قاچاقچياني كه از در پشتي مي‌آيند
قاچاق مواد مخدر ازجمله پرسودترين فعاليت‌ها در سراسر جهان است و شايد به همين دليل باشد كه بازار شيوه‌هاي نوين قاچاق، فروش و مبادله مواد مخدر هم مانند خود اين مواد، به روز مي‌شوند. حالا هم زمزمه يكي از شيوه‌هاي جديد مبادله قاچاق مواد مخدر به گوش مي‌رسد: استفاده از اينترنت سياه يا همان چيزي كه به آن دارك وب يا دارك نت هم گفته مي‌شود.
به گزارش صدای ایران، روزنامه تعادل نوشت: دارك وب بخشي از فضاي مجازي است كه از طرق عادي مانند استفاده از مرورگرهاي عادي، نمي‌توان به آن دسترسي پيدا كرد و البته به همين دليل، اين فضا از دسترس عموم هم دور است. براي درك ابعاد ماجرا و سهولت استفاده از فضاي مجازي براي خريد و فروش مواد مخدر اما كافي است شبكه‌هاي پنهاني را فرض كنيد كه قاچاقچيان و مصرف‌كنندگان مواد مخدر در آن جولان مي‌دهند و ساده‌تر از هر روش ديگري، به تبادل اطلاعات در آن مي‌پردازند.
سوي پنهان اينترنت
براي آنكه بدانيم دارك وب چيست، ابتدا بايد سراغ ديپ وب (deap web) برويم. ديپ وب يا بخشي از اينترنت كه نمي‌توان با مرورگرهاي معمول و به شيوه‌هاي عادي به آن دسترسي پيدا كرد. ديپ وب شامل تمام اطلاعات غيرقابل رهگيري همچون وب سايت‌ها ايميل، ديتابيس‌ها و… مي‌شود. اما در مورد دارك وب قضيه تنها در خصوص تفاوت‌هاي تكنيكي است به اين معنا كه در اين حوزه محصولات و خدماتي ارائه مي‌شود كه غالب مردم به دنبال آن نيستند و تنها عده معدودي دنبال آن مي‌گردند مثل سايت‌هاي مواد مخدر يا قمار و كودك آزاري و… سايت‌هاي غيرقانوني در ديپ وب را دارك وب مي‌گويند و دارك وب در واقع بخش خاصي از ديپ وب است.
بنا بر برخي داده‌ها در سال 2015، معاملات مواد مخدر حدود 15.4 درصد از خدمات پنهاني را كه توسط دارك وب ارائه مي‌شده است به خود اختصاص داده و اقدامات خلاف قانون ديگري مانند فروش اسلحه، قمار و محتواي جنسي هم در ميان ديگر سرويس‌هايي بوده‌اند كه در اين بخش از فضاي مجازي وجود داشته‌اند.
امير نادي، كارشناس فضاي مجازي در گفت‌وگو با «تعادل» از ويژگي‌هاي بخش پنهان فضاي مجازي گفت. به گفته نادي، دارك وب پيچيدگي‌هاي خاص خودش را دارد، بنابراين نفوذ به شبكه افرادي كه از آن استفاده مي‌كنند چندان ساده نيست. «اينترنت را اصولا مي‌توان به سه بخش تقسيم كرد. يكي بخش علني اينترنت يا همان وايد وب است كه همه ما معمولا از آن استفاده مي‌كنيم و يكي هم دارك وب است كه منشأ و محل سرورها و همين طور كساني كه محتواي آن را توليد مي‌كنند مشخص نيست و سومي هم فضايي است مابين اين دو كه ويژگي‌هايي از هر دو را با خود دارد. در مورد دارك وب، شما نمي‌توانيد بفهميد محتوايي كه مي‌بينيد از كجا تامين شده و درواقع توليد‌كننده اين محتوا چه كسي است و نكته اينجاست كه بنا به برخي تخمين‌ها، حدود 96درصد از فضاي مجازي در تصرف همين دارك وب است.»
نادي ادامه مي‌دهد: «در واقع ممكن است كاربر صفحه‌يي را باز كند كه به ظاهر محتوايي عادي دارد اما در پشت پرده، محتواي صفحه يا سايت در مورد قاچاق انسان باشد.»
معاون حقوقي پليس فتا هم چندي قبل با اشاره به بسترهاي امنيتي پليس فتا در فضاي سايبري كشور، اظهار كرد: «متاسفانه در حال حاضر در حوزه مواد مخدر به وسيله فضاي مجازي دارك نت‌هايي به وجود آمده است كه بيشتر در كشورهاي ديگر مشهود بوده است.»
سرهنگ حسين رمضاني در يك ميزگرد راديويي با اشاره به آمارهاي به دست آمده از بسترهاي فضاي مجازي براي رشد اعتياد در كشور، گفت: «امروزه فضاي سايبري با ايجاد بستر رسانه‌يي بسيار مطلوب اين امكان را در اختيار دولت و نهاد‌هاي كشور قرار مي‌دهد تا بتوانند اقدامات خود را سازماندهي كنند.» وي افزود: «فضاي سايبري در كنار تمام ويژگي‌هاي مثبت و سازنده خود، با ايجاد فضاهاي كاربري براي مجرمين و خلافكاران مختلف در برخي اوقات سبب وقوع بسياري از مشكلات مي‌شود.»معاون حقوقي پليس فتا با اشاره به بسترهاي امنيتي پليس فتا در فضاي سايبري كشور اظهار كرد: «متاسفانه در حال حاضر در حوزه مواد مخدر به وسيله فضاي مجازي دارك نت‌هايي به وجود آمده كه بيشتر در كشورهاي ديگر مشهود بوده است.»
دكتر عباس ديلمي زاده، كارشناس حوزه مواد مخدر نيز در اين برنامه با اشاره به تعريف مواد مخدر در جوامع مختلف، گفت: «مواد مخدر و محرك، با ايجاد وابستگي‌هاي شديد جسمي، رواني و عاطفي در ذهن و جسم شخص نفوذ كرده و با سوء مصرف افراد علائم خود را به بار مي‌نشاند.»
وي با بيان اينكه در هيچ جاي دنيا براي مخدرها تبليغ مثبتي انجام نمي‌گيرد، اظهار كرد: «در هر شيوه تبليغاتي براي مصرف و فروش مواد مخدر همواره از راه‌هاي غير مستقيم استفاده مي‌شود، به‌طوري كه امروزه در بخش‌هاي مختلف فضاي مجازي شاهد اين دست از تبليغات غير مستقيم هستيم.» اين كارشناس مواد مخدر در ادامه همين بحث اضافه كرد: «زماني كه يك مصرف‌كننده از طريق مدل‌هاي مختلف تبليغاتي و گروه‌هاي متعلق به مصرف‌كنندگان به مواد مورد نظر خويش دست پيدا كند، يك تبليغات كاملا غير مستقيم انجام گرفته است.» وي در خصوص رواج مواد مخدر جديد در فضاهاي مجازي، اظهار كرد: «اكثر مواد مخدر با برندها و نام‌هاي مختلف در پايه و بنيان خود مشترك و يكسان هستند، بطوري كه تهيه‌كنندگان اين مواد نسبت به سطح آگاهي مردم و رشد فروش خود تبليغات و برند خود را تغيير مي‌دهند.»
وي همچنين در ادامه تصريح كرد: زماني كه يكي از انواع مواد مخدر با تبليغات پيشگيرانه و آگاه‌سازي به مردم معرفي مي‌شود، توليد‌كننده با استفاده از راه‌هاي تبليغاتي مختلف و تغيير در ظاهر محصول سعي در فروش جنس توليدي خود دارد.
ديلمي‌زاده با اشاره به رواج خريد و فروش آزاد مواد مخدر در برخي كشورهاي دنيا، افزود: در كشور ايران خريد و فروش مواد مخدر از فضاي مجازي به صورت جدي و برجسته صورت نمي‌گيرد. در بخش ديگر اين برنامه روح‌الله مومن نسب، كارشناس فضاي مجازي نيز با اشاره به ارتباط بين فضاي مجازي و مواد مخدر گفت: «در اين باره دو تعريف متمايز وجود دارد، نخستين بحث مربوط مي‌شود به حضور مواد مخدر در فضاي مجازي و ديگري فضاي مجازي مخدر است.»
وي با بيان اينكه فضاي مجازي به تنهايي مي‌تواند يك نوعي از اعتياد را به همراه داشته باشد، گفت: «برخي ابزارهاي فضاي مجازي با ايجاد وابستگي‌هاي شديد، زمينه اعتياد افراد به اين فضا را فراهم مي‌كنند.» مومن نسب با تاكيد بر بستر مناسب فضاي مجازي براي جرم خيزي و رشد جرم، گفت: «استتار هويتي افراد در فضاهاي سايبري همواره يكي از دلايل رشد جرم در اين فضا به شمار مي‌رود.»
وي با اشاره به تحقيقات برخي دانشگاه‌هاي معتبر خارج از كشور، خاطرنشان كرد: «طبق تحقيقات انجام گرفته در برخي اوقات اعتياد به فضاي مجازي مي‌تواند بيشتر از موادهاي مخدر تاثيرگذار و مخرب باشد.»
فضاي رسمي هم بي‌نصيب نيست
با ليلا ارشد، جامعه‌شناس و مديرعامل خانه خورشيد تماس مي‌گيرم. خانه خورشيد، سازماني مردم نهاد است كه فعاليت‌هايي در زمينه بهبود آسيب‌هاي ناشي از سوء مصرف مواد مخدر دارد. ارشد معتقد است عدم استفاده از فضاي مجازي مي‌تواند به حوزه سوءمصرف مواد مخدر هم كشيده شود و در واقع دليلي وجود ندارد كه فضاي مجازي هم صحنه‌يي براي انجام مبادلات مواد مخدر نشود. «مشاهدات خود من نشان مي‌دهد كه فضاي مجازي براي مبادله و خريد و فروش مواد مخدر كاملا كاربرد دارد. درواقع چه ساقي‌هاي مواد مخدر، چه فروشندگان بزرگ و چه خرده‌پاها و چه مصرف‌كننده‌هاي مواد مخدر، همگي از اين فضا استفاده بسيار گسترده‌يي مي‌كنند، حتي از بخش‌هاي نسبتا رسمي‌اي مانند تلگرام و پيامك.» ارشد ادامه مي‌دهد: «نگاه من به اين موضوع اين است كه به دليل نبود نظارت مناسب، فضايي كه به راحتي در دسترس كودكان و نوجوانان ما هم هست مي‌تواند محلي باشد كه آنها با محتوايي رو به رو شوند كه ابزار مناسب براي برخورد با آن را هم در اختيار ندارند.»
از خانم ارشد مي‌پرسيم آيا فضاي مجازي در جوامع ديگر هم در معرض محتواي مجرمانه خريد و فروش مواد مخدر قرار دارد يا نه. مديرعامل خانه خورشيد پاسخ مي‌دهد: «علاوه بر اينها، من فكر مي‌كنم ما بايد مشكل را از سمت و سويي ديگر هم در نظر بگيريم. در مورد گروه سني نوجوانان و بچه‌هاي ما، خيلي ساده، نداشتن تفريحات مناسب و نبود نشاط، موجب مي‌شود كه اينها سراغ شبكه‌هاي اجتماعي و فضاي مجازي بروند و در معرض تهديداتي باشند كه از ناحيه مواد مخدر در اين فضا وجود دارد. اينكه چرا كشورهاي ديگر كه شايد بيشتر از ما از فضاي مجازي استفاده مي‌كنند با اين مشكل مواجه نيستند را هم به نظر من بايد در آگاهي بدانيم كه آنها در استفاده از اين فضا دارند و ما متاسفانه اين آگاهي را نداريم.» از ارشد مي‌پرسيم آيا در اين فضا براي مواد مخدر تبليغات بازرگاني، درست مانند آنچه براي ساير كالاها وجود دارد، ديده مي‌شود يا نه و مي‌شنويم: «خير، خوشبختانه من تا به حال موردي از اينكه براي استفاده از مواد مخدر در شبكه‌هاي اجتماعي تبليغ بشود را سراغ ندارم.»