افتخاری: ۷ سال خانه‌نشین بودم، سراغم را نگرفتند
به گزارش صدای ایران، خواننده کشورمان درباره کم‌کاری اش در این سال‌ها گفت: ۷ سال خانه‌نشین بودم، کسی سراغم را نگرفت.
احیای ارکسترها آن هم در دولت یازدهم و به دستور رئیس جمهور، چندان برای ارکستر ملی کارساز نبود.
در حالی که ارکستر سمفونیک تهران در سال 1394 با مدیریت علی رهبری دورانی درخشان را پشت سرگذاشت، اما ارکستر ملی تنها به چند اجرا محدود شد. ارکستری که رهبری آن را فرهاد فخرالدینی برعهده داشت؛ انگار به تکرار و رخوت رسیده بود.
حاشیه‌ها و حرف و حدیث‌ها در اطراف ارکستر زیاد شد، تا بالاخره زمام ارکستر به فریدون شهبازیان سپرده شد. شهبازیان کسی بود که در سال‌های گذشته نامش بیشتر از هر کس دیگری برای رهبری ارکستر ملی بر سر زبان‌ها بود.
آثاری ماندگار در عرصه آهنگسازی و تنظیم، شهبازیان را به نامی فراموش نشدنی در موسیقی ایران تبدیل کرده است. اما «آیا او توان رهبری ارکستر ملی را دارد؟» این درست همان پرسشی است که منتقدان شهبازیان مطرح می‌کنند. اما آنچه از تمرین‌های ارکستر شنیده می‌شود پاسخی درخور به منتقدان است.
شهبازیان در اقدامی هوشمندانه علیرضا افتخاری را برای خوانندگی ارکستر ملی انتخاب کرده تا هم در احیای دوباره این خواننده نقش داشته باشد و هم آثاری ماندگار در موسیقی ایرانی را بازخوانی کند.
ارکستر ملی ایران این روزها در حال تمرین است تا خود را برای اجرا در افتتاحیه جشنواره موسیقی فجر آماده کند. با فریدون شهبازیان و علیرضا افتخاری دقایقی را هم‌کلام شدیم تا در جریان اوضاع کنونی ارکستر قرار بگیریم.
اوضاع ارکستر در حال حاضر چگونه است. تمرین‌ها خوب پیش می‌رود؟ از چه زمانی تمرین‌ها را آغاز کرده‌اید؟
شهبازیان: امروز با حضور آقای افتخاری تمرینی با ارکستر داشتیم. «ارکستر ملی ایران» که من هدایت و رهبری آن را برعهده دارم، نزدیک به دو ماه است که تمرین می‌کند. ابتدا قرار بود آذر 1395 و بعد از ایام محرم و صفر اجرایی داشته باشیم که به دلایلی متوقف شد و در حال حاضر مشغول تمرین هستیم تا به خوانندگی علیرضا افتخاری در روز افتتاح جشنواره موسیقی فجر، یعنی 22 دی، اجرایمان را به روی صحنه ببریم.
تمرین‌های ارکستر به جای خوبی رسیده است و در حالا حاضر آمادگی خوبی داریم. برای اجرای پیش رو قطعه‌هایی از چند آلبوم را در نظر گرفته‌ایم؛ خودم مجموعه‌ای با صدای علیرضا افتخاری دارم که نامش «شور عشق» است و سال‌ها پیش منتشر شد. در کنسرت 22 دی برخی از قطعه‌های این آلبوم را اجرا می‌کنیم. همچنین یکی دیگر از آثار آقای افتخاری یعنی «نیلوفرانه» به آهنگسازی عباس خوشدل را اجرا می‌کنیم. در کنار این آثار، ارکستر چند اثر بی‌کلام هم اجرا می‌کند. بسیار خوشحالم که علیرضا افتخاری در کنار ما هست و امیدواریم اجرایی بسیار خوب با ارکستر ملی که ارکستری تازه‌پاست، داشته باشیم.
افتخاری: بسیار خوشحالم که در کنار ارکستر ملی ایران و در کنار استاد شهبازیان هستم.
در هفته چند روز تمرین دارید. نوازندگان ارکستر در چه سطحی هستند؟ از کارشان راضی هستید؟
شهبازیان: ما در هفته 3 روز تمرین می‌کنیم و هر روز حدود 3 ساعت تمرینمان طول می‌کشد. ارکستر برای هر اجرا باید تمرین‌های مستمر داشته باشد. حدود 60 نوازنده جوان در ارکستر حضور دارند که جملگی تحصیلات علمی دارند. بیشتر از 90 درصد نوازندگان ارکستر، در هنرستان موسیقی تحصیل کرده‌اند و بعد به دانشگاه رفته‌اند و مدرک لیسانس یا فوق لیسانس موسیقی دارند. خیلی خوشحالم که در کنار این جوانان هستم و از آنان ممنونم که آمده‌اند و وقت گذاشته‌اند و عضو ارکستر شده‌اند تا ارکستر ملی راه‌اندازی شود.
برای آیندهی ارکستر چه برنامه‌هایی دارید؟ در اجراهای آیندهی ارکستر مخاطبان چه آثاری را می‌شوند.
شهبازیان: می‌دانید که هر ارکستری در ابتدای کارش نیاز به 5 یا 6 ماه تمرین مستمر دارد تا نوازندگان با هم آشنا شوند. ارکستر ملی ایران هم آثار آهنگسازان سرزمینمان را اجرا می‌کند و هم آثار موسیقی کلاسیکِ سَبُک را؛ البته واژه‌ی سَبُک به معنای بی‌ارزش نیست. این موسیقی‌های سبک ملودیک‌ترند و کمک می‌کند که مردم ما با موسیقی کلاسیک هم آشنا شوند. مرسوم است که ارکسترهای ملی در سراسر جهان آثار موسیقی کلاسیک را به صورت امروزی شده و به همراه سازهای ضربی اجرا می‌کند. حتی برخی از رهبران ارکستر تغییراتی در این آثار ایجاد می‌کنند. ما هم از همین رویه پیروی می‌کنیم و مانند همه ارکسترهای ملی در دیگر کشورها، آثار موسیقی کلاسیک را به صورت امروزی اجرا می‌کنیم. امیدوارم این ارکستر در آینده بتواند جایگاه مناسبی پیدا کند و حتی برای کنسرت‌های خارج از تهران و حتی در کشورهای اروپایی هم اجراهایی داشته باشد.
شاید مهمترین مشکل ارکستر ملی در سال‌های گذشته «تکرار» بود. تکراری که به دلیل کمبود رپرتوار برای اجرا پدید آمده بود و مسئولان ارکستر هم نتوانستند آهنگسازان بیشتری برای نوشتنِ آثار ارکسترال جذب کنند. شما برای حل مشکلِ کمبود رپرتوار چه برنامه‌ای برای ارکستر ملی دارید؟
شهبازیان: ارکستر ما نامش «ارکستر ملی ایران» است، ارکستری که در گذشته بود «ارکستر موسیقی ملی ایران» بود. همه سعی‌ام بر این بود که ارکستر ما چیزی به غیر از ارکستری باشد که در گذشته بوده است. «ارکستر موسیقی ملی ایران» را یکی از موسیقی‌دانان خوب مملکتمان یعنی فرهاد فخرالدینی که پیشکسوت من هم هستند، هدایت می‌کردند. تهیه رپرتوار برای ارکستر ملی بسیار مشکل است. باید با همه آهنگسازان صحبت کنی و رپرتوارها را براساس ارکستر ملی آماده کنی. اگر این اشکال در گذشته برای ارکستر ملی وجود داشته، من از آن بی‌خبرم. ولی به هر روی تهیه رپرتوار برای ارکستر بسیار مشکل است. برای مثال اگر بخواهیم با آقای افتخاری کنسرت‌های متفاوتی داشته باشیم باید با همه آهنگسازانی که برای ایشان آثار ساخته اند صحبت کنیم و آثار را از آنان بگیریم و آنان هم رغبت داشته باشند که آثار را در اختیار ارکستر قرار دهند. این مسئله هم زمان‌بر است هم به مذاکره‌های مناسب و هم به پرداخت دستمزدهای خوب نیاز دارد. من برای ارکستر ملی ایران برنامه‌ریزی کرده‌ام تا با آهنگسازان صحبت کنم و بتوانم آثاری را تهیه کنم که در درازمدت رپرتواری منسجم را برای اجرا داشته باشیم.
آقای افتخاری کار کردن در کنار ارکستر چگونه است. آنچه ما از تمرین‌ها دیدیم به نظر می‌رسد خواندن در کنار ارکستر برای شما کار چندان دشواری نباشد.
افتخاری: باید چنین باشد، چرا که تجربه‌های این چندین سال کار را برای من راحت‌تر کرده است. نگاه زیبای استاد شهبازیان کار را برای من راحت‌تر می‌کند. همان زمانی که در استودیو اثر «شور عشق» را اجرا کردیم؛ قرعه به نام من افتاده بود. به قول مولوی:
سر پنهان است اندر زیر و بم / فاش اگر گویم جهان بر هم زنم
نمی‌شود با چند سخن اصل موضوع را به اهلش رساند. کسی که می‌آید و موسیقی را در سالن می‌شنود آدم عادی نیست. کسانی که در دایره خلقت و دایره کائنات به سطحی فرازمینی فکر می‌کنند، آنان بهتر واقف‌اند که استاد شهبازیان شخصیتی اولیایی دارند که توانسته چنین آهنگ‌هایی بسازد. در عین حال خواننده‌ای مانند من نیرو و انرژی و کارایی را برای بیان کلام می‌گیرد؛ کلامی که مانند نگین بر روی انگشتری نشسته است. این‌ها قرعه است و از قبل تعیین شده است. قرار بود سال گذشته همین کارها را اجرا کنیم اما نشد. چرا که زمانش فرانرسیده بود. امسال خیلی راحت‌تر کارها انجام شد. این‌ها با انتخابی از فرای تصور ما رخ می‌دهد و قرعه به نام ما زده می‌شود. من هم به عنوان امانت‌دار شعر و خواننده در خدمت استاد شهبازیان هستم. بر روی صحنه که تمرین می‌کردیم از نگاه زیبای استاد شهبازیان پردرآوردم.
شهبازیان: آقای افتخاری این آثار را به بهترین نحو ممکن در گذشته خوانده‌اند. وقتی اثر «شورعشق» را ضبط می‌کردیم، افتخاری ساکن تهران نبود. در مدت حدود 3 ماهی که ضبط این آثار طول کشید ایشان از اصفهان به تهران رفت‌وآمد می‌کرد. وقتی به استودیو می‌آمد ساعت‌ها باهم کار می‌کردیم. خود ایشان گاهی می‌گفت که راضی نیستم و بگذار باز هم بیایم و بخوانم. آقای افتخاری سلیقه بسیار خوبی در موسیقی دارد و صدای خودش را می‌شناسد. نتیجه آن رفت و آمدها و تمرین‌ها و تکرارها آثاری ماندگار مانند «شورعشق» شد که از بهترین آثار ارکسترال من به شمار می‌رود.
نخستین آشنایی شما با آقای افتخاری مربوط به چه زمانی می‌شود؟
شهبازیان: برمی‌گردد به سال‌های آغاز دهه 60 که اثری مشترک با آقای هابیل علی‌اف ضبط می‌کردیم. از آن زمان با هم آشنا شدیم و تا کنون هم آقای افتخاری آثار بسیاری از ساخته‌های من را خوانده است. سعی می‌کنیم در اجراهای بعدیِ ارکستر ملی آثار دیگری از آقای افتخاری را جمع‌آوری و اجرا کنیم.
آقای افتخاری در سال‌های گذشته نه تنها در جشنواره موسیقی فجر حاضر نبودید که در فضای کلی موسیقی ایران هم چندان حضوری پررنگ نداشتید. علت این کنارماندنتان چیست؟
افتخاری: من بودم و هستم. ولی آنان که باید توجه می‌کردند و سراغم می‌آمدند این کار را نکردند. به قول استاد بنان آوازخوانِ بزرگ موسیقی ایرانی که در یکی از آثارشان می‌خواند:
آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا
ای کاش زودتر می‌آمدند که من جوان‌تر بودم. البته الان هم دیر نشده و حالا حالاها توان خواندن دارم. بایستی از سوی دیگران برای خواندن و بودن در صحنه موسیقی دعوت می‌شدم و نشدم. الان هم خیلی خوشحالم که در خدمت استاد شهبازیان هستم.
شهبازیان: به وجود آمدن یک اثر هنری موضوعش عرضه و تقاضاست. باید کسی بخواهد، کسی اثری بنویسد برای صدای آقای افتخاری و ایشان هم بیاید بخواند. باید روی کار فکر شود. ممکن است چند سال طول بکشد که خواننده کار مورد نظر و ارزشمندی را پیدا کند و بخواند. به هر روی علیرضا افتخاری همیشه آماده اجرا بوده و هست.
صدایی که امروز از علیرضا افتخاری شنیدم صلابت گذشته‌اش را دارد. چرا آهنگسازان ایرانی در این سال‌ها صدای علیرضا افتخاری را نادیده گرفتند؛ در حالی که نیاز به خوانندگان پرتجربه در عرصه موسیقی ایران به خوبی حس می‌شود.
شهبازیان: متاسفانه موسیقی پاپ رسوخ بسیاری بین مردم داشته است. در عین حال خوانندگانی که کار موسیقی ارکسترال ایرانی انجام می‌دهند، تعدادشان اندک است. به همین دلیل آهنگسازان به سمت موسیقی پاپ متمایل می‌شوند؛ موسیقی که زودتر به دست بیاید و زودتر ارائه شود. به همین دلیل در ژانر موسیقی ارکسترال آثار کمتری ساخته می‌شود. علیرضا افتخاری خواننده‌ای است که هم با گروه‌های موسیقی ایرانی کار کرده و هم آثار موسیقی ارکسترال را به خوبی می‌خواند.
افتخاری: برخی از آهنگسازان می‌خواهند ساده برخورد کنند و من نمی‌پذیرم. برخی از آهنگسازان خواندن آثاری را به من پیشنهاد می‌کنند که کیفیت والایی ندارند. خواندن چنین آثاری را قبول نمی‌کنم. متاسفانه استادان بسیاری را ما در این سال‌ها از دست داده‌ایم؛ کسانی مانند تجویدی، مشکاتیان، خرّم و بسیاری دیگر از دست رفتند. دیگر آن آثار با ارزش پدید نمی‌آیند. اشعار دیگر آن شعرهای خاص نیست، کجاست قیصرامین‌پور، کجاست معینی کرمانشاهی و کجاست بیژن ترقی. الان شعرها ساده‌اند و ملودی‌های سطح پایین؛ که خواندنشان را قبول نمی‌کنم.
حدود 7 سال خانه نشین شدم و در این سال‌ها خاطراتم را نوشتم. اکنون هم خوشحالم که افتخار همکاری با استاد شهبازیان در ارکستر ملی برایم فراهم شد.
ارکستر ملی آیا تا پایان سال اجرای دیگری هم خواهد داشت؟
شهبازیان: ارکستر ملی ایران در حال حاضر مشغول مقدمات هماهنگ شدنِ نوازندگان با آثار ارکسترال موسیقی ایران است. این کار چندین ماه زمان می‌برد. در عین حال مشغول برنامه‌ریزی هستیم تا اجرایی دیگر تا پایان سال داشته باشیم. همکاری با آقای افتخاری را در سال آینده هم ادامه می‌دهیم و آثار دیگری هست که ایشان باید بخوانند. آثار آهنگسازانی که در قید حیات نیستند را هم گردآوری می‌کنیم و به خوانندگان مختلف مانند آقای افتخاری می‌دهیم تا بخوانند.
یکی از حاشیه‌هایی که در هفته‌های گذشته گریبان‌گیرِ ارکستر ملی شد، بیانیه‌ی همایون شجریان و اعلام عدم همکاری‌اش با ارکستر بود. ماجرا را برایمان شرح دهید.
شهبازیان: ما تمایل داشتیم که ایشان در ارکستر باشد. من گفتم که ارکستر ملی تمایل دارد که ایشان آثار من را با ارکستر ملی اجرا کند. بارها با آقای همایون شجریان تماس گرفتم ولی ایشان جواب ندادند و اقدامی تا کنون نکرده‌ایم.
در برنامه ریزی ما آقای افتخاری و آقای اصفهانی حضور دارند و البته دیگر خوانندگانی که می‌توانند در ژانر موسیقی ملی کار کنند را برای حضور در کنار ارکستر دعوت می‌کنیم.
افتخاری: دیگر خوانندگان هم باید بیایند و حضور داشته باشند. ما اینجا جای کسی را تنگ نمی‌کنیم. حتی دلم می‌خواست در این اجرای پیش رو هم خواننده دیگری در کنارم باشد. به هر حال دیگر خوانندگان هم برای حضور درکنار ارکستر شوق دارند و باید به این شوق پاسخ داده شود.
حضور علیرضا افتخاری در کنار ارکستر چه ویژگی‌هایی دارد.
شهبازیان: علیرضا افتخاری با حضورش در کنار ارکستر دو کار انجام می‌دهد. اول این که اجرایی درخشان برای مردم دارد و در عین حال باعث می‌شود که دیگر خوانندگان هم شوق حضور در کنار ارکستر را داشته باشند.
جشنواره موسیقی فجر در سال‌های گذشته به تکرار افتاده بود و جای خالی خیلی از بزرگان موسیقی ایرانی در جشنواره احساس می‌شد. امسال با حضور شما در قالب ارکستر، می‌تواند یکی از اتفاق‌های خوب ارکستر رقم بخورد. نظرتان درباره جشنواره امسال چیست.
شهبازیان: ما که برنامه جشنواره را ندیده‌ایم و نمی‌دانیم چه آثار و چه گروه‌هایی در جشنواره هستند. فُرم تازه‌ای که برای جشنواره فجر در نظر گرفته شده، تنها سال گذشته بود. شنیده‌ام که امسال ارکسترهای دیگری هم هستند. این که ما در جشنواره موسیقی فجر اجرایی خواهیم داشت برایم بسیار ارزشمند است. درباره دیگر اجراها هم باید دید و نظر داد.
افتخاری: ما فکرمان متمرکز بر روی کار خودمان است. زحمتی که ما برای آماده کردن این اجرا می‌کشیم برای تنها یک اجرا نیست و به طور حتم اجراهای دیگری هم خواهیم داشت.