزیون موفق نشوم.

هیچ شکی ندارم که اگر فیلم بدون ممیزی اکران می‌شد می توانست فضای دو قطبی آن زمان را بشکند.

فیلم غریبی است «پروانگی». قرار بود بهروز وثوقی در فیلم بازی کند. با او مفصل صحبت کرده بودم، فیلمنامه را خوانده و موافقت کرده بود. ما آن قدر با بهروز حال کردیم که اسم قهرمان اصلی قصه را هم بهروز گذاشتیم. من و آقای نوروزبیگی در پاریس بودیم و پیش‌تولید کار را آغاز کرده بودیم که یک روز آقای شمقدری زنگ زد و گفت نمی‌توانید از بهروز وثوقی در فیلم استفاده کنید و مرا در برابر عمل انجام شده قرار داد. هیچ انتخاب دیگری هم جز سعید راد نداشتیم که اصلا گزینه خوبی نبود و حضورش به فیلم خیلی ضربه زد. البته «پروانگی» بیشتر یک فیلم تجربه گرا بود که اگر امروز قرار بر اکران داشت، قطعا در گروه هنر و تجربه اکران می‌شد.

حسین فرح‌بخش آنطور که شنیده‌ام آدم بدی نیست، اما نوع تفکر نداشته‌اش نماد ابتذل‌ در سینمای ایران است و دومین نفر به فاصله خیلی خیلی زیاد از او قرار دارد. به نظرم بعدها که خیلی هم دیر نیست بعنوان نماد ابتذال(یا دارای مبتذل‌ترین نگاه) بعد از انقلاب در سینمای ایران از محمدحسین فرح‌بخش نام خواهند برد. تنها افتخارش این است که فیلم‌های قبل از انقلاب را نعل به نعل کپی می‌کند. من فیلمنامه «گروگان»(اصغر هاشمی) را به یکی از شرکای آن فیلم، خانم منیژه حکمت، فروختم و دورادور با دفتر آنها آشنایی داشتم. بعد ازموفقیت سریال «خط قرمز» پیشنهاد همکاری به من داد که فیلمنامه‌ای از علیرضا بذرافشان به نام «خواب برفی» (آن زمان اصلا حرفی از عطش نبود) را به آنها دادم. رفتیم پروانه ساخت گرفتیم و به بنیاد فارابی رفتند که وام بگیرند.

خب ایشان راه‌های وام گرفتن را بلد است.

آقای اربابی که مدیربخش فرهنگی بود با فیلمنامه موافقت نکرد و به‌رغم اینکه پروانه ساخت داشتیم قرار شد به فیلمنامه جدیدی فکر کنیم و من گفتم بروم سراغ فیلم دیگری که جلال دری برایم نوشته بود ولی آقای فرح‌بخش گفت نه دیگر وقت گذاشته‌ایم و اگر این جوری کار را رها کنیم ضرر می‌کنیم. کار را شروع کردیم و پیمان معادی بعد از موفقیت «آواز قو» مشغول نوشتن متن جدیدی براساس فیلم جنگل آسفالت شد. تیم خوبی هم بودیم، ولی از یک جایی فرح‌بخش در بخش کارگردانی دخالت کرد و من گفتم که حق دخالت در فیلم را ندارند. در نهایت هم به‌رغم اینکه نزدیک به 85 درصد فیلم را فیلمبرداری کرده بودیم، تصمیم گرفتم کنار بکشم. گفتم حتی اگر یک پلان را کس دیگری گرفت، اسم من به‌کلی حذف شود و خدا را شکر که این اتفاق باعث شد که فرح‌بخش هم فکر کرد می‌تواند فیلم بسازد و این جوری فیلمساز شد.

«گرگ و میش» را ساخته بودم. یک شب منزل یکی از دوستان که جزو آدم‌های تاثیرگذار آن فیلم بود نمایش خصوصی داشتیم، مرحوم کیارستمی و خانم پخش‌کننده بین‌المللی فعال آن دوران و چند نفر دیگر هم آنجا بودند. به من گفتند امسال این فیلم را بفرستیم برای جشنواره کن. فقط دو پلان به آن اضافه کن تا دیده شود و جایزه بگیرد. گفتند در یک اتاق چند پلان با فضای تاریک و روشن می‌گیریم که انگار کوپه قطار است و دو شخصیت اصلی فیلم دارند به سمت تهران برمی‌گردند. روناک یونسی و خاطره حاتمی خوابیده‌اند که دست خاطره می‌افتد دور گردن روناک و دست روناک دور گردن خاطره، یعنی یک جوری بعد کشتن مرد قصه به همجنس‌گرایی می‌رسند. قبول نکردم، چون دوست ندارم مثل پازل و معادله حرکت کنم.

یعنی جوری فیلم بسازی که جایزه بگیری.

من این سبک فیلمسازی را دوست ندارم.

برای فرهادی احترام قایلم، اما سینمای ما فیلمسازان بهتر از فرهادی زیاد دارد. فرهادی از نظر من فقط فیلمسازی است که قواعد بازی رو خوب بلد است و می‌داند چه چیزی را کجا و چطور بسازد.

جدایی نادر از سیمین را دوست نداشتم. فروشنده را هم که وقتی قصه‌اش را متوجه شدم، ندیدم و حس خوبی نداشتم.

شهر زیبافیلم شریف و قابل احترامی است.

کلا در طول فعالیتم دو تله‌فیلم برای دلم ساختم. یکی به نام «نبش قلب» با بازی اسماعیل خلج که خانم آبیار از روی آن شیار143 را نوشت و ساخت. اعتراض نکردم، تابه حال هم جایی نگفته‌ام چون برایم مهم نبود. سکانس کلیدی فیلم شیار143 که رویارویی مادر با استخوان‌های پسرش هست، از فیلم من برداشت شده و من خوشحالم که فیلمی ساختم که کپی آن این قدر دیده شد و مورد توجه قرار گرفت. کافی است عنوان «نبش قلب» راسرچ کنید اتفاقا مازیار فلاحی یکی از اولین و بهترین ترانه‌هایش راروی این فصل خوانده است.

 

هیچ وقت نتوانستم با او ارتباط برقرار کنم و فیلم‌هایش را دوست داشته باشم.

فیلمسازی‌اش بهتر از مجری‌گری اوست.

ارزشمندترین فیلمساز ایرانی

یک بازیگر حرفه‌ای. سوپراستار

شهاب حسینی

دوست خوب

هیچی! خنثی

نه فیلمساز است، نه مدیر.

اصلا از او شناخت ندارم.

دروغگوی کوچک.