هدیه «سیا» به دیپلمات‌های ایران
یوسف مولایی، استاد حقوق بین‌الملل در شرق نوشت:
زمان، سکوت بیشتر از این را بر نمی‌تابد. تاریخ، سینه پرراز خود را از زنجیر دوران رها می‌کند. خورشید از پشت ابرهای ضخیم 60ساله، چهره گشوده و لبخند زرین حقیقت تا فراسوی مرزها می‌گستراند. اسناد تاریخی روایت دیگری از چگونه آمریکا شدن آن کشور بازگو می‌کنند.
آمریکا برای رسیدن به امروز خود، کودتاهای زیادی را در سراسر دنیا تدارک دیده است. اسناد کودتاها همچنین رویکردهای مداخله‌جویانه بریتانیای کبیر در امور داخلی کشورها را برملا کرده و نقش تاریخی آن کشور را در پیشگیری از توسعه سیاسی خاورمیانه آشکار می‌کند. در آن سوی زمان، لبخند نیشدار پیرمرد مغرور همچنان خواب کودتاچیان را آشفته می‌کند.
او بی‌هیچ سلاح و خشونتی، به پشتوانه قیام ملی مردم خود، فاتح است و کودتاچیان بار سنگین رسوایی خود را تا همیشه تاریخ بر دوش خواهند کشید. اگر اسناد دخالت آمریکا و انگلیس در سال 1358 منتشر می‌شد ایران می‌توانست پاسخ شایسته‌ای به دعوای مطروحه ایالات متحده آمریکا در دیوان دادگستری لاهه بدهد.
همچنین ایران می‌توانست در زمان تدوین بیانیه الجزایر، آمریکا را برای پذیرش مسوولیت خود در کودتای 28 مرداد، تحت‌فشار قرار دهد و عبارات مبهم و دو پهلوی متن بیانیه در اعلام‌نظر آمریکا در عدم مداخله در امور داخلی ایران را به یک تعهد قاطع حقوقی در خودداری آن کشور از مداخلات آتی تبدیل کرده و شاید هم جبران خسارت معنوی در تعرض به حاکمیت ایران را در بیانیه الجزایر پیش‌بینی می‌کرد.
دولت آمریکا هنوز هم به طور رسمی از پذیرش مسوولیت حقوقی خود در کودتای 28 مرداد 32 سرباز زده و از مردم ایران – آنطور که عرف بین‌الملل حکم می‌کند- دلجویی نکرده است. تقدیر این بود که همچنان این پرونده مفتوح بماند تا در تمامی بزنگاه‌های تاریخی، به روزگار سیاسی ما سر بزند.
از این رو باید انتشار اسناد سیا در آرشیو اسناد ملی آمریکا را در جریان مذاکرات هسته‌ای به فال نیک گرفت و آن را هدیه‌ای از دیروز برای فردای ایران ارزیابی کرد. خوشبختانه حقوق بین‌الملل در پذیرش مرور زمان نسبت به دعاوی دولت‌ها سختگیر است و دعوای بسیاری بین کشورها وجود دارد که منشأ آن در گذشته دور نهفته است.
هر چند پیوندزدن مطالبات تاریخی ایران از دو عضو 1+5 بابت کودتای 28مرداد با مذاکرات جاری هسته‌ای امر دشواری است ولی از دیگر سو، هنر دیپلمات‌ها این است که از هر امکان و فرصتی برای تقویت مواضع خود در مذاکرات سود ببرند.
از این رو چنانچه بحث‌های کارشناسی روی این موضوع (استفاده از اسناد منتشرشده) به صورت علمی و منطقی دنبال شود و رسانه‌ها نیز بتوانند فضای مناسبی برای طرح این موضوع فراهم کنند، شاید تیم مذاکره‌کننده بتواند از ظرفیت‌های تاریخی کودتای 28مرداد، برای شرمنده‌سازی آمریکا و انگلیس بهره برده و این دولت‌ها را به اتخاذ مواضع منعطف‌تر سوق دهند.
مطابق اصول کلی حقوقی، هیچ عمل خلاف قانون نباید بدون پاسخ‌دهی باقی بماند. آمریکا و انگلیس باید بدانند که باز ماندن یک پرونده تا ابد، یک عنصر آسیب‌رسان به مناسبات سیاسی ایران و آن دولت‌ها تلقی می‌شود و به تاخیر انداختن حل و فصل این موضوع، بار مسوولیت کودتاچیان را هر چه بیشتر سنگین‌تر خواهد کرد.
وادار کردن این دو کشور به پذیرش مسوولیت خود یک حرکت سازنده برای جلوگیری از تکرار اقدامات مداخله‌جویانه قدرت‌های بزرگ در امور داخلی کشورهاست و از این رو کمک موثری برای استقرار صلح و دموکراسی در منطقه دارد.
مساله مسوولیت آمریکا و انگلیس را نباید به یک موضوع تسویه حساب یا تخلیه احساسات تقلیل داد. حل و فصل عادلانه مسوولیت ناشی از کودتا می‌تواند فرصت‌های بهتری برای گفت‌وگوی سازنده بین ایران و آمریکا فراهم کند.