هیاهویی برای هکر معروف
به گزارش صدای ایران، یک برنامه تلویزیونی، یک میهمان ویژه و چندین هزار حاشیه و درخواست. این خلاصه ماجرایی است که از دو روز پیش تا به حال، سوژه جدید کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران شده است. داستان از وقتی شروع شد که برنامه تلویزیونی «ماه عسل» که در شب‌های ماه رمضان در شبکه سه سیما و با مجری‌گری «احسان علیخانی» پخش می‌شود، میزبان یک پسر جوان به نام «شایان سعیدی» بود که خود را یک «هکر» معرفی کرد و بعد با تعریف ماجرایش و البته دستگیرشدنش، خیلی‌ها را تعجب‌زده کرد؛ کسی که البته حالا خیلی‌ها او را نه یک «هکر» که یک «فیشر» اینترنتی می‌دانند و می‌گویند، جرم او به اندازه هکرها، سنگین نیست. آنها «شایانِ» اهوازی را کسی می‌دانند که با ایجاد درگاه‌های تقلبی بانکی و با به دست آوردن رمز دوم و اطلاعات بانکی کاربران، هنگام خریدهای اینترنتی آنها از حسابشان پول برداشت می‌کرده و این یعنی «فیشینگ اینترنتی» نه «هک کردن».
«شایان» یک پسر ٢٠ساله است که به دلیل جرایم اینترنتی‌اش به ٨سال زندان محکوم شده، حالا به قید وثیقه آزاد است و با تعریف کردن ماجرایش در برنامه «ماه عسل» از شاکیانش خواست که او را که در ١٥سالگی مرتکب جرم شده، ببخشند و برای ٨سال او را به زندان نفرستند. حالا و بعد از گذشت سه روز از پخش سخنان «شایان»، واکنش‌ها به آن همچنان ادامه دارد و لحظه به لحظه به تعداد کسانی که از قوه‌قضائیه می‌خواهند او را ببخشند، اضافه می‌شود.
کمپین «# شایان را ببخشید»، یکی از واکنش‌هایی است که در روزهای گذشته در اینستاگرام و گروه‌های تلگرامی به راه افتاده و تعداد زیادی از کاربران درباره آن مشغول اظهارنظرند؛ کسانی که به دو دسته تقسیم شده‌اند: آنها که می‌گویند «شایان» باهوش است و چون در سن پایین مرتکب جرم شده، باید او را بخشید و دسته دوم کسانی‌اند که این نظر را قبول ندارند و معتقدند این کلاهبرداری‌های اینترنتی که رقمشان چندان زیاد نیست، زمینه‌ساز کلاهبرداری‌های اینترنتی بزرگترند.
اینها فقط نمونه‌هایی از نظرهایی است که درچند روز گذشته دراین‌باره و در شبکه‌های اجتماعی نوشته شده است: «واقعا حیف این هوش نیست که ازش درست استفاده نشه، اگر برود زندان، درست می‌شود؟ نه بخدا بدتر می‌شود، چهار تا چیز بدترم یاد می‌گیره. خدا کنه او را ببخشند. واقعا حیف است.»
«رضا» دراین‌باره و در صفحه اینستاگرامش نوشته: «درهمه جای دنیا این‌جور استعدادها کشف و جذب می‌شوند، آن وقت درکشور ما می‌خواهند او را به زندان بفرستند، واقعا متاسفم. من اگر کارهای بودم، به جای ٨سال زندان مجبورش می‌کردم ٨سال برای پلیس فتا مجانی کار کند، هم از مغزش استفاده می‌کند و هم رایگان کار می‌کنه تا مجازاتش تمام شود.»
اما کاربرانی مانند «پونه» نظرات متفاوتی هم دراین‌باره داشته‌اند: «اگر الان او را ببخشند، فردا امکان داره به سیستم‌های نظامی هم نفوذ پیدا کنه، یک هکر از دشمن هم گاهی می‌تونه بدتر باشه. فردا امکان داره با پیشنهاد پول عربستان به کشور خودش هم خیانت کنه. نمونه‌اش نفوذ در سیستم هسته‌ای مون.» و کاربر دیگری اینطور جواب او را داده است: «استعدادشو سرکوب نکنیم، به بهترین نحو ازش استفاده کنیم.» و البته باز هم نظرات مخالف دراین‌باره وجود دارد: «این آقا دزدی کرده، اون هم از ٥٠نفر. باید حبسشو بکشه، این‌طوری که نمیشه هرکی هرکاری کرد و رضایت دادن بخشیده بشه. معلوم نبود اگر دستگیر نمی‌شد، الان به کارهاش ادامه نمی‌داد. در سن ١٦سالگی تا الان که ٢٠سالشه، به کارت‌های عابر مردم با جعل سایت‌های بانک‌های مختلف دسترسی پیدا کرده و از حساباشون پول برمی‌داشته. این جرم نیست؟»
و بقیه نظرها درباره تفاوت هکرها و فیشرهای اینترنتی است. مانند نظر «علی» که دراین‌باره نوشته است: «یه phisher رو آوردن ماه‌عسل به‌عنوان هکر، طرف داره خالی‌بندی می‌کنه درحد لالیگا! از شماره کارت طرف سنش رو چطور به دست آورده؟ هکرها بعد از تماشای برنامه امشب ماه‌عسل شغل خود را رها کردند و به چوپانی روی آوردند.» و این نظر: «پسره رو آوردن ماه‌عسل یک‌جوری گفتن بهت میگن «هکر» فکر کردم رفته خود بانک رو هک کرده، یک صفحه مجازی درست کردن که دیگه اینقدر هکر هکر نداره.»
یک برنامه و یک ماجرای دنباله‌دار
اما اصل ماجرای «شایان» چه بود و چرا خیلی‌ها حالا با مجازات شدنش مخالفند؟ «شایان» درباره خودش در برنامه «ماه‌عسل» اینطور گفته است: «بیشتر دغدغه من اینترنت بود و تحقق رویاهای خودم را در کامپیوتر و اینترنت می‌دیدم و خانواده بیشتر به دلیل این موضوع فکر می‌کردند، من مواد مصرف می‌کنم، چون ٢٤ساعت در یک اتاق دربسته بودم و پای کامپیوتر. من دیپلم هم نگرفتم چون چیزی که من می‌خواستم، در مدرسه نبود، در اینترنت بود، دوست داشتم برنامه‌نویسی کنم، سایت طراحی کنم و... نیوتون زیر درخت خوابید و با کنجکاوی برای افتادن یک سیب، جهان را تغییر داد و بعضی‌ها به خاطر کنجکاوی مواد مصرف می‌کنند.
من هم تنها در ابتدای کار کنجکاوی داشتم و اشتباهاتم از همین کنجکاوی‌ها آغاز شد.» خاطرات او در روایت کارهایی که انجام داده، آن‌قدر جالب بود که علیخانی ترجیح داد بیشتر از آن‌که سوال بپرسد، حرف‌ها و ماجراهای او را بشنود. روایت‌هایی که این خلاصه‌ای از آنهاست: «ابتدا ایمیل یک نفر را که رابطه خوبی با او نداشتم، هک کردم. مردم کمتر در کارهای اینترنتی آگاهی دارند، من از ضعف آنها استفاده کردم و با ساخت صفحه جعلی بانک، به راحتی شماره کارت‌های آنها را برمی‌داشتم. یک‌بار دیدم پسری همسن و سال خودم، یک‌میلیارد پول داشت. حسادت باعث شد که حسابش را هک کنم. با خودم فکر می‌کردم خوش به حالش! او که یکدفعه ٤میلیون از حسابش کم می‌شود چه چیزی می‌خرد؟ معمولا نسبت به مبلغی که در حساب‌های افراد بود، مبلغ خیلی کوچک نسبت به موجودی او برمی‌داشتم و بعد با خودم می‌گفتم بعدها به او پس می‌دهم.»
او درباره نخستین تجربه برداشت پول از حساب یک نفر گفت: «قرار بود از حسابی پولی بردارم اما اینترنتم قطع شد و متوجه شدم مودم سوخته است. این شد که برای نخستین‌بار به خاطر خرید مودم، حدود ١٧٠هزار تومان از یکی از حساب‌ها برداشتم. بدترین دوران زندگی من زمانی بود که فهمیدم از من بهتر و واردتر به امور کامپیوتر و اینترنت، در اداره آگاهی است و من دستگیر شدم. بعد از آن، تمام شهرهای ایران را گشتم تا بتوانم رضایت شاکیان خود را دریافت کنم الان با وثیقه بیرون هستم و ٨سال زندان در انتظارم است.»
«پلیس فتا حواسش به همه چیز است»
بعد از پخش برنامه مربوط به «شایان» در شبکه سه و درخواست‌های زیاد کاربران اینترنتی برای بخشیده شدن او، این مسئولان پلیس فتا بودند که دراین‌باره اظهارنظر کردند. نمونه‌اش «علی خلیلی»، معاون اجتماعی پلیس فتا که به «فارس» گفت، پلیس فتا درهمان دقایق ابتدایی، بعد از پخش برنامه ماه عسل، شاهد ٢٥هزار کامنتی بوده است که از این پلیس خواسته‌اند برای کم‌کردن مجازات «شایان» تلاش کنند. خلیلی اما حرف‌های جالب دیگری هم زد؛ او از استعداد «شایان» گفت و لزوم استفاده از استعدادهای او در زمینه‌های دیگر: «بالاخره موضوعی که در این میان مطرح است، این است که شایان جزو جوانانی است که استعدادهای خیلی خوبی دارند. او بدون این‌که تحصیلات عالیه داشته باشد و با یک مدرک دیپلم توانسته این کارها را بکند و می‌شود که از او و استعدادهایش به شکل دیگری استفاده کرد. به نظر من او می‌تواند به پلیس کمک کند و می‌تواند در این زمینه نقش موثری درجامعه داشته باشد.»
او این نوید را هم به مخاطبان «ماه‌عسل» داد که در اسرع‌وقت با رئیس پلیس فتا جلسه‌ای برگزار شود و درباره این مسأله صحبت شود تا تصمیم امیدوارکننده‌ای درباره «شایان» گرفته شود.
کارشناسان امور رایانه‌ای و حقوقدانان اما می‌گویند نه کمپین‌های مردمی و نه پلیس فتا نمی‌توانند برای کم کردن مجازات «شایان» کاری کنند و این فقط دادگاه صادرکننده رأی و قاضی اجرای حکم‌اند که می‌توانند دراین‌باره تصمیم بگیرند و البته با رضایت همه شاکیان پرونده.
«رضا پرویزی»، وکیل پایه یک جرایم رایانه‌ای یکی از این افراد است. او که در گذشته پلیس بوده و در سال ٨٠ به همراه تعدادی دیگر از مسئولان نیروی انتظامی برای نخستین‌بار اداره کل مبارزه با جرایم رایانه‌ای را تأسیس کرد، درگفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید که قانون برای این موارد چند راهکار درنظر گرفته است: «مثلا ماده ٤٨٣ آیین دادرسی کیفری می‌گوید؛ اگر متهم رضایت شکات را جلب کند، می‌تواند تقاضا کند که در مجازاتش تجدیدنظر کنند، آن‌وقت دادگاه که حکم قطعی صادر کرده، می‌تواند آن را تبدیل کند یا تخفیف دهد یا کم کند. به هرحال این یک کلاهبرداری کامپیوتری است و مجازاتش مشخص است.»
او می‌گوید: «براساس ماده ١٣ قانون جرایم رایانه‌ای، کلاهبرداران اینترنتی به یک تا ٥سال حبس محکوم می‌شوند. این‌که این فرد به ٨سال حبس محکوم شده، احتمالا جرم دیگری هم داشته و با هم تجمیع شده است. قانون جرایم رایانه‌ای که در سال ٨٨ تصویب شد، دراین‌باره صریح حرف می‌زند و همه اقدامات دراین‌باره را پیش‌بینی کرده است. به هرحال این موضوع به پلیس فتا مربوط نمی‌شود. او شناسایی و دستگیری کرده و ادله کافی را به دستگاه قضائی ارایه کرده است. در تهران دادسرای ناحیه ٣٢ کارهای تحقیقات مقدماتی را درباره جرایم رایانه‌ای انجام می‌دهد و بعد دادگاه‌های مختلف مثلا اگر درصلاحیت دادگاه‌های عمومی یا انقلاب باشد، به این موضوع رسیدگی می‌کنند.»