تثبیت و پایداری ارگِ تاریخی تبریز با احداث پارکینگ!
به گزارش صدای ایران، «احداث پارکینگ در محوطه ارگ علیشاه با مطالعات قبلی آغاز شده و کاملا مبنای علمی دارد، این پارکینگ هیچگونه ضرری به ارگ تاریخی تبریز نرسانده و بلکه موجب تثبیت و پایداری آن خواهد بود.»
دست‌کم در طول یکی دو ماه گذشته خبرهای زیادی از ارگ علیشاه تبریز در رسانه‌های مختلف منتشر شده است، خبرهایی که همه‌ی اتفاقات رخ داده در طول این مدت را بیان کردند، اما بیشترین خبرها از سوی مسئولان میراث فرهنگی استان و کشور بود تا مسئولان بنیاد مصلی در تبریز. اما به نظر می‌رسد بحث‌های مختلفِ منتشر شده باعث شد تا سرانجام حجت‌الاسلام موسی محمدی، مدیرعامل بنیاد خیریه مصلی حضرت امام خمینی(ره)، نیز در نشستی خبری در ۲۹ آذر با حضور رسانه‌های آذربایجان شرقی، جهت‌گیری این بنیاد را نیز اعلام کند.
در این نشست، حجت‌الاسلام موسی محمدی صحبت‌های قابل تاملی را درباره‌ی تصمیماتی که این بنیاد برای ساخت پارکینگ در محوطه تاریخی «ارگ علیشاه» گرفته، مطرح کرد.
او با تاکید بر اینکه پارکینگ مصلی خارج از حریم ارگ تبریز احداث می‌شود، معتقد است «این پروژه براساس مطالعه و برنامه‌ریزی انجام شده و هیچگونه آسیبی به بنای تاریخی ارگ تبریز نخواهد زد، بلکه موجب ثبات و دوام آن خواهد شد.»
وی در ادامه افزود: «هرگونه اظهارنظر بدون آگاهی کامل از موضوع در دین مقدس اسلام درست نیست، از این رو برای قضاوت در مورد امری ابتدا باید از آن اطلاعات کامل به دست آوریم.»
او درباره ماشین‌هایی که در اطراف ارگ تبریز و مصلای امام خمینی(ره) در ایام مختلف پارک شده و ترافیک و ناهنجاری ایجاد می‌کنند، اضافه کرد: «ما در راستای ایجاد خدمات رفاهی برای شهر و با توجه به اینکه وجود پارکینگ در این مکان به شدت احساس می‌شد، اقدام به برنامه‌ریزی در این راستا کردیم.»
حجت‌الاسلام محمدی با تاکید بر اینکه عملیات احداث پارکینگ متوقف شده است تا کارشناسان میراث فرهنگی و مصلی، مورد را بررسی کرده و نتیجه را اعلام کنند، تاکید کرد: «قبلا در این ادعا بودند که آثار تاریخی بر روی زمین قرار دارد که بعد از گودبرداری اکنون ادعا می‌کنند که آثار مذکور زیر زمین این مکان گودبرداری شده قرار دارد.»!
یقین داریم هیچ اثر تاریخی در زیر و روی ارگ علیشاه وجود ندارد
او با اشاره به اینکه ما یقین داریم هیچ گونه آثار تاریخی چه در رو و چه در زیر این مکان وجود ندارد، تاکید کرد: «مکانی که برای احداث پارکینگ در نظر گرفته شده، خارج از حریم ارگ تبریز بوده و ۶۰ متر با آن فاصله دارد، این پارکینگ زیرزمینی بوده و با ظرفیت ۴۵۰ خودرو، هیچ فضای بیرونی را اشغال نمی‌کند، و برعکس باعث تثبیت و فضاسازی و بهسازی محوطه‌ی ارک تبریز خواهد بود.»
مدیرعامل بنیاد خیریه مصلی حضرت امام خمینی(ره) اضافه کرد: «احداث این پارکینگ با مطالعات قبلی آغاز شده و کاملا مبنای علمی دارد، این پارکینگ هیچگونه ضرری به ارگ تاریخی تبریز نرسانده و بلکه موجب تثبیت و پایداری آن خواهد بود، مکان در نظر گرفته شده برای این پارکینگ ده متر از خانه‌ی فتح‌الله یف فاصله داشته و همچنین ۴۰ متر نیز با مصلی فاصله داشته و چهار متر نیز با دیوار کوچه ارک فاصله دارد.»
وی با تاکید بر اینکه پارکینگ در محلی احداث می‌شود که بنیاد خیریه مصلی پول پرداخت کرده و از صاحبان‌شان خریده است، بیان کرد: خاک‌برداری از این مکان در همان عمقی برداشته شده که از اطراف ارک تبریز برداشته شده است و همچنین در اطراف این مکان شمع کوبیده می‌شود تا ثبات و پایداری زمین آن را بیشتر کند.
وی با بیان اینکه «نظر میراث فرهنگی بر این است که احتمالا آثاری از زمان ایلخانیان در عمق این زمین باقی مانده باشد»، بار دیگر تاکید می‌کند: «ما نیز منتظر نظر و بررسی‌های میراث فرهنگی هستیم و نتیجه نیز هرچه باشد، ما قبول خواهیم کرد؛ اما ما یقین داریم که هیچ آثاری در زیر این زمین وجود ندارد، با این وجود و با توجه به شرایط پیش‌آمده، این امر (گودبرداری در حریم ارگ علیشاه) متوقف شد و در صورت رفع موانع ادامه خواهد یافت.»
پارکینگ با حیاط بنای «فتح‌الله یف»، ۱۰ متر فاصله دارد
او با اشاره به اینکه گودبرداری انجام شده در مکان احداث پارکینگ هنوز به کف خانه «فتح‌الله یف» نیز نرسیده است، تشریح کرد: «در ۲۸ مرداد ماه سال جاری و قبل از شروع عملیات، جلسه‌ای با مسئولان برگزار کرده و ضرورت احداث پارکینگ را بیان کردیم که در این جلسه شهردار منطقه هشت تبریز، آقای وحیدکیا و نمایندگان سازمان میراث فرهنگی نیز حضور داشتند و در نتیجه موضوع مورد نظر نیز مورد تایید حاضران قرار گرفت.»
او با اشاره به اینکه این پارکینگ ۱۰ متر از حیاط فتح‌الله یِف فاصله خواهد داشت، افزود: «می‌خواهیم با زیباسازی و فضاسازی محوطه این حیاط محیطی مناسب برای گردشگری مردم فراهم شود.»
مدیرعامل بنیاد خیریه مصلی حضرت امام خمینی(ره) با تاکید بر اینکه ما هرگز مخالف فضاسازی و بهسازی در محوطه‌ی ارک تبریز نیستیم و تنها کسانی مخالف هستند که عقده دارند، بیان کرد: «مقرر است که با مشورت میراث فرهنگی در قسمت جنوبی ارک تبریز محلی به صورت چهارباغ ایجاد شود، این سنت از زمان امیرکبیر مانده است.»
حقیقت احداث پارکینگ اطراف مصلای تبریز با شایعات تفاوت دارد
مدیرعامل بنیاد خیریه مصلی حضرت امام خمینی(ره) تبریز همچنین در ۳۰ آذر ماه و در جمع اعضای بسیج اساتید و سازمان جهاد دانشگاهی آذربایجان‌شرقی اعلام کرد: «حقیقت احداث پارکینگ اطراف مصلای تبریز با شایعات تفاوت بسیار دارد. ارک یا مسجد جامع در مجموع حدود شش هکتار است که یک طرف آن به خیابان طالقانی، یک طرف به کوچه‌ی ارک و از طرف شمال به خیابان امام و از جنوب نیز به خیابان مصلی ختم می‌شود. این مجموعه در ۳.۵ طبقه ساخته شده است که دو طبقه‌ی آن در زیرزمین بوده و نیم طبقه‌ی آن نیز برای نمازگزاری بانوان در نظر گرفته شده است.»
در جلسه طرح چارباغ و پارکینگ میراث فرهنگی تبریز هم بود
او با بیان اینکه در سال ۹۲، شهردار وقت وعده‌هایی برای احداث پارکینگ داخل شهری داده بود، گفت: «با حضور کارشناسان میراث فرهنگی استان و مسئولان مربوطه تصمیم به احداث پارکینگ دیجیتالی گرفته شد که از قبل نیز در تهران و استان اردبیل اجرا شده بود.»
مدیرعامل بنیاد خیریه مصلی حضرت امام خمینی(ره) تبریز بیان کرد: «پس از رایزنی‌های مختلف طرح چهار باغ و احداث پارکینگ دو طبقهای زیرزمینی تصویب شد و این در حالی بود که همه‌ی جوانب و حوادث در نظر گرفته شده بود.»
وی افزود: «استارت گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی تخریب ارک تبریز از طرف دانشکده‌ی هنر تبریز زده شد و فضای مجازی و نشر اخبار نادرست نیز باعث بروز شایعات نادرستی در این باره شده و حسایت مردم را نسبت به این قضیه افزایش داد.»
او تاکید کرد: «قانونا باید در محل احداث سازه در اطراف بناهای تاریخی، ۵۰ متر فاصله باشد و این فاصله در رابطه با ارک تبریز رعایت شده است. اما فاصله‌ی مصلی با خانه‌ی تاریخی فتح‌الله‌زاده ۱۰ متر و فاصله با کوچه‌ی ارک چهار متر است.»
وی تاکید کرد: «مصلای تبریز بر روی شمع استوار بوده و ۳۷۵ شمع در فاز اول و ۲۲۰شمع در فاز دوم به کار رفته است و امید است تا از این سازه یادگاری برای نسل‌های آینده باشد.»
جلسه فقط برای خانه «فتح‌الله یف» بود
از سوی دیگر ۳۰ آذر، مرتضی آبدار بخشایش، مدیر کل میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی، اعلام کرده است؛ «برگزاری جلسات با بنیاد مصلی صرفاً در جهت احیا و مرمت خانه فتح اله یِف انجام گرفته است. اصلا موضوع احداث پارکینگ مدنظر نبوده است.»
او بیان کرد: «در راستای مرمت و ایجاد کاربری فرهنگی در خانه «فتح الله یِف» با همکاری بنیاد محترم مصلی و شهرداری تبریز، نقشه‌های پیشنهادی ارائه شده از سوی این بنیاد توسط این اداره کل مورد بررسی قرار گرفته است.»
وی افزود: «موضوع احداث پارکینگ در ادامه جلسه مطرح شده و تصمیم برآن شده تا نقشه و درخواست از سوی بنیاد مصلی به این اداره کل ارسال شود که با گذشت بیش از سه ماه از تاریخ برگزاری جلسه هیچ اقدام و مکاتبه ای در این خصوص از سوی بنیاد انجام نشده و احداث پارکینگ بدون اخذ مجوز آغاز شده است.»
آبدار با بیان اینکه حضور کارشناسان میراث فرهنگی هم در جلسات صرفا به خاطر موضوع احیا و مرمت خانه فتح اله یف بوده و به منزله تایید برای احداث پارکینگ نبوده است، افزود: «پس از انجام بازدیدهای میدانی و نقشه برداری ژئوفیزیکی و اعلام نظر کارشناسان میراث فرهنگی کشور مبنی بر وجود آثار تاریخی در حریم و عرصه ارک علیشاه و حیاط خانه فتح اله یِف، علیرغم نظر بنیاد مصلی مبنی بر عدم وجود آثار در این محدوده، عملیات ساخت پارکینگ متوقف شده است.»
آبدار در ادامه همچنین به مکاتبه زهرا احمدی‌پور، معاون رئیس جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور با وزیر کشور و مکاتبه محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور با استاندار و مصوبه شورای عالی شهرسازی، به دلیل قرار گرفتن محل احداث پارکینگ در حریم ارک علیشاه و خانه فتح اله یِف، اشاره کرده که در همه‌ی ان‌ها اعلام شده است؛ «انجام هر گونه عملیات در این محدوده ممنوع اعلام شده است.»
امکان ایجاد پارکینگ در ارگ وجود ندارد
این در حالی است که سوم دی ماه امسال، محمدحسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری؛ به ایسنا اعلام کرد؛ «براساس مطالعات ژئوفیزیک، احتمال دارد آثاری در منطقه وجود داشته باشد و باید تا امروز مجوز کاوشِ برای گمانه‌های موجود در این منطقه صادر شده باشد و هرچه زودتر کارِ باستان‌شناسی در محوطه‌ی تاریخی انجام شود.»
او تاکید کرد: با اعلام نظر باستان‌شناسان ژئوفیزیک، در نامه‌ای به مجموعه‌ی مدیریتی استان آذربایجان شرقی و رونوشت آن، اعلام کردیم که این محوطه باستانی است، بنابراین نباید هیچ اقدامی انجام شود و امکان ایجاد پارکینگ در این محوطه نیز وجود ندارد.
طالبیان با بیان این نکته که براساس نقشه‌ها باید کاوش‌های مورد نیاز در این منطقه انجام شود، افزود: با توجه به وجود قانون و نظام شهرسازی و معماری، میراث فرهنگی موظف به انجام این بررسی‌ها و اعلام نتایج آن بود، بنابراین به جز انجام کارهای مطالعاتی نباید در حال حاضر هیچ‌کار دیگری در این زمینه انجام شود؛ وگرنه میراث فرهنگی از طریق بحث‌های حقوقی وارد می‌شود.
مجوز برای کاوش در ارگ علیشاه صادر شده است
از سوی دیگر حمیده چوبک، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی نیز در گفت‌وگو با ایسنا اعلام کرد: «هفته‌ی گذشته مجوز کاوش در محوطه‌ی «ارگ علیشاه» تبریز صادر شده است.»
او با بیان اینکه در این عملیات، کاوش ادامه بخش دیوار ارگ اصلی علیشاه که از بین رفته بود باید پیگیری شود، اظهار کرد: همچنین بخش جلوی خانه «فتح‌الله یِف» که تخریب شده بود و سیستم آبرسانی و کانال‌های آب که در عملیات خاک‌برداری برای پارکینگ شکسته بودند، باید کاوش شوند تا سطح شبکه آبرسانی را مشخص کنند.
وی با تاکید بر اینکه باید آثار موجود در دل زمین در این منطقه بررسی شوند، ادامه داد: همه بخش‌هایی که در عملیات‌های احداث پارکینگ در محوطه ارگ علیشاه تبریز مورد حفاری قرار گرفته بود، باید به طور کامل بررسی و کاوش شوند.
وجود سازه‌های معماری در زیر خاک محرز است
با وجود صحبت‌های مطرح شده از سوی مسئولان بنیاد امام خمینی (ره)، روز گذشته -۴ دی ماه- «بهرام آجرلو»، سرپرست هیأت کاوش در ارگ علیشاه تبریز اعلام کرد، «درستی نتایج حاصل از فعالیت های ژئوفیزیک در ارگ علیشاه به انجام کاوش اضطراری در این محوطه موکول شد که در روزهای آتی آغاز می‌شود »
او با اشاره به تصمیم برای ساخت پارکینگ طبقاتی در گوشه شمال غربی محدوده و حریم ارگ علیشاه تصریح کرد : محل ساخت این پارکینگ درست در محل تلاقی حریم ارگ علیشاه و عمارت تاریخی «فتح‌الله یف» است که سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است .
وی با بیان اینکه عملیات گودبرداری بدون هماهنگی و اجازه اداره میراث فرهنگی صورت گرفته است، نیز اظهار کرد: با بررسی‌های صورت گرفته توسط کارشناسان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و انجام عملیات ژئوفیزیک با هماهنگی معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری و بر اساس نقشه‌های ژئوفیزیک وجود سازه‌های معماری در زیر خاک برای کارشناسان محرز شده است .
براساس این گزارش، «ارگ علیشاه تبریز» در دی ماه سال ۱۳۱۰ به شماره ۱۷۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و حریم‌های قانونی آن در سال ۱۳۵۷ تعیین و ابلاغ شده است. تا سال ۱۳۵۰ در این محوطه هیچگونه کاوشی صورت نگرفته بود، اما در آن سال علی اکبر سرفراز از مرکز باستان شناسی وقت در این محوطه کاوش انجام داد که نتایج قابل ملاحظه‌ای را دریافت کرد .
براساس نتایج به دست آمده از این کاوش، ارگ علیشاه دارای دو دوره معماری بوده است؛ یکی مربوط به دوره قاجاری که طبق آن پادگان عباس میرزا در جنگ‌های ایران و روس، کارگاه توپ‌ریزی و باروت‌سازی در این مکان قرار داشته است. دوره دوم این محوطه مربوط به دوره ایلخانی است. اما براساس آنچه امروز به عنوان ارگ علیشاه می‌شناسیم، شبستان اصلی مسجد علیشاه نیست؛ بلکه شبستان در جبهه شرقی بنای کنونی قرار داشته است .
در سال ۱۳۶۰ فرهاد فخار تهرانی در ارگ علیشاه عملیات حفاظت و مرمت انجام داد، ولی متأسفانه چند ماه بعد از تکمیل و پایان این پروژه دیوارهای شرق و غرب ارگ علیشاه تخریب شد.از سوی دیگر در جریان تخریب سال ۱۳۶۰ متأسفانه کتیبه گچ‌بری شده به خط کوفی که در آن عبارت «الصلاة معراج المومن» حک شده و یک شاهکاربی نظیر دوره اسلامی به شمار می‌رفت تخریب شد .
از سوی دیگر خاک‌برداری و گودبرداری‌های صورت گرفته در ارگ علیشاه در سال ۱۳۷۶در جبهه شرقی ارگ، درست در نقطه‌ای بود که دکترسرفراز به اعتبار کتیبه کوفی آنجا را مسجد ارگ علیشاه می‌دانست و مصلی فعلی تبریز در آنجا ساخته شد