از میان حدود ۱۳ نوع موسیقی مناطق مختلف کشور، فقط سه نوع موسیقی به‌طور کامل در مرزهای سیاسی ایران قرار دارد.
به گزارش صدای ایران، ساز و آوازهایی که سینه به سینه در میان اقوام مختلف ایرانی نقل شده‌اند، میراثی گران‌بها به‌شمار می‌آیند که برای حفظ هرچه بیشتر این میراث، پیش و بیش از هرچیز شناختن آن‌ها مهم است.
موسیقی محلی ایران که امروزه در برخی منابع با عنوان موسیقی مناطق نیز از آن یاد می‌شود، عبارت است از موسیقی خرده‌فرهنگ‌های زیرمجموعه فرهنگ بزرگ ایرانی. در این گزارش تلاش شده است که فرهنگ موسیقایی مناطق مختلف ایران در یک دیدگاه کلی به‌طور خلاصه معرفی شود. محمدرضا آزاده‌فر در کتابی با عنوان «اطلاعات عمومی موسیقی» در این رابطه توضیح‌هایی را داده است.
فرهنگ‌های موسیقایی که به‌طور کامل در مرزهای ایران قرار دارند
مناطق مختلف شیراز و دیگر نواحی استان فارس همراه موسیقی اقوام قشقایی، بخش وسیعی از فرهنگ‌های مرکزی ایران را شامل می‌شود که همه داخل مرزهای فعلی کشور قرار دارند. بین این اقوام، رقص‌های قشقایی و نواهای صابوناتی شهرت بیشتری دارند. موسیقی اقوام لُر شامل بخش شرقی و مرکزی زاگرس است و شامل دو دسته موسیقی اقوام یک‌جانشین و اقوام کوچ‌نشین است. موسیقی در انواع مراسم این اقوام، از عروسی گرفته تا عزا جایگاه بسیار مهمی دارد. این حوزه کاملا داخل مرزهای سیاسی فعلی ایران قرار گرفته است.
فرهنگ‌های موسیقایی به علت جدایی برخی مناطق از ایران، در داخل و خارج از کشور دیده می‌شوند
اما موسیقی آذری که امروزه استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، کشور فعلی جمهوری آذربایجان و بخش‌هایی از شرق ترکیه را شامل می‌شود. موسیقی عاشیقیِ این مناطق شهرت فراوانی در میان فرهنگ‌شناسان دارد. موسیقی کُردی نیز بخش‌هایی از غرب ایران، جنوب ترکیه، شمال عراق و قسمت‌هایی از سوریه را دربرمی‌گردد. موسیقی در زندگی اقوام کُرد نیز جایگاهی رفیع دارد.
از طرفی، موسیقی «خوزی» فرهنگی موسیقایی است که علاوه بر خوزستان امروزی، بخش‌هایی از بصره در عراق و قسمت‌هایی از کویت را نیز شامل می‌شود. موسیقی مربوط به حاشیه خلیج فارس، استان‌های جنوبی ایران و کشورهای کوچک جنوب خلیج فارس را دربرمی‌گیرد. موسیقی این حوزه از نظر ریتم ویژگی‌های بارزی دارد. این ویژگی‌ها، بخصوص در موسیقی بوشهر تجلی گسترده‌تری دارد.
موسیقی جنوب شرقی ایران، بخشی از یک فرهنگ بزرگ موسیقایی است که به آن موسیقی شمال شبه‌قاره گفته می‌شود و علاوه بر جنوب شرقی ایران و جنوب پاکستان، ایالات شمال هند امروزی را نیز شامل می‌شود. موسیقی این حوزه در مقایسه با سایر مناطق ایران تفاوت‌هایی اساسی دارد که مهم‌ترین آن بهره‌برداری از راگا در ساختار ملودی‌هاست.
موسیقی جنوب خراسان، شمال پاکستان و جنوب غربی افغانستان نیز تا حدود زیادی از یک فرهنگ مشترک موسیقایی پیروی می‌کند. موسیقی این حوزه از یک‌سو، تحت تأثیر موسیقی شمال شبه‌قاره و از سوی دیگر تحت نفوذ موسیقی خراسان بزرگ است.
یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌های فرهنگی ایران، بخشی است که به آن خراسان بزرگ گفته می‌شود که از خراسان رضوی و بخش‌هایی از خراسان شمالی آغاز می‌شود و قسمت‌هایی از شمال افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و برخی از مناطق دیگر کشورهای آسیای میانه را دربرمی‌گیرد. در هریک از ادوار تاریخی ایران، یک یا چند شهر این منطقه قطب اصلی موسیقی خراسان بزرگ محسوب می‌شدند. فرهنگ موسیقی ترکمن شامل بر بخش‌هایی از خراسان شمالی، استان گلستان و بخش‌های گسترده‌ای از کشور فعلی ترکمنستان است. دوتار یا چُگور در این منطقه شهرت فراوانی دارد. آواز ترکمنی ویژگی‌های خاصی دارد که نوع خاص تحریر خواننده‌های آن، ویژگی منحصربه‌فردی به این نوع موسیقی داده است.
موسیقی مازنی و گیلانی هم علاوه بر استان‌های شمال البرز، در دیگر کشورهای حاشیه دریای خزر شنیده می‌شود. در این منطقه، موسیقی از تحرک بالایی برخوردار است و با سازهای محلی همراه می‌شود. تنوع آوازها و مقام‌ها، از شرق دریای خزر تا غرب آن بسیار چشمگیر است.