نقش «رسمی» ایران در آتش‌بس سوریه
به گزارش صدای ایران، نام ایران در قطعنامه جدیدی كه می‌تواند قطعنامه تاریخی اولیه برای برقراری آتش‌بس در سوریه پس از ٦ سال جنگ باشد به مذاق بسیاری از رقبای منطقه‌ای ایران خوش نخواهد آمد.
درج نام ایران و اشاره به نشستی كه ابتكار آن كار ایران بود در این قطعنامه در حقیقت گویای همان تغییر بنیادین در نگاه شورای امنیت به ایران است؛ تغییر بنیادینی كه به حضور ایران و نقش مثبت این كشور در حل و فصل بحران‌های منطقه‌ای رسمیت می‌دهد.
روزنامه «اعتماد» آورده است: دسامبر و ژانویه پرخبر برای سوریه. از نشست سه‌جانبه ایران، ترکیه و روسیه در مسکو تا نشست‌های دوجانبه روسیه و امریکا در آنکارا. از برقراری آتش‌بس سراسری در سوریه تا قطعنامه پیشنهادی روسیه روی میز شورای امنیت. از سفر ولید معلم وزیر امور خارجه سوریه به همراه سرلشکر علی مملوک، رییس نهاد امنیت ملی این کشور به تهران تا بسترسازی برای برگزاری نشست دولت و معارضه در پایتخت قزاقستان.
تحولات سوریه در فاصله دو رخداد آزادسازی حلب و آغاز به کار دولت دونالد ترامپ سرعت گرفته است. در ساعاتی که نماینده روسیه در شورای امنیت سازمان ملل برای به تصویب رسیدن پیش‌نویس قطعنامه آتش‌بس در سوریه در دالان‌های منتهی به صحن شورا در حال رایزنی بود، ولید معلم به عنوان نماینده کشورش در قالب سفری یک‌روزه و از پیش اعلام نشده به تهران آمد تا ادامه حیات مثلث ایران، روسیه و ترکیه برای حل بحران در سوریه را به تصویر بکشد.
دیدار با وزیر امور خارجه و رئیس‌جمهور در زمره برنامه‌های ولید معلم گزارش شده بود و سرلشکر علی مملوک، رئیس نهاد امنیت ملی سوریه بعد از ظهر روز گذشته با علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار کرد؛ دیدارهای سیاسی و امنیتی برای بازگویی آخرین تحولات در پرونده سوریه، بررسی آخرین تحولات امنیتی و سیاسی رخ داده در فرآیند همکاری مشترک دو کشور در مبارزه با تروریسم تکفیری، تبادل نظر پیرامون اقدامات و ابتکارات سیاسی مشترک برای حفظ آتش‌بس و ایجاد زمینه برای آغاز گفت‌وگوهای سوری - سوری و اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از بازسازی توان عملیاتی و روحی گروه‌های تروریستی پس از شکست در حلب.
ولید معلم که ساعت ١٣ به وقت ایران وارد تهران شده بود از ساعت ١٤ در وزارت امور خارجه مهمان محمدجواد ظریف بود و سه دور مذاکرات خصوصی میان هیات ایرانی و سوری صورت گرفت. چگونگی تلاش برای رسیدن به آتش‌بس پایدار در سوریه، کمک‌های انسانی به این کشور، مبارزه با گروه‌های تروریستی و ابتکارات سیاسی موجود و مطرح در زمره سوژه‌هایی بودند که در رایزنی‌های دو وزیر مورد بحث و بررسی قرار گرفتند.
حفظ اقتدار نظامی دولت سوریه ضامن آتش‌بس است
عصر روز گذشته، سرلشکر علی مملوک مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور سوریه و ولید‌المعلم، وزیر امور خارجه این کشور با علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و هماهنگ‌کننده اقدامات سیاسی، امنیتی و دفاعی ایران با سوریه و روسیه دیدار کردند. شمخانی در این دیدار با یادآوری تلاش‌های گسترده و فداکاری مردم، دولت و ارتش سوریه طی سال‌های مبارزه با فتنه تروریسم در این کشور گفت: سوریه در جنگ جهانی تروریسم علیه این کشور پیروز شده است.
وی بازگشت گروه‌های مسلح به میز مذاکره و پذیرش شروط آتش‌بس دولت را حاصل دستاوردها و پیروزی‌های میدانی به ویژه آزادسازی شهر راهبردی حلب دانست و افزود: با توجه به سوابق بدعهدی و نقض آتش‌بس در گذشته از سوی این گروه‌ها تنها ضمانت پایبندی مسلحین به توافقات، حفظ اقتدار نظامی و تسلط بر تحرکات و فعالیت‌های آنان است. هر مسیر سیاسی و گفت‌وگویی که منجر به تضعیف حاکمیت دولت فراگیر و قانونی این کشور بر تمام سرزمین سوریه شود یا بخواهد بخشی از سرزمین سوریه را در اختیار گروه‌های تروریستی یا اشغال نظامی خارجی قرار دهد برخلاف منافع مردم و تهدیدی برای کشورهای منطقه و محکوم به شکست خواهد بود.
شمخانی آزادی حلب را نقطه عطفی در تحولات سیاسی - نظامی سوریه و معادلات قدرت در منطقه عنوان و تصریح کرد: جنگ با تروریست‌های داعش و جبهه النصره در سوریه ادامه خواهد داشت و گروه‌های مسلحی که از جبهه تروریسم پیروی نمی‌کنند باید از فرصت آتش‌بس استفاده کرده و به میز مذاکره با دولت قانونی سوریه بازگردند. تنها مسیری که می‌تواند آرامش و امنیت را به سوریه بازگرداند مبارزه بی‌امان با تروریسم و تمرکز بر گفت‌وگوهای سوری - سوری برای دستیابی به توافقی ملی برای برگزاری انتخاباتی فراگیر است. اگر طرف‌های مقابل به پشتیبانی‌های مالی، فنی و تسلیحاتی از عناصر تروریستی خاتمه دهند، طی زمان کوتاهی آرامش به منطقه و به تبع آن کشورهای اروپایی نیز بازخواهد گشت و به جای سیل آوارگان، خشونت و تخریب میراث جهانی، شاهد استقرار امنیت و دستیابی به آرمان محو کامل تروریسم خواهیم بود.
ایران از برقراری آتش‌بس در سوریه استقبال می‌کند
رئیس‌جمهور روز شنبه در دیدار با «ولید معلم» وزیر امور خارجه سوریه، با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران از برقراری آتش‌بس در سوریه استقبال می‌کند، تاکید کرد: باید مراقب بود تا در دوران آتش‌بس فرصتی برای تقویت تروریست‌ها به وجود نیاید. حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی با تبریک موفقیت‌ها و پیروزی‌های دولت، ارتش و مردم مقاوم سوریه در مبارزه با تروریسم به ویژه در حلب، گفت: پیروزی حلب این پیام را برای تروریست‌ها به همراه داشت که در راه غلطی که با جنایت و خونریزی انتخاب کرده‌اند، هرگز موفق نخواهند بود.
رئیس‌جمهور با بیان اینکه امروز پس از پیروزی حلب شرایط خوبی برای انجام اقدامات میدانی علیه تروریست‌ها و فعالیت‌های سیاسی برای بازگرداندن ثبات و امنیت به سوریه فراهم شده است، اظهار امیدواری کرد: اقدامات آتی برای حل بحران سوریه و مذاکرات صلح، منجر به حاکمیت دمشق بر کل سوریه، ایجاد امنیت برای مردم سوریه و حفظ تمامیت ارضی این کشور شود.
دکتر روحانی خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران در میدان مقاومت و عرصه‌های مختلف سیاسی همواره در کنار ملت سوریه بوده و در آینده نیز به این حمایت خود ادامه می‌دهد و مطمئن هستیم در نهایت ملت سوریه پیروز و موفق خواهد بود.
رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه محور مذاکرات صلح باید حاکمیت دمشق بر سوریه و بازگرداندن ثبات و امنیت پایدار به این کشور باشد، اظهار کرد: ایران، روسیه و سوریه با اتحاد و هماهنگی در اقدامات و برنامه‌ریزی‌های آینده می‌توانند در این راستا موفق باشند. دکتر روحانی همچنین اظهار امیدواری کرد: دستاورد اجلاس آتی در آستانه قزاقستان، رسیدن به راه‌حلی برای برقراری صلح پایدار در سوریه باشد.
تقدیر از حمایت‌های ایران
«ولید معلم»، وزیر امور خارجه سوریه نیز در این دیدار ضمن ابلاغ قدردانی و درود‌های «بشار اسد» رییس‌جمهوری این کشور به دولت و ملت ایران، گفت: هیچ شکی نداریم که حمایت‌های همه‌جانبه جمهوری اسلامی ایران تاثیر بسزایی در تقویت روحیه مقاومت ملت سوریه در برابر تروریست‌ها داشته و خواهد داشت. وزیر امور خارجه سوریه با تقدیر از تلاش‌ها و حمایت‌های ایران و روسیه از دولت و ملت سوریه در مسیر مبارزه با تروریسم، بر ضرورت هماهنگی و همکاری بیشتر سه کشور در این راستا تاکید کرد. ولید معلم جمهوری اسلامی ایران را دارای نقش و جایگاهی با اهمیت در منطقه دانست و خواستار توسعه و تقویت مناسبات و حمایت‌های تهران از دمشق شد.
امیدها به سومین و آخرین آتش‌بس در ٢٠١٦
پرونده سوریه در ٥ سال و نیم گذشته داستان نام آشنایی برای شورای امنیت بوده است. صحن این شورا به صحنه‌ای برای جدال‌های بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با استفاده از حق وتو نیز بدل شده است. گاه روسیه قطعنامه‌ای را که به مذاق این کشور خوش نیامده وتو کرده است و گاه دیگر بازیگران دست در دست هم مانع از پیشبرد اهداف مسکو در سوریه با استفاده از کارت شورای امنیت شده‌اند. بر زبان آوردن لفظ برقراری آتش‌بس در سوریه یک حرکت است که اتفاقا ساده‌ترین آنها در این شطرنج با چند بازیگر است و تداوم این آتش‌بس و اجرای بند به بند توافق‌های صورت گرفته مساله دیگر و البته گام دشوارتر.
به اذعان اکثریت تحلیلگران مسائل منطقه، آنچه می‌تواند حیات این آتش‌بس را تضمین کند، پشتیبانی تمام بازیگران دخیل در این پرونده از آن است. این آتش‌بس باید به سرمایه‌ای برای تمام بازیگران بدل شود که از دست رفتن آن برابر باشد با باخت همه و تداوم آن مساوی باشد با برد همه. روس‌ها با درک این مساله هرچند که پایه‌های آتش‌بس را در نشست سه جانبه مسکو گذاشتند و دیوارهای آن را در نشست‌های دو جانبه در آنکارا بالا بردند اما برای ایمن‌سازی آن به تایید شورای امنیت نیاز دارند. روز جمعه قرار بود در نشست شورای امنیت قطعنامه‌ای برای تایید آتش‌بس سراسری در سوریه به تصویب برسد که پس از نیم ساعت جدال پشت درهای بسته ره به جایی نبرد و جلسه به روز شنبه موکول شد. در حالی که ویتالی چورکین تمام تلاش خود را به کار گرفته بود تا این قطعنامه به تصویب برسد اما برخی از اعضای شورای امنیت درخواست تغییراتی در متن پیش‌نویس را ارایه کردند که روسیه می‌گوید این تغییرات را اعمال کرده است.
جزئیات نظارت بر آتش‌بس و ارسال کمک‌ها و نقش سازمان ملل در حفظ و توسعه این آتش‌بس مسائلی بود که محل اختلاف‌های جزئی میان روسیه و دیگر اعضای شورای امنیت بود. در حالی که برخی دیپلمات‌های اروپایی گفته‌اند ملاحظاتی نسبت به این پیش‌نویس دارند اما ویتالی چورکین می‌گوید که متن این پیش‌نویس بر اساس مذاکرات با مخالفان و ملاحظات دیگر تدوین شده و در اصل قابل قبول تمام اعضا است.
آتش‌بسی که این‌بار روسیه مبتکر آن شده، در حقیقت سومین آتش‌بسی است که در سال ٢٠١٦ میلادی برای برقراری آرامش نسبی در سوریه مطرح می‌شود. خبرنگار الجزیره که به پیش‌نویس این متن دست یافته است در این باره می‌نویسد: بر اساس این سند، اپوزیسیون مسلح باید هیات مستقلی را تا ١٦ ژانویه ٢٠١٧ تشکیل دهد و در نشست برنامه‌ریزی شده مذاکرات صلح با نمایندگان دولت که در ٢٣ ژانویه در قزاقستان برگزار می‌شود نیز شرکت کند. هیات نمایندگی دولت سوریه نیز باید در نشست‌های مشترک با اپوزیسیون که از ١٥ ژانویه در آستانه برگزار خواهد شد، شرکت کند.
بر اساس سندی که الجزیره می‌گوید رؤیت کرده است، سازمان ملل نیز در این رایزنی‌های در آستانه شرکت خواهد کرد. در حالی که در این سند تفاوتی در تاریخ حضور دو هیات در آستانه به چشم می‌خورد هنوز مشخص نیست که دلیل این تفاوت چیست. در میانه بحث‌ها درباره چند و چون جزییات این قطعنامه و سندهای الحاقی، دولت سوریه می‌گوید که این توافق آتش‌بس گروه‌های داعش و النصره و شاخه‌های وابسته به آن را شامل نمی‌شود. با این همه برخی از منابع شورشیان می‌گویند که در این توافق جبهه تح الشام که پیش از این با نام النصره خوانده می‌شد نیز مشمول آتش‌بس قرار گرفته است.
سخنگوی فتح‌الشام از این توافق آتش‌بس و از اینکه در آن اشاره‌ای به نام بشار اسد نشده نیز انتقاد کرده است. این گروه همچنین ادعا کرده که در نتیجه این آتش‌بس رژیمی جنایتکار در سوریه به روی کار می‌آید. بر اساس اخبار منتشر شده، احرار الشام که گروه اپوزیسیون دیگری است که می‌گوید این توافق آتش‌بس را امضا نکرده است. در حالی که برخی رسانه‌های غربی از معدود و محدود بودن بازیگران درگیر در این آتش‌بس گلایه می‌کنند روسیه می‌گوید که آمریکا پس از ٢٠ ژانویه و روی کار آمدن دونالد ترامپ می‌تواند به این روند بپیوندد و همچنین خواستار حضور عربستان، قطر، عراق، اردن و مصر هم در ادامه روند مذاکرات سیاسی شده است.
در حالی که از آتش‌بس سراسری در سوریه ٧٢ ساعت می‌گذرد برخی گروه‌های شورشی ادعا می‌کنند که دولت سوریه به بمباران برخی مناطق در حومه دمشق ادامه می‌دهد. اقدامی که شورشیان می‌گویند می‌تواند حیات آتش‌بس را تحت الشعاع قرار دهد اما دیدبان‌های مستقل از داخل سوریه خبر می‌دهند که آتش‌بس در بخش اعظمی از سوریه برقرار مانده است و این نشانه خوبی در مقایسه با دفعات پیشین است.
جزئیات یک قطعنامه سرنوشت‌ساز
پایه‌های آتش‌بس در سوریه در نشست سه جانبه روسیه، ایران و ترکیه در مسکو در تاریخ ٢٠ دسامبر گذاشته شد. در قطعنامه‌ای که روز گذشته در چارچوب تایید آتش‌بس و حمایت از آن منتشر شد نیز به این توافق برای برقراری آتش‌بس در نتیجه میوه آن نشست اشاره شد. نقشه راهی که سه بازیگر تاثیرگذار در سوریه در مسکو بر سر آن توافق کردند به گونه‌ای پیش رفت که تکه‌های بعدی این پازل نیز مرتب و در سریع‌ترین زمان ممکن در کنار هم قرار گرفت تا به قطعنامه‌ای برسد که روی میز شورای امنیت مورد تایید تمام بازیگران دخیل در سوریه قرار بگیرد.
به گزارش «اعتماد»، در بخشی از این قطعنامه به قطعنامه‌های ٢٢٥٤ و ٢٢٦٨ مصوب ٢٠١٥ و ٢٠١٦ هم اشاره شده و مفاد آنها مورد لحاظ قرار گرفته است. در ادامه این قطعنامه، اعضا بر تعهد به حفظ استقلال، تمامیت ارضی، اتحاد و انسجام ملی جمهوری عربی سوریه تاکید کرده‌اند. در ادامه به بیانیه
سه جانبه وزرای امور خارجه ایران، روسیه و ترکیه در ٢٠ دسامبر ٢٠١٦ در نشست مسکو هم اشاره شده و مفاد آن مورد تایید و لحاظ قرار گرفته است. در بند دیگری به میانجی‌گری روسیه و ترکیه برای برقراری موفق آتش‌بس در جمهوری عربی سوریه اشاره شده است. همچنین در بند دیگری از این قطعنامه از تمام طرف‌های درگیر در سوریه خواسته شده است که امکان دسترسی سریع، امن و بدون مانع سوری‌ها به کمک‌های انسان‌دوستانه داده شود. در بند دیگر تاکید شده است که تنها راهکار پایدار برای بحران فعلی در جمهوری عربی سوریه پیشبرد مذاکرات سیاسی سوری - سوری بر پایه دستاوردهای نشست ژنو مورخ ٣٠ ژوئن ٢٠١٢١ است؛ دستاوردهایی که در قطعنامه‌های ٢١١٨ و ٢٢٥٤ و ٢٢٦٨ هم مورد اشاره و تایید قرار گرفته‌اند. (براساس توافق ژنو که مورد تایید کشورهای درگیر در پرونده سوریه است، دولت انتقالی باید هرچه سریع‌تر شکل بگیرد و به انتخاباتی منتهی شود که مردم سوریه در آن سرنوشت کشور را تعیین کنند.)
در این قطعنامه همچنین از سندی که نشان‌دهنده میانجی‌گری روسیه و ترکیه در مساله سوریه است و در تاریخ ٢٩ دسامبر ٢٠١٦ میان دو کشور امضا شده نیز حمایت می‌شود. همچنین از تمام گروه‌های درگیر در سوریه و همچنین میانجی گرها (روسیه و ترکیه) خواسته شده که به تمام تعهدهای مندرج در اسناد به توافق و تصویب رسیده عمل کنند و در مسیر اجرای کامل آنها برآیند. نشست آستانه نیز به عنوان محلی برای دیدار و رایزنی‌های دولت و معارضه سوریه مورد اشاره این قطعنامه قرار گرفته است و از این نشست با عنوان گام مهمی در شکل دهی بخشی از پروسه سیاسی در سوریه که توسط سازمان ملل نیز تسهیل می‌شود، یاد شده است. در حالی که برخی منابع می‌گویند روسیه با این آتش‌بس، قطعنامه و طرح برقراری مذاکرات در آستانه، مدیریت مذاکرات را در دست گرفته است اما چورکین در این باره می‌گوید: هیچگونه رقابتی میان مذاکرات در آستانه و مذاکرات به رهبری استفان دی میستورا در ژنو که میان دولت و معارضه برگزار خواهد شد، وجود ندارد.
در شش سال گذشته قرار گرفتن روسیه و کشورهای غربی دارای حق وتو مانند امریکا، فرانسه و انگلیس در دو سوی جبهه درگیری در سوریه عملا کارایی شورای امنیت برای پایان دادن به بحران در سوریه را زیر سوال برده است. با این همه ترکیه و روسیه امیدوار هستند که با توجه به اینکه هر کدام نماینده یک جریان متفاوت در این پرونده هستند بتوانند این‌بار این آتش‌بس را به سرانجام مقصود برسانند. در شرایطی که این‌بار این قطعنامه بتواند از سد وتوهای سیاسی عبور کند می‌توان به بهبود اوضاع در کشوری که جنگ شش ساله از آن ویرانه‌ای ساخته امیدوار بود. براساس آمارهای موجود تاکنون ٢٥٠ هزار نفر در این جنگ کشته شده‌اند و بیش از ١٣ و نیم میلیون نفر در این کشور به کمک‌های فوری نیاز دارند.
نام ایران در قطعنامه، نماد تغییر بنیادین در نگاه شورای امنیت
نام ایران در قطعنامه جدیدی که می‌تواند قطعنامه تاریخی اولیه برای برقراری آتش‌بس در سوریه پس از ٦ سال جنگ باشد به مذاق بسیاری از رقبای منطقه‌ای ایران خوش نخواهد آمد. درج نام ایران و اشاره به نشستی که ابتکار آن کار ایران بود در این قطعنامه در حقیقت گویای همان تغییر بنیادین در نگاه شورای امنیت به ایران است؛ تغییر بنیادینی که به حضور ایران و نقش مثبت این کشور در حل و فصل بحران‌های منطقه‌ای رسمیت می‌دهد. رسمیتی که در قطعنامه ٢٢٣١ مصوب سال ٢٠١٥ پس از حصول برجام نیز به آن اشاره شده بود و در همان قطعنامه این شورا وعده تغییر نگاه بنیادین به نقش و جایگاه ایران را داده بود.
در حالی که برخی بازیگران منطقه‌ای مانند عربستان سعودی تمام تلاش خود را جزم می‌کنند تا اثرات برجام بر نقش منطقه‌ای ایران را کاهش دهند، ایران در متن قطعنامه‌های متفاوت به بازیگر تاثیرگذار بدل شده است. به همان اندازه که تا پیش از برجام، رقبای منطقه‌ای ایران و رژیم‌هایی که در رابطه خصم‌آمیز با تهران بوده‌اند تلاش می‌کردند بازیگر بودن ایران در منطقه را با رنگ و بوی منفی لعاب ببخشند. اکنون بازیگری ایران در منطقه به رسمیت شناخته شده و حتی در قطعنامه شورای امنیت هم به بیانیه سه جانبه‌ای که امضای وزیر امور خارجه ایران را دارد اشاره می‌شود.