نامه مشترک ظریف وابتکار در موضوع گرد و غبار

جلسه کمیته راهبردی مقابله با گرد و غبار با حضور محمدجواد ظریف و حمید چیت چیان وزرای امور خارجه و نیرو، معصومه ابتکار معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با محوریت بررسی راهکارهای بین المللی برای مقابله با کانون های خارجی گرد و غبار برگزار شد.

به گزارش صدای ایران، از ایرنا در این نشست به میزبانی سازمان حفاظت محیط زیست، وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به تلاش های گسترده ایران در سطح بین المللی طی دو و سه سال اخیر برای مقابله با توفان های گرد و غبار و ایجاد اجماع جهانی و منطقه ای در این خصوص، گفت: متاسفانه روند همکاری های شکل گرفته در سطح منطقه به دلیل تحولات سال 2011 متوقف شد و البته شرایط عراق و سوریه و تخریب های صورت گرفته بر اثر جنگ در کشورهای همسایه و منطقه در این شرایط بی تاثیر نیست.
ظریف افزود: البته ایران به تلاش های خود در این زمینه ادامه می دهد و در همین راستا، امروز نامه ای به دبیرکل سازمان ملل برای بیان ضرورت های اجماع جهانی در خصوص مقابله با گرد و غبار، همچنین اقناع کشورهای همسایه برای همکاری در این زمینه با امضای مشترک من و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ارسال خواهد شد.

*ایجاد اجماع جهانی موضوعی زمانبر است
وزیر امور خارجه خاطرنشان کرد: آنچه باید بدان توجه کنیم این است که تقویت همکاری های بین المللی و منطقه ای و ایجاد اجماع جهانی در این زمینه و سپس تبدیل این اجماع به عمل، موضوعی زمانبر است و در کوتاه مدت نتایج خاصی به همراه ندارد.
به گفته وی، با وجود آن که محیط زیست از جمله حوزه های موفق جهانی است و به رغم آن که سال 1972 استکهلم میزبان نخستین اجلاس جهانی محیط زیست شد، جهان در سالجاری به موفقیت هایی هر چند مختصر در زمینه حفاظت از لایه اوزن و تغییرات آب و هوا دست پیدا کرد.
ظریف خاطرنشان کرد: البته این موضوع به معنای بی عملی در عرصه منطقه ای و بین المللی نیست بلکه به معنای توجه به واقعیات است زیرا طبیعتا اجماع سازی جهانی بر سر موضوعی خاص حتی اگر آن موضوع، محیط زیست باشد که به اولویت مذاکره ها و مجامع بین المللی تبدیل شده است باز هم اقدامی زمانبر است.

*موضوع مقابله با توفان های گرد و غبار در صدر مذاکره با کشورهای همسایه قرار گیرد
حمید چیت چیان وزیر نیرو نیز در این جلسه با اشاره به برخی اقدام های صورت گرفته از سوی وزارت نیرو برای احیای تالاب هورالعظیم همچون رهاسازی 4 میلیارد متر مکعب آب شیرین از کرخه، گفت: بخش اعظم تالاب بین مرزی هورالعظیم در عراق قرار دارد که در بحث آب و مدیریت منابع آبی با دو موضوع رو به رو است.
چیت چیان افزود: این دو موضوع، نخست اجرای طرح های گسترده سدسازی ترکیه روی دجله و فرات معروف به پروژه گاپ و دوم ذخیره سازی آب در دریاچه های میانی عراق با حجمی بیش از 100 میلیارد متر مکعب است.
وزیر نیرو اشاره ای هم به موضوع تالاب بین المللی هامون داشت و خاطرنشان کرد: افغانستان باید علاوه بر 820 میلیون متر مکعب آبی که در حال حاضر به سمت ایران می آید، رهاسازی حجم بیشتری آب برای احیای هامون در بخش ایرانی را در دستور کار قرار دهد.
وی دو پیشنهاد مشخص نیز در این حوزه ارائه داد. نخست آنکه سازمان های بین المللی درگیر پروژه های مطالعاتی با شناسایی منشاء های گرد و غبار در موضوعاتی همچون تخصیص حقآبه طبیعی تالاب های ایران از کشورهای همسایه، مطالبه گری از کشورهای منطقه و همسایه برای کنترل مدیریت آب و عدم ادامه طرح های گسترده ای همچون گاپ با ایران همکاری کنند و دوم آنکه تلاش کنیم تا از طرق مختلف به ویژه شبکه های اجتماعی که این روزها بسیار مورد استفاده مردم قرار دارد، نمودارها، آمارها و اطلاعات درست و کافی در خصوص گرد و غبار و منشاء های خارجی و داخلی آن را به مردم منتقل کنیم.
چیت چیان خاطرنشان کرد: همچون روند سال های گذشته در دولت یازدهم، موضوع همکاری های محیط زیستی، مقابله با توفان های گرد و غبار و آب باید همچنان اولویت مذاکراتی ایران با کشورهای دیگر به ویژه کشورهای همسایه باشد.

**افزایش سالانه کانون های داخلی در خوزستان
ابتکار نیز با یادآوری تاثیرپذیری ایران از توفان های گرد و غبار ناشی از کانون های داخلی و خارجی، گفت: دخالت های انسانی در طبیعت، گرمایش زمین و تغییر اقلیم منجر به ایجاد این کانون ها شده که متاسفانه به طور نمونه در خوزستان به صورت سالانه نیز با تشدید شرایط موثر، شاهد افزایش کانون ها هستیم.
معاون رئیس جمهوری با بیان این موضوع که تشدید کانون های گرد و غبار در کشورهای همسایه و منطقه منجر به آن شده است که ایران حتی از قره قوم افغانستان نیز تاثیر بگیرد، اظهار کرد: عربستان، امارات و به طور کلی کشورهای جنوب خلیج فارس از دیگر کانون های خارجی موثر بر ایران هستند که البته عراق به واسطه اجرای طرح سدسازی های بزرگ ترکیه معروف به طرح گاپ و کاهش شدید آب دجله و فرات، جنگ، تغییر اقلیم و بسیاری مداخلات انسانی دیگر تاثیر بیشتری بر ایران دارد.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست خاطرنشان کرد: تشکیل این جلسه به منظور بررسی اقدام های دو و چند جانبه در سطح منطقه ای و بین المللی برای مقابله با توفان های گرد و غبار، همچنین تعیین نقشه راه دفاع از حقوق ملی و جلوگیری از صدمه ها و آسیب های وارده به بخش های مختلف همچون بهداشت، سلامت، اقتصاد ملی، آب، کشاورزی، منابع طبیعی است.
وی با تاکید بر اثر مثبت ملی، منطقه ای و بین المللی نهال کاری در 200 هکتار از کانون های گرد و غبار اطراف کربلا، همچنین قبول مسئولیت نگهداری نهال کاری توسط تولیت آستان امام حسین (ع)، خواستار همکاری و مشاوره وزارت امور خارجه در این زمینه شد.
ابتکار ضمن بیان این موضوع که برخی از چالش کنونی خوزستان ناشی از اتفاق های درونی این استان همچون 100 نوع مداخله انسانی در سرچشمه های کارون و ایجاد اختلال در روند اکوسیستمی هور، کشاورزی و آب، همچنین توسعه ناپایدار کشت نیشکر در بالادست کارون در سال های پیشین و البته برای توسعه 550 هزار هکتاری اراضی درگیر در سال های آتی است، گفت: برای تغییر این روند باید اصلاح الگوی کشت و آبیاری، همچنین تعیین و تخصیص حقآبه پائین دست و تالاب ها در دستور کار قرار گیرد.
معاون رئیس جمهوری خاطرنشان کرد: مباحث تاب آوری با تغییر اقلیم نه به معنای تسلیم شدن بلکه به معنای سازگار شدن و پیشگیری از آسیب های بیشتر باید پیگیری شود.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست همچنین از ارسال نامه ای مشترک به امضای خود و وزیر امور خارجه برای تشکیل Task forceمنطقه ای با همکاری کشورهای منطقه برای رسیدگی به موضوع گرد و غبار خبر داد.

***حداقل یک دهه کار مستمر برای کنترل کانون ها فعلی گرد و غبار در استان خوزستان زمان لازم است
همچنین خداکرم جلالی رئیس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری در این جلسه پیشنهاد داد با توجه به پایدار و حتی رو به گسترش بودن توفان های گرد و غبار در کشور طی سال های آتی، جلب همکاری سازمان های جهانی مختلف همچون سازمان جهانی بهداشت و استفاده از امکانات و همکاری های آن ها برای کاهش اثر توفان های گرد و غبار بر مردم در کوتاه مدت اقدام کنیم.
رئیس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری افزود: در خصوص خوزستان مقرر شد طی سالجاری عملیات ضربتی مقابله با 40 هزار هکتار کانون فوق بحرانی گرد و غبار صورت پذیرد اما با توجه به این که برای کسب نتیجه مثبت از نهال کاری حداقل سه سال زمان نیاز است تا زمان گذر از این شرایط سخت برای کاهش آسیب ها بر مردم، اقدام هایی داشته باشیم.
جلالی با اشاره به برخی اقدام های صورت گرفته برای کنترل کانون های داخلی همچون پخش سیلاب، کاشت نهال و مالچ پاشی، گفت: آنچه در حال حاضر در خصوص خوزستان مطرح است، بحث کنترل 350 هزار هکتار کانون جدید گرد و غبار ایجاد شده بر اثر خشکسالی و خشک شدن تالاب ها در این استان است. به گونه ای که از این مساحت کانونی، 250 هزار هکتار هورای مقطعی، 46 هزار هکتار تالاب دائمی، 58 هزار هکتار اراضی کشاورزی دیم و 40 هزار هکتار اراضی بیابانی بوده است که البته بخش اعظم این کانون ها همچون کانون های ناشی از خشک شدن تالاب ها و هورها نیازمند تامین آب هستند.
وی خاطرنشان کرد: تنها برای کنترل کانون های کنونی بدون در نظر گرفتن کانون های جدید سالانه، یک دهه زمان نیاز است .

***ضرورت بهره مندی از فناوری ها و منابع بین المللی در حوزه محیط زیست
عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه و از دیگر حاضران در این جلسه نیز با تاکید بر ضرورت بهره مندی از فناوری های نوین برای مدیریت درست منابع به ویژه استفاده از امکاناتی همچون صفحات خورشیدی که مانع تبخیر آب می شوند، تصریح کرد: در بسیاری از این اقدام ها، علاوه بر بهره مندی از تخصص و تکنولوژی های نوین می توان از اثرات این تکنولوژی ها در کاهش انتشار گاز کربن (گاز گلخانه ای) برای جذب مشارکت های جهانی بهره مند شد.
پیشنهاد تشکیل کارگروه فناوری، تکنولوژی و جذب منابع بین المللی از دیکر مباحث مطروحه توسط عراقچی معاون وزیر امور خارجه کشورمان بود.

***دهه 80 آغاز درگیری ایران با توفان های گرد و غبار
بنابراین گزارش، ضیاء الدین شعاعی مدیر کمیته ملی مقابله با گرد و غبار نیز با اشاره به روند شکل گیری ستاد ملی در سال 92 و بر اساس مصوبه شورای عالی محیط زیست، گفت: کمیته راهبردی مقابله با حضور روسا یا معاونان 12 دستگاه و وزارتخانه مرتبط برای پیگیری موضوع در سطح کلان تری شکل گرفت.
شعاعی ضمن تاکید بر این موضوع که گرد و غبار موضوعی فراتر از توفان های شن و ماسه و بادهای 120 روزه است که در اقلیم طبیعی ایران وجود داشته، تصریح کرد: توفان های گرد و غبار به لحاظ ابعاد منجر به ایجاد معضل بزرگ آلودگی هوا می شوند.
مدیر کمیته ملی مقابله با گرد و غبار با بیان اینکه فرسایش بادی و توفان های گرد و غبار تابعی از سرعت باد، اندازه ذرات، رطوبت خاک، نوع خاک و پوشش گیاهی است، افزود: گرد و غبار پدیده ای است که اندازه ذرات آن 100 میکروگرم یا کمتر، زمان ماندگاری آن 4 تا 7 روز، ارتفاع صعود آن از سطح زمین تا 6 هزار متر و جابه جایی افقی آن تا 8 هزار کیلومتر است.
وی ادامه داد: تمرکز و غلظت ذرات توفان های گرد و غبار در ایران تا 10 هزار میکروگرم بر مترمکعب می رسد.
شعاعی خاطرنشان کرد: ایران از دهه 80 به بعد بیشتر با توفان های گرد و غبار درگیر شد و این محصول تشدید و استمرار خشکسالی و دخالت های انسانی در طبیعت همچون اجرای طرح سدسازی های بزرگ ترکیه معروف به طرح گاپ بود زیرا بر اساس آمارها، طرح گاپ منجر به خشک شدن 94 درصد بین النهرین و کاهش 37 درصدی آب در دجله و فرات شد تا جایی که اگر گاپ، 5 سال قبل تنها آورد عادی دجله و فرات را کنترل می کرد، امروز حتی سیلاب های دجله و فرات را نیز می تواند کنترل کند تا جایی که آب دجله و فرات در عراق و سوریه را به صفر برساند.
این مقام مسئول با بیان اینکه توفان های گرد و غبار محصول شرایط آب و هوایی همچون دما، تابش خورشید، تبخیر و تعریق و باران، همچنین خصوصیات بیوفیزیکی خاک همچون نوع خاک، رطوبت خاک سطحی و پوشش گیاهی است، گفت: گرد و غبار دارای تعریفی مشخص است و بنابراین تعریف، گرد و غبار باید دارای ذرایت با غلظت 150 میکروگرم بر مترمکعب با بیش از یک روز ماندگاری باشد.
وی ضمن یادآوری این موضوع که تعداد و شدت حوادث گرد و غبار در کشور رو به افزایش است، خاطرنشان کرد: امروز در شرق کشور نیز با کانون های داخلی و خارجی گرد و غبار مواجه هستیم و به دلیل گرد و غبار ناشی از افغانستان و پاکستان که به زابل می رسد یا همزمانی وقوع توفان های گرد و غبار با بادهای 120 روزه با معضلی جدی رو به رو هستیم.
شعاعی ضمن اشاره به منشایابی صورت گرفته از کانون های گرد و غبار شرق کشور، گفت: خشکی هامون مهم ترین منشاء شرق کشور است زیرا به دلیل تبخیر بسیار بالا و حدود 5 هزار میلی متر، هامون دارای شرایط ثبات نیست.
مدیر کمیته ملی مقابله با گرد و غبار با مرور ورند خشک شدن عمدی دریاچه آرال برای کشت پنبه، اظهار کرد: امروز شاهد آثار گرد و غبار هر چند با تعداد و شدت کم در گلستان، گیلان و مازندران هستیم و از این رو می توانیم این موضوعی را هشداری برای شروع مذاکره با کشورهای حاشیه آرال بدانیم.
وی ضمن تاکید بر این موضوع که ترکیه کانون گرد و غبار نیست، تصریح کرد: اما این کشور به دلیل اقدام های مختلف خود عامل گرد و غبار در عراق، سوریه و ایران است.
به گفته شعاعی، رها کردن زمین های کشاورزی پس از شخم زدن که تنها به قصد حفظ مالکیت اراضی و به ویژه در عراق صورت می گیرد از دیگر دلایل مهم تشدید توفان های گرد و غبار در ایران است.
مدیر کمیته ملی مقابله با گرد و غبار اشاره ای هم به برخی اقدام های صورت گرفته برای ایجاد فرهنگ نهال کاری، حفظ خاک و جذب مشارکت مردم برای مقابله با کانون های گرد و غبار داشت و افزود: از جمله این اقدام ها می توان به کاشت نهال در منطقه مرزی عراق و ایران در استان ایلام همزمان با راهپیمایی بزرگ اربعین حسینی اشاره کرد. که البته در همین راستا بسیار امیدواریم که موضوع ایجاد جنگل و نهال کاری در 200 هکتار از کانون های گرد و غبار اطراف کربلا با اهداف آموزشی _ ترویجی نیز به زودی انجام شود.
وی ضمن مرور اقدام های ایران در زمینه بین المللی برای مقابله با گرد و غبار، خاطرنشان کرد: صدور چهار قطعنامه مهم بین المللی در زمینه مقابله با گرد و غبار و بر اساس پیشنهاد و ابتکار عمل ج.ا.ایران از جمله نتایج این اقدام ها بود.
به گفته این مقام مسئول، پذیرش گرد و غبار به عنوان چالشی جهانی، تهیه و تدوین گزارش وضعیت جهان در خصوص کانون های گرد و غبار و میزان تاثیرپذیری کشورها از این پدیده، همچنین توافق برای اجرای نخستین همایش بین المللی گرد و غبار طی سال آینده به میزبانی ایران و با همکاری نهادهای بین المللی برخی از آثار تلاش های بین المللی ایران در موضوع گرد و غبار و از نتایج قطعنامه های جهانی در این خصوص است.
شعاعی با یادآوری نشست بین المللی راهکارهای مقابله با گرد و غبار که سال گذشته در اهواز و با حضور کارشناسان و متخصصان این حوزه از کشورهای مختلف دنیا برگزار شد، خاطرنشان کرد: نشست دوم امسال در ایلام برگزار خواهد شد و البته در تلاشیم تا مشارکت کشورهای عربی و همسایه در این نشست را افزایش دهیم تا راهی برای توسعه همکاری ها در این زمینه ایجاد کنیم.

***بدترین و بیشترین تاثیر خشکسالی کشور در خوزستان
بنابراین گزارش، هدایت الله فهمی معاون مدیـر کل دفتر بـرنـامه‌ریزی کلان آب و آبـفای وزارت نیـرو نیز با بیان اینکه مهم ترین وظیفه وزارت نیرو در این خصوص، تامین حقآبه تالاب ها است، گفت: حقآبه تالاب ها مشخص و به دستگاه های مرتبط نیز اعلام شده است.
فهمی خاطرنشان کرد: مهم ترین اقدام و راه کار کاهش میزان مصرف آب از طریق اقدام های مختلف همچون اصلاح الگوی کشت و آبیاری است زیرا در حالی که در تمام کشور با کاهش 10 درصدی متوسط بارندگی رو به رو بودیم در استان خوزستان این کاهش بارندگی بسیار بیشتر بوده است و می توان گفت خوزستان بدترین و بیشترین تاثیر خشکسالی را در کشور تجربه می کند.
وی افزود: همچنین شاهد کاهش 24 درصدی روان آب ها و رودخانه های کشور هستیم و البته به دلیل همین خشکسالی و کاهش بارندگی شاهد افزایش سالانه کانون های داخلی گرد و غبار هستیم.
معاون مدیـر کل دفتر بـرنـامه‌ریزی کلان آب و آبـفای وزارت نیـرو با انتقاد از سیاست های غلط توسعه ای، مداخله در سرچشمه ها، عدم اجرای طرح های آمایش سرزمین و عدم اجرای مصوبات شورای عالی آب، گفت: با توجه به استمرار خشکسالی و شرایط آبی ایران، ادامه امکان روندهای نادرست گذشته وجود ندارد.
در ادامه، مجید شفیع پور مدیرکل کنوانسیون ها و امور بین الملل سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به برخی اقدام های مشترک با کشورهای همسایه به ویژه با عراق برای کنترل کانون های گرد و غبار، گفت: به طور نمونه یکی از این فعالیت های نمادین ولی ظرفیت ساز، کاشت نهال در محدوده 200 هکتاری اطراف کربلا بر اساس توافق سال 2012 میان دو کشور است که طرف عراقی اکنون پیگیر اجرایی شدن آن است.
وی با تاکید بر اینکه موضوع گرد و غبار، موضوعی با ابعاد جهانی است، تصریح کرد: به ویژه پس از قطعنامه هایی که با ابتکار ج.ا.ایران در زمینه گرد و غبار منتشر شد، موضوع گرد و غبار به عنوان موضوع و تکلیفی جهانی مطرح شد.
گفتنی است، استفاده از ظرفیت جهاد نصر برای نهال کاری در 200 هکتار از کانون های گرد و غبار اطراف کربلا از دیگر پیشنهادهای مطروحه در این جلسه بود.
تشکیل کمیته ماده 14، اجرایی شدن نهال کاری در 200 هکتار از کانون های گرد و غبار اطراف کربلا، پیگیری نخستین کنفرانس بین المللی گرد و غبار با همکاری سازمان ملل و به میزباین ایران، همچنین پیگیری کنفرانس گرد و غبار در ایلام نیز برخی دیگر از تفاهم های صورت گرفته در جلسه بود.