7 مانع همگرایی منطقه ای میان ایران و عراق
صدای ایران- بهمن سلکی*؛ بروز تحولات سیاسی و شکلگیری ساختارهای جدید قدرت در عراق، ماهیت نظم منطقهای خلیج فارس را به شدت متحول و شرایط لازم را برای شروع روند همگرایی منطقهای ایجاد نمود. فرآیند همگرایی به رویکردهای داوطلبانه و سیاستهای اجماعی کشورهای منطقهای بستگی دارد و در صورتی توان تسری به حوزههای مختلف و عملیاتی کردن برنامهها خود را دارد که، کشورهای محصور در آن منطقه از ثبات سیاسی عمیقی برخوردار باشند.
اما در زیر سیستم منطقهای خلیج فارس به دلیل فقدان یکپارچگی و محیطی امنیتی در همه ی ابعاد آن، نه تنها این فرآیند نهادینه نگردیده بلکه بی ثباتی دامنه داری بر آن حاکم است. جمهوری اسلامی ایران و عراق به عنوان دو کشور تاثیرگذار در روند شکل گیری صلح و ثبات منطقه ای حائز اهمیت بسیارند و در این راستا توان بالقوه ای برای شروع فرآیند همگرایی منطقه ای به مثابه یک امر سیاسی را دارند. عراق از نظر جمعیتی، کیفیت نیروی انسانی و منابع انرژی از موقعیت مناسبی در نظام منطقه ای برخوردار است. اما مهمترین مسائلی که مسیر همگرایی منطقه ای عراق را با مشکل عمیق مواجه کرده است عبارت اند از؛
1. اقتصاد توسعه نيافته و وابسته به انرژی، 2. ژئوپولتيك شکننده که همواره این کشور را در طول تاریخ تحت تاثیر قرار داده، 3. عدم تعلق و وفاداري به ارزشهاي مشترك ملی توسط گروههای قومی و مذهبی، 4. گرایشات گریز از مرکز و رادیکال که ریشه در فرآیند ناقص دولت- ملت سازی دارد، 5. خشونت نهادینه شده که برگرفته از ساختار ناهمگن فرهنگی این کشور است،6. نارضایتی گسترده عمومی از سیاستهای اقتصادی که ریشه در سیستمی رانتی و رابطهای دارد، 7. تمرکزگرایی قدرت و در پی آن اقتدارگرایی سیاسی که فرآیند مشارکت گروههای رقیب را در چرخه قدرت غیر ممکن ساخته، 8. بحران تروریستی حاکم که ریشه در تمامی مجموعه عوامل یاد شده و فقدان سیستم تکثرگرای فرهنگی- اجتماعی دارد، عراق را به بیثباتی سیاسی و اجتماعی دامنهداری روبرو کرده است. البته روابط ایران و عراق متاثر از پیوندهای عمیق و تنگاتنگ فرهنگی است، اما تجربههای تاریخی نشان دهنده آن است که وقتی گروههای متفاوت قومی و مذهبی (شیعی، سنی و کرد) قدرت را در دست داشتهاند، معادلات به گونهای رغم خوردهاند که ایدئولوژی سیاسی آنها حکم میکرده، و این روند بر حسب مقتضیات زمانی فرآیند همگرایی با ایران را تحت تاثیر خود قرار داده است.
لذا جمهوری اسلامی ايران برای تسریع همه جانبه فرآیند همگرایی منطقهای در ارتباط با عراق می بایست دو راهکار عمده را در دستور کار خود قرار دهد:
اولین راهکار، ترویج گفتمان صلح در سایه توازن بخشی میان گروههای رقیب در سایه حاکیمت فرهنگ گفتگو.
دومین راهکار، تقویت ارزشهای مشترک بر نظام باورهای افکار عمومی میان گروههای سازنده قومی- مذهبی در سایه قدرت مرکزی. در ادامه میتوان نقش پیمانهای دوجانبه امنیتی، فرهنگی و اقتصادی را که عاملی مهم در هموار کردن مسیر همگرایی است تعیین کننده دانست. اما بحران امنیتی در عراق تحت عنوان تروریسم داعش منطق بازی را تغییر داده، نقش گروههای سیاسی معارض را پر رنگ، فضای اجتماعی را بحران آفرین و مسیر همگرایی منطقهای را دشوار نموده است.
کارشناس ارشد مطالعات منطقه ای
اما در زیر سیستم منطقهای خلیج فارس به دلیل فقدان یکپارچگی و محیطی امنیتی در همه ی ابعاد آن، نه تنها این فرآیند نهادینه نگردیده بلکه بی ثباتی دامنه داری بر آن حاکم است. جمهوری اسلامی ایران و عراق به عنوان دو کشور تاثیرگذار در روند شکل گیری صلح و ثبات منطقه ای حائز اهمیت بسیارند و در این راستا توان بالقوه ای برای شروع فرآیند همگرایی منطقه ای به مثابه یک امر سیاسی را دارند. عراق از نظر جمعیتی، کیفیت نیروی انسانی و منابع انرژی از موقعیت مناسبی در نظام منطقه ای برخوردار است. اما مهمترین مسائلی که مسیر همگرایی منطقه ای عراق را با مشکل عمیق مواجه کرده است عبارت اند از؛
1. اقتصاد توسعه نيافته و وابسته به انرژی، 2. ژئوپولتيك شکننده که همواره این کشور را در طول تاریخ تحت تاثیر قرار داده، 3. عدم تعلق و وفاداري به ارزشهاي مشترك ملی توسط گروههای قومی و مذهبی، 4. گرایشات گریز از مرکز و رادیکال که ریشه در فرآیند ناقص دولت- ملت سازی دارد، 5. خشونت نهادینه شده که برگرفته از ساختار ناهمگن فرهنگی این کشور است،6. نارضایتی گسترده عمومی از سیاستهای اقتصادی که ریشه در سیستمی رانتی و رابطهای دارد، 7. تمرکزگرایی قدرت و در پی آن اقتدارگرایی سیاسی که فرآیند مشارکت گروههای رقیب را در چرخه قدرت غیر ممکن ساخته، 8. بحران تروریستی حاکم که ریشه در تمامی مجموعه عوامل یاد شده و فقدان سیستم تکثرگرای فرهنگی- اجتماعی دارد، عراق را به بیثباتی سیاسی و اجتماعی دامنهداری روبرو کرده است. البته روابط ایران و عراق متاثر از پیوندهای عمیق و تنگاتنگ فرهنگی است، اما تجربههای تاریخی نشان دهنده آن است که وقتی گروههای متفاوت قومی و مذهبی (شیعی، سنی و کرد) قدرت را در دست داشتهاند، معادلات به گونهای رغم خوردهاند که ایدئولوژی سیاسی آنها حکم میکرده، و این روند بر حسب مقتضیات زمانی فرآیند همگرایی با ایران را تحت تاثیر خود قرار داده است.
لذا جمهوری اسلامی ايران برای تسریع همه جانبه فرآیند همگرایی منطقهای در ارتباط با عراق می بایست دو راهکار عمده را در دستور کار خود قرار دهد:
اولین راهکار، ترویج گفتمان صلح در سایه توازن بخشی میان گروههای رقیب در سایه حاکیمت فرهنگ گفتگو.
دومین راهکار، تقویت ارزشهای مشترک بر نظام باورهای افکار عمومی میان گروههای سازنده قومی- مذهبی در سایه قدرت مرکزی. در ادامه میتوان نقش پیمانهای دوجانبه امنیتی، فرهنگی و اقتصادی را که عاملی مهم در هموار کردن مسیر همگرایی است تعیین کننده دانست. اما بحران امنیتی در عراق تحت عنوان تروریسم داعش منطق بازی را تغییر داده، نقش گروههای سیاسی معارض را پر رنگ، فضای اجتماعی را بحران آفرین و مسیر همگرایی منطقهای را دشوار نموده است.
کارشناس ارشد مطالعات منطقه ای
نظر شما