ساماندهی کودکان کار؛مناقشه مخالفان و موافقان

خداحافظی معابر با کودکان کار. این، قصه روزهای اخیر روزها و شب‌های خیابان‌ها و چهارراه‌های تهران است. طرح «جذب و ساماندهی کودکان کار و خیابان» با همکاری چند نهاد آغاز شده و آن طور که یکی از اعضای شورای شهر تهران گفته است، تا به حال حدود 300نفر از این کودکان جذب و به مراکز تعیین شده منتقل شده‌اند. موضوعی که البته واکنش‌های فراوانی را برانگیخته است؛ اما نهادهای مجری این طرح، آن قدر در کارشان جدی‌اند که می گویند می‌خواهند بار بر زمین مانده ساماندهی کودکان کار را پس از مدت‌ها، به مقصد برسانند.

به گزارش صدای ایران، « اطلاعات جسته و گریخته و ناقصی درباره این طرح دریافت کرده بودیم که لازم بود ضمن برگزاری جلسه‌ای با مسوولان امر از صحت و سقم اطلاعات به دست آمده باخبر شویم.» این را خانم «فاطمه نژاد بهرام» به «ایسنا» گفته است. این عضو شورای شهر تهران، درباره طرحی صحبت کرده که به گفته او، پس از برگزاری جلسه‌ای مشترک و توضیح‌های شفاف مجریان طرح، ابهام‌ها را در این باره برطرف کرده است. نژاد بهرام می‌گوید:« در این جلسه تمامی افراد دغدغه‌های خود را درباره جمع‌آوری و جذب کودکان کار و متکدی بیان کردند و مقرر شد کارگروهی در این خصوص تشکیل و از نقاط قوت سازمان‌ها و تشکل‌ها در رابطه با جذب هرچه بهتر کودکان کار و ساماندهی آنان استفاده شود.»

به نقل از صبح نو، به گفته نژادبهرام، با دستور فرماندار به عنوان رییس قرارگاه جمع‌آوری کودکان کار و متکدی پایتخت، مقر شکل گرفته و اقدامات لازم در راستای جذب هرچه بهتر کودکان انجام شود. نژادبهرام با بیان اینکه براساس آمار اعلام شده در مدت اجرای طرح جمع‌آوری کودک کار و متکدی، تاکنون بیش از 300 کودک کار و متکدی جمع‌آوری شدند که 70 درصد آنها از اتباع بیگانه‌اند، می‌گوید:« برهمین اساس لازم بود تا NGOهای فعال در حوزه اتباع بیگانه در این کمیته حضور داشته باشند.»

اما این طرح با چه مبنایی آغاز شده و چه هدفی را دنبال می‌کند؟

طرحی که روی زمین مانده بود

مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران می‌گوید جذب و ساماندهی کودکان کار و خیابان، وظیفه‌ای است که قرارگاه فوریت‌های اجتماعی بر دوش نهادهای مسوول در این حوزه گذاشته است.

آقای «رضا قدیمی» در گفت و گو با «صبح نو» می‌گوید:«یکی از مصوبات شورای اجتماعی کشور، این است که برای تجمیع فعالیت‌ها و مسوولیت ها

و همچنین پیشگیری از موازی کاری‌ها در حوزه ساماندهی آسیب‌های اجتماعی، قرارگاه فوریت‌های اجتماعی به ریاست فرماندار تهران تشکیل شود. این قرارگاه با حضور نمایندگان 11 نهاد مرتبط با ساماندهی آسیب‌های اجتماعی تشکیل شده و هدف اصلی آن، هم افزایی و رسیدگی سریع به امور مددجویان و ساماندهی آسیب‌های اجتماعی است تا کلیه کارها در کمترین فاصله زمانی و با کمترین کاغذبازی ممکن انجام شود.»

قدیمی درباره شیوه همکاری نهادها در اجرای این طرح نیز می‌گوید:«براساس بند 5 قانون شهرداری‌ها وظیفه ساماندهی متکدیان بر عهده شهرداری تهران است؛ اما قانون، تنها اجازه جذب متکدیان بالای 18 سال را به شهرداری تهران داده است و وظیفه و مسوولیت جذب متکدیان و شبه متکدیان زیر 18 سال بر دوش سازمان بهزیستی گذاشته شده است. با این وجود، ما در سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، با سازمان بهزیستی و نهادهای دیگر، همکاری تنگاتنگی داریم و به کمک یکدیگر موضوع را پیش می‌بریم.»

قدیمی به «صبح نو» می‌گوید:« شهرداری تهران در بخش سخت افزاری یعنی تأمین زیرساخت‌های ساختمانی، تجهیزات و خودروهای گشت و جذب، با این طرح همکاری می‌کند و اکنون 16 خودروی نو و کاملاً استاندارد در اختیار قرارگاه فوریت‌های اجتماعی قرار گرفته است. ضمن این که در همه این خودروها، مددکاران اجتماعی متخصص و مجرب حضور دارند تا فرایند جذب، با بیشترین دقت و کمترین حاشیه انجام شود.» مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران با رد شایعات ضرب و شتم این کودکان هم به «صبح نو» می‌گوید:«ضرب و شتم کودکان، از اساس کذب است. این داستان‌ها فضاسازی همان باندهای مافیایی تکدی گری است که دوست ندارند منبع درآمد جدیدشان یعنی این کودکان معصوم از دست‌شان بروند. در حالی که ساعت‌ها کارشناسی برای این طرح در ماه‌های گذشته انجام شده است و فرایند جذب به صورت کاملاً علمی و کارشناسی انجام می‌شود تا خدای نکرده این کودکان در این سنین پایین دچار آسیب‌های روحی نشوند.»

به گفته قدیمی، پس از جذب کودکان از خط خیابان، آن‌ها به مرکز غربالگری فرستاده می‌شوند و بعد از آن خانواده‌های آنها فراخوانده شده و از آنها تعهد گرفته می‌شود که کودکان‌شان مجدداً به این حرفه بازنگردند و اگر کودکان اتباع بیگانه غیرمجاز باشند نیز مسیر دیگری برای آنها طی خواهد شد.

مخالفان: این طرح شکست می‌خورد

اما از سوی دیگر، طرح جذب و ساماندهی کودکان کار و خیابان در پایتخت، مخالفانی سرسخت و جدی هم دارد. از جمله خانم «فاطمه دانشور» که معتقد است این طرح، در دوری باطل افتاده است. او می‌گوید:

« چند سال است اینها را مدام طی طرح‌های مختلف جمع‌آوری کردیم و بعد رها کردیم؛ تا کی باید طرح شتاب‌زده اجرا کرد؟» دانشور می‌گوید:«تا زمانی که در حوزه کودکان کار بانک اطلاعاتی و دیتای کودکان را نداشته باشیم نمی‌توانیم راجع آنها تصمیم درستی بگیریم. این مدل طرح جمع‌آوری کودکان کار هیجانی است و ‌نباید از روی هیجان و شتاب کار انجام داد، زیرا زیرساخت‌های لازم برای ساماندهی کودکان کار وجود ندارد.» رییس سابق اجتماعی شورای شهر تهران درباره راهکار ورود به حل مساله کودکان کار و خیابانی هم می‌گوید: «راهکار فعلی در شرایط فعلی با توجه به ضعف‌های ساختاری و زیربنایی نهادهای متولی، راهکار اشتباهی است. بهترین راهکار برای مساله کودکان کار و خیابانی در شرایط فعلی ارائه خدمات کاهش آسیب با رویکرد کم کردن ساعت کار کودکان و ممنوع کردن کار برای یک عده از کودکانی است که در معرض آسیب‌های جدی و بچه‌های کم‌سن‌وسال‌ترند.»

دانشور گفته است قبل از ورود به موضوع کودکان کار و خیابانی باید برنامه جامعه و کاملی در این بخش دیده شود. او می‌گوید:« در دوره چهارم شورای شهر تلاش‌های بسیاری برای تهیه بانک اطلاعات کودکان کار و خیابانی شد و چون مدیران وقت اعتقادی به این موضع نداشتند در نهایت اجرایی نشد، لذا اقدامات، همیشه هیجانی و مبتنی بر شتابزدگی بوده که هیچ موقع به نتیجه خوبی منتهی نشده است.» از سوی دیگر، تشکلی به نام «شبکه یاری کودکان» نیز در نامه‌ای به وزیر رفاه، کار و تعاون اجتماعی، خواستار توقف این طرح شده است. در بخشی از نامه این تشکل خطاب به آقای «علی ربیعی » آمده است:

«متاسفانه شواهد حکایت از آن دارد که اتخاذ تصمیمات اخیر در حوزه کودکان کار در خیابان، ناظر به جمع‌آوری کودکان پیش گفته بوده و نه ساماندهی آنان، به بیانی روشن‌تر به‌رغم وجود مقرراتی همچون «آیین‌نامه ساماندهی کودکان خیابانی» و با لحاظ احکام «قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی»، متاسفانه در اجرای طرح ساماندهی این کودکان همچنان با برخوردهای سلیقه‌ای و غیرکارشناسی مسوولان و نهاد‌های ذیربط مواجه می‌شویم. واگذاری کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست تحت‌ شرایطی (بیش از سه مرتبه ساماندهی کودک در سطح خیابان) به بهزیستی و همچنین رد مرز کودکان غیرایرانی از نمونه تصمیمات واجد ایراد اخیر است.» رییس کمیته اجتماعی شورای شهر پنجم پایتخت نیز از جمله منتقدان این طرح است. خانم «الهام فخاری» البته بیشتر نسبت به شیوه اجرای این طرح انتقاد دارد و می‌گوید:« نباید جذب کودکان کار به شیوه شهربانی رخ دهد.»

فخاری با اشاره به طرح جذب و جمع‌آوری کودکان کار و متکدی با بیان اینکه لازم بود از کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر پنجم در جلسات پیش و حین جمع‌آوری دعوت شود نه اینکه از اخبار مسائل را دنبال کنیم، می‌گوید: «ما باید مراقب مساله جمع‌آوری کودکان کار و متکدی باشیم و پیش و پس از جمع‌آوری ملاحظاتی را در این باره رعایت کنیم.»

رییس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران با بیان اینکه عمده این کودکان از نظر خانواده و سرپناه دچار مشکلاتی هستند، می‌گوید:« نباید جذب این کودکان به شیوه شهربانی رخ دهد و قبل و بعد از جمع‌آوری آنها باید تدارکاتی صورت بگیرد تا کودکان آسیب نبینند.»

فخاری با بیان اینکه نباید اجازه بهره‌کشی از کودکان داده شود، ادامه می‌دهد: «متاسفانه کمیسیون اجتماعی شورای شهر در جلسه مشترک شهردار و وزیرکار دعوت نشده بود و این در حالی است که ما به عنوان فعالان مدنی در حوزه کودکان دغدغه‌مند هستیم و امیدواریم در جلسات آینده کمیسیون‌های مربوطه در شورا در جریان امور قرار بگیرند.»

او با بیان اینکه این کودکان آسیب دیده‌اند و باید نقش درمان‌گری را برای این کودکان و خانواده‌هایشان ایفا کرد، می‌گوید: «بر همین اساس باید نقش سمن‌ها به عنوان ناظران مدنی در قبل، حین و پس از جمع‌آوری پررنگ دیده شود تا کمترین صدمه به این کودکان وارد شود.» عضو کمیسیون اجتماعی مجلس نیز از ورود این کمیسیون به روال جدید بازداشت کودکان کار خبر داده و تاکید کرده است که این برخورد راهکاری برای حل مشکل کودکان کار نیست. آقای «سلمان خدادادی » گفته است:« کودکان کار محصول خانواده‌های بدسرپرست یا بی‌سرپرست هستند که بازمانده از تحصیل و برای ایجاد درآمد مجبور به کار می‌شوند. برخی از آنها کارهایی چون دستفروشی در پشت چراغ قرمز و خیابان و حتی گدایی انجام می‌دهند و برخی دیگر مجبور به انجام کارهای سنگین‌تری در کارگاه‌ها و موارد اینچنینی می‌شوند.» این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس با بیان اینکه «درصد زیادی از کودکان کار ایرانی‌اند» گفته: «آن‌ها برای تأمین درآمد خانواده‌هایشان مجبور به کار می‌شوند البته برخی از این کودکان به صورت شبکه‌ای و سازماندهی شده حتی به توزیع مواد اقدام می‌کنند که باید شناسایی شده و این مشکل به صورت ریشه‌ای حل شود نه اینکه سازمان بهزیستی به دستگیری آنها اقدام کند.»به گفته خدادادی بازداشت کودکان کار هیچ توجیهی ندارد چون نمی‌توان آنها را به جرم کار در بازداشت نگه داشت:«طبیعتاً باید به آزادی این کودکان اقدام کرد. لذا باید به جای بازداشت و جمع آوری آنها اقدام سودمندی انجام داد تا آنها از این وضعیت نجات پیدا کنند.»

قانون دلسوزتر از سرپرستان نامناسب است

در همین حال، مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، در گفت و گو با «صبح نو» با اشاره به استدلال‌های منتقدان این طرح درباره به‌کارگیری واژه «بازداشت کودکان» آن را بی انصافی دانسته و می‌گوید: «تمام ساز و کارهای کارشناسی شده توسط متخصصان که حاصل جلسات متعدد نهادهای همکار در این طرح است، شیوه اجرای طرح را به گونه‌ای برنامه ریزی کرده است که کمترین آسیب روحی به این کودکان وارد نشود. او می‌گوید:« نگاهی تیزبین کافی است تا ببینیم در ماه‌های اخیر، باندهای تکدی گری و مافیای گدایی چه بر سر تهران آورده بودند؟ آنان با علم به این که متکدیان بالای 18 سال به سرعت جذب گشت‌های فوریت‌های اجتماعی شده و به مراکز زیرنظر نهادهای مسوول منتقل می‌شوند، با سوء استفاده از احساسات مردمی و با تطمیع سرپرستان بی مسوولیت این بچه‌ها،

روز به روز بر تعداد آنان اضافه کردند. تعداد این بچه‌ها روز به روز در حال افزایش بود. لباس‌هایشان روز به روز مندرس‌تر می‌شد و سنشان هرروز پایین‌تر می‌آمد. در عوض جیب سرشاخه‌های تکدی گری پایتخت روز به روز پرتر می‌شد. لازم بود چاره‌ای برای این معضل بیندیشیم و این کودکان را از شر این سرباندهای مافیایی نجات دهیم.» او می‌گوید:«اگر کسانی که ادعا می‌کنند خانواده‌های این بچه‌ها هستند و به این طرح اعتراض می‌کنند، پس جگرگوشه‌هایشان را چرا سر چهاراه ها رها کرده‌اند؟» قدیمی می‌گوید:« جای کودک سرچهارراه نیست. او باید کودکی کند. درس بخواند و از زندگی لذت ببرد. هیچ جایی امن‌تر و بهتر از آغوش گرم خانواده نیست. به شرطی که آن خانواده لیاقت نگهداری کودکش را داشته باشد و آن کودک تبدیل به طفلی بدسرپرست نشود. در غیر این صورت، قانون قطعاً صلاحیت بیشتری برای تعیین تکلیف این کودکان دارد.» مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران می‌گوید:«مردم مطمئن باشند که خادمان آنها در سازمان‌های مسوول در این حوزه، تمام تلاش‌شان را به کار خواهند برد تا نتیجه این طرح، بهبود فضای شهری و ساماندهی آسیب‌های اجتماعی تهران باشد.» او با دعوت از کارشناسان و فعالان حوزه کودک برای نظارت بر این طرح نیز می‌گوید:« درهای مراکز ما به روی همه کارشناسان و فعالان اجتماعی باز است تا بر کار ما نظارت کنند و ایرادات احتمالی را به خودمان بگویند تا به جای انتقادهای تند و تیز در رسانه‌ها که تنها جو عمومی را ملتهب می‌کند، کمک و یاور ما در اجرای کم نقص تر و بهتر این طرح باشند. چرا که ما معتقدیم هیچ حرکتی به ویژه در حوزه اجتماعی، بدون مشارکت اجتماعی ثمری نخواهد داشت.»