ترامپ، ایران و ثبات در خاورمیانه

 پراجکت سیدنیکیت نوشت: اینکه در سالهای اخیر توافق های بین المللی محدود بوده امر مبارکی نیست. در این دوران که رقابت قدرت های بزرگ بر همکاری های آنها پیشی گرفته دو استثنا یعنی توافق ایران و توافق زیست محیطی پاریس امیدها به پاسخ های چند جانبه در برابر چالش های جهانی هنوز محتمل است.

 اما ترامپ هر دو توافق را تهدید به تجدید نظر کرده و انتخاب او به عنوان رییس جمهور هم نشان داد این توافق ها تا چه حد شکننده اند. اگر آمریکا از این توافق ها عقب نشینی کند یا از تعهداتش شانه خالی کند به حاکمیت جهانی که بر توافق های چند جانبه برای حل و فصل معضلات بین المللی استوار است آسیب جدی وارد خواهد شد.

به برجام که بین ایران و کشورهای عضو شورای امنیت و اتحادیه اروپا به امضا رسیده است فکر کنید. سالگرد اول این توافق با مراسم تحلیف ترامپ همزمان شد و لازم است یادآور شویم که چطور این توافق به دست آمده و اگر از بین برود چه اتفاقی خواهد افتاد.

اروپایی ها در وهله اول با ایران ارتباط برقرار کردند و این به سال 2003 برمی گردد که این مذاکرات با حسن روحانی دبیر شورای عالی امنیت ملی وقت ایران صورت میگرفت. هر دو طرف حتی به توافق اولیه ای در سال 2004 دست پیدا کردند اما این توافق طولی نکشید. در سال 2005 احمدی نژاد رییس جمهور ایران شد در حالی که مذاکرات همچنان به طور رسمی ادامه داشت اما پیشرفت های حاصل محدود بود. در عین حال برنامه های هسته ای ایران به سرعت در حال پیشرفت بود و مردم نیز تحت تحریم های بین المللی با مشکلات اقتصادی مواجه بودند.

روحانی در سال 2013 رییس جمهور ایران شد. زمانی که او با دیپلمات های اروپایی در سال 2003 مذاکره می کرد ایران برنامه هسته ای متوسطی داشت و با سختی می توانست اورانیوم غنی کند. ده سال بعد ایران هزاران سانتریفیوژ داشت. خوشبختانه تلاش های دیپلماتیک در دو سال اول ریاست جمهوری روحانی به توافق هسته ای ختم شد.

درست است که برخی منتقدان در آمریکا از این توافق استقبال نکردند یا هر نوع مذاکره با ایران را مردود می دانستند. و همچنین دیگر کشورها در خاورمیانه از این توافق به دلیل احتمال بر هم خوردن تعادل قدرت در منطقه می ترسیدند و نگران از دست رفتن منافعشان بودند. مخالفان توافق هسته ای سه دلیل را برای لغو این توافق مطرح می کنند: ایران هرگز قابل اعتماد نیست. این توافق ایران را به یک قدرت منطقه ای تبدیل خواهد کرد و ایران لیاقت این توافق را ندارد.

از سالی که توافق هسته ای به اتمام رسیده ایران آیا به تعهداتش پایبند بوده است؟ آژانس انرژی اتمی می گوید که بوده است. ایران نظارت آژانس بر همه سایت های هسته ای اش را پذیرفته و به ناظران نیز دستیابی به سیستم های الکترونیکی و زنجیره غنی سازی را داده است.

به گفته گروه بحران های بین المللی ترامپ اولین رییس جمهور در ده دهه اخیر است که بدون نگرانی از بابت تبدیل شدن ایران به یک قدرت سازنده سلاح اتمی پا به دفترش گذاشته است.

بسیاری از ما امیدوار بودیم که این توافق به طرز محسوسی بر روابط ایران و همسایگان و ایران آمریکا تاثیر بگذارد و پنجره ای دیپلماتیک برای ثبات بیشتر در منطقه ایجاد کند اما این فرصت از دست رفت. جنگ سوریه و یمن ادامه دارد و روابط حسنه بین ایران وعربیستان از هر زمان دیگری بعید تر به نظر می رسد و روسیه نیز به وضوح در منطقه به یک مدعی تبدیل شده است.

اما این تقصیر برجام نیست. دیپلماسی های منطقه ای از هر زمان دیگری بعید تر به نظر می رسید اما با توجه به دوره جدید و روی کار آمدن ترامپ این عدم قطعیت ها بیشتر هم شده و طرفهای اروپایی مذاکره باید مسئولیتشان را در مورد برجام بپذیرند و به افزایش ثبات در خاورمیانه فکر کنند.

روسیه و ترکیه در نشست اخیر در قزاقستان با گروه های معارض سوریه و دولت سوریه برای مذاکرات صلح وارد مذاکره شده اند. این تلاش ها باید به همه طرف های این مخاصمه تسری پیدا کند و اولین قدم برای ایجاد اعتماد در منطقه باشد. همه ذینفعان باید همه انرژی شان را برای ایجاد صلح به جای حمله به توافق هسته ای بگذارند.

تصور وضعیت کنونی جهان بدون توافق هسته ای کار سختی است. عربستان سعودی سخت دوست دارد که به دخالت هایش در یمن پایان بدهد اما این کار آسانی نیست. ایران در حال آماده شدن برای انتخابات ریاست جمهوری است و فوت هاشمی رفسنجانی بر وضعیت داخلی ایران تاثر بسیار گذاشته است. ترکیه به دنبال راه حلی در منطقه است که به نفع این کشور در مورد مساله کردها باشد. روسیه باید نیروهایش را از سوریه عقب براند. اتحادیه اروپا باید بحران پناهجوها را با هدف ثبات درمنطقه مدیریت کند. ترامپ باید جدی تر درباره منافع آمریکا در منطقه خاورمیانه بیاندیشد. اگر او این درک را داشته باشد خواهد فهمید که هر آلترناتیو دیگری در منطقه میتواند ثبات خاورمیانه را با خطر مواجه کند و به کابوسی بزرگتر تبدیل شود.