غفلت هایی که به انفجار شهران منجر شد
با گذشت بیش از 50 ساعت از حادثه شهران، گرچه محل ایمن‌سازی شده و دیگر خطری شهران را تهدید نمی‌کند، اما همچنان کارشناسان در حال بررسی علت حادثه هستند، در این میان یک کارشناس ایمنی و حریق از منظری دیگر حادثه شهران را ریشه‌یابی کرده است.
داود براتی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه در سال‌های اخیر آمار حوادث گاز شهری همچون آتش‌سوزی و انفجار ناشی از نشت گاز شهری در حال افزایش است، گفت: در این رابطه سیستم انتقال و توزیع گاز شهری از مهم ترین کانون های خطر در اماکن و تاسیسات شهری است و حادثه انفجار گاز شهری که روز جمعه در فلکه اول شهر تهران رخ داد هم از آخرین نمونه‌های این دست حوادث است.
وی با اشاره به ساعت وقوع انفجار شهران و خسارات جانی پایین آن اظهارکرد: آیا همواره ریسک و مخاطرات گاز شهری و بروز حوادث گاز شهری بدون مصدوم و تلفات جانی است ؟ متاسفانه حوادث گاز شهری عمدتا همراه با مصدوم و سوخته و با تلفات جانی همراه است.
این کارشناس ایمنی و حریق با اشاره به حادثه شهران تصریح کرد: آیا حادثه شهران و بسیار ی موارد مشابه که منجر به نشت گاز و انتقال آن به تاسیسات و ساختمانهای پیرامونی شده تاکنون به درستی ریشه یابی و در جهت ارتقای سطح ایمنی و پیشگیری از حوادث اقدام شده است؟ شواهد حاکی از آن است که این مهم مورد توجه جدی نبوده است.
براتی ادامه داد: از طرف دیگر کدام حلقه یا عنصر اصلی باید به این مهم بپردازد و تا حصول نتایج آن را مدیریت و هدایت کند؟ مستندات و قوانین و مقررات موجود بیانگر ان است که در این مقوله مهم که نقش زیربنائی در ساز و کار انتقال و توزیع گاز شهری دارد متاسفانه فاقد حلقه مدیریتی و راهبردی هستیم.
وی با بیان اینکه به نظر می‌رسد خطوط انتقال و توزیع گاز شهر ی در محدوده کلانشهر تهران دارای نقشه های دقیق و مکانیزم های خودکار ایمنی از قبیل شیرهای قطع خودکار گاز در زمان هر گونه اختلال در شبکه لوله کشی گاز نیستند، گفت: آیا تعاملات و هماهنگی های لازم با سایر ارگانها برای تحقق اهداف پیشگیری وجود دارد؟ که در این رابطه نیز مشاهده میشود شرایط حاضر در تعارض با سیاست ها و اهداف سیستم مدیریت بحران است.
این کارشناس ایمنی و حریق با طرح این پرسش که آیا شرایط خاص زمین در کلان شهر تهران و سایر شهرهای مشابه کشور از نظر فرونشست زمین، انتقال آب های سطحی، تونل‌های مترو و توسعه آن، قنات‌ها و سایر فاکتورهای تاثیرگذار در کاهش ضرایب ایمنی در خطوط انتقال گاز شهری مورد توجه جدی قرار گرفته یا خیر؟ ادامه داد: باید پرسید که آیا اقدامات و تدابیر اصلاحی و پیشگیرانه به‌موقع اجرا شده؟ که در این رابطه ظواهر امر بیانگر آن است که متاسفانه فعالیت ها و اقدامات متناسب با اهمیت و حساسیت موضوع نیست .
نشت گاز در زمان زلزله، خطرناک تر از خود زلزله
براتی با اشاره به خطر حادثه زمین‌لرزه که همواره تهران را تهدید می‌کند، گفت: آیا خطوط انتقال و توزیع گاز شهری در برابر زلزله مقاوم است و تدابیر لازم برای کنترل و پیشگیری از آتش سوزی ها و انفجارات پراکنده و توزیع آن در بسیاری ساختمانها و تاسیسات شهری اندیشیده واجرا گذاشته است؟ در این رابطه با توجه به رفتار و الگوی نشت گاز و انتشار آن در فضای پیرامونی با توجه به راه های انتقال گاز ؛ نباید از این نکته غفلت کنیم که نشت گاز در نقاط مختلف و پراکنده در خطوط انتقال و توزیع گاز شهری، در زمان زلزله می تواند آثار و تبعات حتی شدید تر از تخریب و ریزش ساختمان ها را در پی داشته باشد و این مهم نیز تاکنون بدرستی و با سطح تعمیق و تدقیق لازمه مورد توجه حلقه های مرتبط نبوده است.
این کارشناس ایمنی و حریق و در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به عوامل موثر در بروز حادثه شهران گفت: به نظر می‌رسد در این حادثه نبود یک سازمان مدیریت راهبردی ایمنی مقتدر و تحت حمایت ملی که هماهنگی ها، بهبود تعاملات، نقش پذیری حلقه های مرتبط، تکمیل و توسعه قوانین و مقررات گاز شهری و ایجاد سازوکار اصولی و منطبق بر استانداردهای معتبر در خطوط انتقال و توزیع گاز شهری را کند به چشم می‌آید.
وی با تاکید بر اینکه با تقدم رویکرد مدیریت نرم افزار ی، باید در کوتاه ترین زمان ممکن، در زمینه تکمیل و توسعه قوانین و مقررات ، آموزش ها و تخصص ها، مسئولیت پذیری و ایفای نقش بایسته حلقه ها و عناصر مرتبط اقدام شود، گفت: از نگاه سخت افزار ی نیز باید به طور مرتب و مستمر و با استفاده از سیستم ها و مکانیزم های خودکار ایمنی، خطوط انتقال و توزیع گاز شهری را در شرایط مناسب کیفی و فنی مورد نگهداشت اصولی قرار داد.
براتی افزود: با توجه به شرایط خاص تهران از نظر گسل‌ها و ریسک بروز زلزله و نشست زمین ؛ موضوع ایمن بودن خطوط گاز شهری در برابر زلزله و نشست زمین و سایرعوامل موثر در کاهش ضرایب ایمنی خطوط گاز، باید به طور جدی در فعالیت های فوق مد نظر قرار بگیرد.
وی با تاکید بر اینکه باید در ساز و کار سیستم مدیریت بحران، لوله کشی گاز شهری به عنوان یکی از مهمترین کانون های خطر شهر مورد توجه جدی قرار گرفته و با تعاملات و همکاری های فیمابین حلقه های مرتبط، در جهت تحقق اهداف پیشگیری از حوادث گاز شهری اقدام شود، گفت: تجربه سالیان گذشته و به ویژه پس از رویکرد تفکیک کنتورهای گاز شهری و افزایش قابل توجه در لوله کشی های ساختمانها بیانگر آن است که در مقوله گاز شهری ؛ نه تنها روند رو به رشد از نظر اقدامات و تدابیر ایمن سازی نداشته ایم بلکه همواره شاهد افزایش ریسک ها و مخاطرات بوده‌ایم.
انتقاد از مقررات ملی ساختمان
براتی اضافه کرد: در موضوع حوادث گاز شهری، با تقدم رویکرد مدیریت نرم‌افزاری باید به اصلاح رویه ها و روش‌های موجود و به ویژه تکمیل و توسعه قوانین و مقررات پرداخت و همچنین باید با اصلاح ساختار و سازوکار سیستم مدیریت بحران در سطح کلان و با حمایت ملی؛ نسبت به ایجاد هماهنگی‌ها و راهبرد اصولی و بایسته در زمینه ایمنی خطوط لوله کشی گاز شهری اهتمام کرد، در این رابطه به عنوان یک نمونه از کاستی های اساسی در مقررات موجود؛ به مبحث سوم مقررات ملی ساختمان تحت عنوان لوله کشی گاز ساختمان‌هااشاره می‌کنم که بر اساس آن لوله کشی گاز ساختمانها فاقد متولی اصلی و حلقه راهبردی و نظارت عالیه است و در مفاد آن مسئولیت ها به پیمانکار لوله کشی، مالک و مهندس ناظر تفویض شده است. به علاوه بسیاری ابهامات و کاستی‌های دیگر که در این مبحث مشهود است و معلوم نیست که کدام حلقه و عنصر اصلی باید آن را مدیریت راهبردی کند.
وی با بیان اینکه همواره عادت کرده ایم در این گونه حوادث بجای پرداختن اساسی و رویکرد همه سونگر ؛ مسائل را سطحی نگریسته و بدون اصلاح ساختارها و زیر ساخت ها ؛ منتظر حوادث بعدی باشیم، تصریح کرد: با توجه به اهمیت و حساسیت موضوع پیشنهاد می‌کنم گروهی متشکل ازکارشناسان و متخصصان دارای صلاحیت و اعتبار ، حادثه شهران را مورد بررسی دقیق کارشناسی از جنبه های مختلف قرار داده و گزارش هیات کارشناسان به همراه مدارک و مستندات در سطح عالی مدیریت بحران کشوری مطرح شده و بر اساس پیشنهادات هیات کارشناسان اقدامات بعدی با قید فوریت به منصه ظهور برسد و یا اینکه به هر طریق مقتضی این هشدارها و زنگ خطرها جدی تلقی شده و با استفاده از پتانسیل های سیستم مدیریت بحران و با مسئولیت پذیری و ایفای نقش بایسته حلقه های مرتبط از قبیل شرکت گاز و سایر عناصر مرتبط، چرخ مدیریت بحران را در این مقوله سریعتر و روانتر به حرکت واداریم و در غیر اینصورت با بروز حوادث مشابه و یا بحران ناشی از زلزله تعدد و توزیع حوادث گاز شهری شرایط را در تهران و سایر شهر ها بسیار پر مخاطره و با ریسک تلفات جانی و تشدید خسارات مالی همراه خواهد کرد.