نگاهی به 13 سال مذاکرات هسته ای (6) / ویژه نامه نوروزی صدای ایران (14)

بیست وششم دی ماه 1394 (شانزدهم ژانویه) مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش نهایی خود را در ارتباط با اقدام¬های اعتمادساز ایران انتشار داد. در چارچوب برجام، ایران متعهد شده بود که اقدام هایی را به انجام برساند. مبادله هسته ای، تعدیل راکتور آب سنگین اراک و همچنین کاهش تعداد سانتریفیوژها از جمله این تعهدها به شمار می رفت. مأموران آژانس که مدت ها بود بر چگونگی انجام فعالیت های هسته ای ایران نظارت داشتند، در نهایت بر آنها مُهر تأیید نهایی را زدند؛ این تأیید رخدادی بود که آغازگر اجرای رسمی برجام به شمار می رود.

پس از گذشت بیست و هفت ماه از آغاز گفت وگوهای طولانی و دشوار هسته¬ای، بار دیگر کری، ظریف و موگرینی در وین گرد هم آمدند تا هتل کوبورگ بار دیگر شاهد بزرگ‌ترین توافق قرن باشد. توافقی که شاید بتوان کمترین ثمره آن را، خاموش شدن آتش یک جنگ تازه دانست. پس از گزارش نهایی مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی از اقدام های اعتمادساز ایران، آخرین گام نیز برداشته شد. از این رو، وزیر امور خارجه ایران و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده گفت وگوهای هسته ای، متن بیانیه ای را خواندند که بر اساس آن اجرای رسمی برجام کلید خورد و همه تحریم های تحمیلی بر ضد ایران لغو شد. 

متن بیانیه مشترک ظریف و موگرینی به زبان فارسی و انگلیسی منتشر و قرائت شد. در آن بیانیه آمده است: «امروز، ما به روز اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) رسیدیم. از آنجا که ایران به تعهدات خود عمل نموده است، امروز تحریم¬های مالی و اقتصادی ملی و چندجانبه مربوط به برنامه هسته ای ایران منطبق با برجام برداشته شد. قطعنامه 2231 (2015) شورای امنیت که برجام را مورد تأیید قرار داد، از این پس در کنار پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی)، تنها چارچوب حقوقی مربوط به فعالیت های هسته ای ایران خواهد بود و کلیه مفاد قطعنامه های 1696 (2006)، 1737 (2007)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008)، 1929 (2010) و 2224 (2015) خاتمه می یابند.»

بعد از اعلام رسمی اجرای برجام، آمریکا تحریم های بانکی و نفتی ایران را برداشت؛ بیش از 400 شخصیت حقیقی و حقوقی از تحریم خارج شدند. آمریکا همه تحریم های ناوگان کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران را لغو کرد. تحریم سوئیفت از 9 بانک کشور (تجارت، رفاه کارگران، توسعه صادرات، سپه، پست بانک، صنعت و معدن، ملت و ملی) رفع گردید. «سوئیفت» به انجمن جهانیِ ارتباطات مالیِ میان بانکی گفته می شود؛ این سیستم جهت سرعت بخشیدن به انجام معاملات ارزی و جلب رضایت مشتریان و همچنین هماهنگی تمام عملیات ارزی در سطح جهانی با استفاده از یک نرم افزار استاندارد به کار می رود که بیش از ده هزار بانک و مؤسسه مالی از 210 کشور جهان را به یکدیگر متصل می کند. سوئیفت در روز شنبه 27 اسفند 1390 در چارچوب تحریم های اروپایی قطع شده بود. هر چند تحریم ها مراودات بین المللی بانک های ایرانی را متوقف نکردند، اما هزینه های زیادی بر عملیات ارزی و بانکی کل سیستم بانکی کشور وارد شد.

همچنین برجام آغاز فصلی تازه در تاریخ سیاسی خاورمیانه بود که امیدی تازه برای غلبه رویکرد مبتنی بر گفت وگو و دیپلماسی بر رویکرد جنگ و مخاصمه را در این منطقه به وجود آورد. به این ترتیب، با اجرایی شدن برجام، مسأله هسته ای ایران به تاریخ پیوست و منطقه خاورمیانه از یک بحران غیر ضروری رهایی یافت. بیانیه برجام و اجرایی شدن آن صرفا یک توافق دوجانبه میان ایران و گروه 1+5 نبود که تنها کشور ایران از آن منتفع شود؛ بلکه این توافق موجب پیروزی گفت وگو بر مخاصمه شده تا فضا برای ثبات منطقه و حل بحران های منطقه ای در خاورمیانه را فراهم آورد.

اگر نگاهی دقیق به تأثیر اجرایی شدن برجام بر نظم و امنیت خاورمیانه و پیامدهای آن در این منطقه داشته باشیم، می بینیم این توافق منطقه را از یک بحران غیر ضروری که برخی کشورها از آن در راستای پیشبرد اهداف جنگ طلبانه خود و بی ثبات کردن منطقه بهره برداری می کردند، رها کرد و بهانه را از جنگ طلبان برای تداوم سیاست های بحران ساز آنان گرفت.

از زمانی که برنامه صلح آمیز هسته ای ایران در غرب به عنوان یک مسأله بحرانی معرفی شد، برخی کشورهای عرب منطقه با همراهی رژیم صهیونیستی از این فرصت برای ترویج ایران هراسی و مشروعیت دادن به نقشه های سیاسی و نظامی-امنیتی خود بهره برداری کردند؛ به همین دلیل وقتی گفت وگوهای هسته ای ایران و گروه 1+5 وارد فاز تازه ای شد و عزم طرف ها برای رسیدن به یک توافق جامع جزم شد، جنگ طلبان منطقه ای ایران هراسی را بیش از پیش در فضای رسانه ای برجسته کردند و با بهره گیری از لابی گری گسترده، تمام تلاش خود را برای به شکست کشاندن این گفت و گوها به کار بردند. نماینده شاخص این جناح رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی بودند که پس از ناکامی در به شکست کشاندن گفت وگوهای هسته ای ایران و 1+5، تمام تلاش خود را برای ایجاد مانع در اجرایی شدن برجام به کار بردند.

اجرای برجام علاوه بر این که به معنای پیروزی رویکرد دیپلماتیک بر جنگ طلبی است، بخشی از انرژی سیاسی را که درگیر این بحران غیر ضروری شده بود، نیز آزاد می کند و می تواند در راستای تنش زدایی منطقه ای و کاهش سطوح و دامنه بحران ها در خاورمیانه به کار گرفته شود.

با اجرای برجام و رفع تحریم های بین المللی، اقتصاد ایران وارد یک مسیر جدیدی می شوند که با دوران پیش از تحریم ها تفاوت-های زیادی دارد. اولین بار است که راه اقتصاد جهانی تا این اندازه به سمت ایران کج شده است.