نگاهی به 13 سال مذاکرات هسته ای (4) / ویژه نامه نوروزی صدای ایران (9)

صدای ایران- برای خواندن قسمت اول "نگاهی به 13 سال مذاکرات هسته ای" (اینجا) و برای خواندن قسمت دوم (اینجا) و بای خواند قسمت سوم (اینجا) را کلیک کنید.

ایران و ۱+۵ که در تلاش بودند تا پایان ضرب الأجل تعیین شده، یعنی دهم تیرماه به توافق جامع هسته ای برسند، در اردیبهشت و خرداد ۹۴ چند دور مذاکراه دیگر را در وین انجام دادند. نخستین دور از گفت وگوهای هسته ای میان ایران و 1+5 برای نگارش متن توافق جامع هسته¬ای از دوم تا چهارم اردیبهشت ماه 1394 به مدت سه روز در پایتخت اتریش انجام شد. وین  همچنین میزبان پنج دور دیگر مذاکرات، یعنی از بیست و دوم اردیبهشت تا بیست و سوم تیرماه 1394 بود. این مذاکرات به توافق جامع منتهی گردید.

روند مثبت مذاکرات وین یک تا وین سه که بیشتر به تبادل نظر بین هیأت‌های نمایندگی اختصاص داشت، در نشست وین چهار ناگهان با تلاطم مواجه شد؛ اگرچه این به‌معنای شکست مذاکرات نبود، اما به معنای آن بود که روند مذاکرات به روزهای سخت خود رسیده است.

همچنین در خرداد ماه، ایران و ۱+۵ دو بار در وین در روزهای بیستم و بیست و هفتم خردادماه مذاکراتی را انجام دادند. البته در تاریخ نهم خرداد نیز وزیران امور خارجه ایران و آمریکا در ژنو دیدار دو جانبه ای را برگزار کرده بودند.

آخرین و پیچیده ترین دور از گفت وگوهای هسته ای به منظور دستیابی به توافق جامع، ششم تیرماه 94 (بیست و هفتم ژوئن) با پیوستن ظریف و کری به جمع معاونان و کارشناسان طرف های مقابل کلید خورد.

پس از آن «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده گفت وگوهای هسته ای ایران و 1+5 و دیگر وزیران امور خارجه این گروه به مذاکرات پیوستند تا مهمترین مسائل اختلافی همچون چگونگی اجرای پروتکل الحاقی، ابعاد نظامی احتمالی موضوع هسته ای ایران (PMD) و نحوه لغو تحریم ها را قبل از اتمام ضرب الأجل یعنی نهم تیرماه (سی ام ژوئن) حل و فصل کنند. حساسیت این مذاکرات به حدی بود که از همان ابتدا یعنی در تاریخ پنجم تیرماه، جان کری به محل مذاکرات رفت و پس از وی وزیران خارجه فرانسه، انگلیس و آلمان نیز به او ملحق شدند. وزیران خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس پس از یک روز محل مذاکرات را ترک کردند؛ اما پس از چند روز و با جدی تر شدن گفت وگوها مجددا به محل مذاکرات بازگشتند. در این دور از مذاکرات یک اتفاق مهم رخ داد و آن حضور «یوکیو آمانو» رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی، در محل مذاکرات وین و سپس سفر وی به تهران و دیدار با رئیس جمهور و دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران بود.

وزراي خارجه ١+٥ چندين‌بار به وين رفتند و دوباره بازگشتند، ولی جان كري و محمدجواد ظريف در هتل كوبورگ وين ماندند تا بالاخره به توافق دست پيدا كنند.

برخي نوشتند ظريف، كري را محبوس كرده تا بالأخره توافق به دست آيد. در اين دور مذاكره، ركوردهاي جديدي از ساعات و روزهاي متمادي مذاكره زده شد. علاوه بر نوشتن متن توافق، بر سر متن قطع‌نامه شوراي امنيت نيز كار مي‌شد.

در این دور پس از تلاش های فراوان و سه بار تمدید زمان گفت¬وگوها، در نهایت سه شنبه بیست و سوم تیرماه (چهاردهم ژوییه) توافق تاریخی که دو طرف منتظر آن بودند، تحقق یافت. در توافق بيش از صد صفحه‌اي بیست وسه تيرماه، اعلام شد اتحاديه اروپا و آمريكا تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را لغو كردند و ايران بازطراحي در قلب رآكتور اراك را پذيرفت؛ علاوه بر آن سايت فردو به يك مكان تحقيقاتي تبديل  شود.

سرانجام پس از سیزده سال و چهار ماه، طولانی‌ترین مذاکرات و مسأله سیاسی و بین‌المللی میان ایران و کشورهای غربی خاتمه یافت و دو طرف بر سر یک "برنامه جامع اقدام مشترک" به توافق رسیدند. توافقی که با پایان دادن به دو سال مذاکرات دشوار و طولانی مدت، ضمن آن که محدودیت‌های سختی را بر فعالیتهای هسته¬ای ایران در یک دهه آینده اعمال می¬کند، در عرض چند هفته دوباره اقتصاد 400 میلیارد دلاری ایران را به جهان متصل می¬سازد.

به نوشته فایننشیال تایمز، توافق میان ایران و 1+5  اگر حفظ شود، این نخستین بار است که یک کشوری که مشمول تحریم‌های فصل هفتم شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفته، بدون جنگ و از طریق دیپلماسی از این تحریم‌ها خارج می¬شود.

علاوه بر دستاوردهای سیاسی مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 1+5 که جایگاه و پرستیژ ایران را در نظام بین‌الملل افزایش می‌دهد، دستاوردهای فنی این مذاکرات نیز در پازل طراحی شده توسط جمهوری اسلامی ایران وجود دارد و به جز مباحث فنی، در بعد اقتصادی و تجاری‌سازی نیز، از این پس می‌توان در بازارهای جهانی حضور فعال و قانونی داشت.

در واقع لوزان و سپس وین، ایستگاه‌های پایانی ناتوانی غرب در توقف و حتی کُند کردن فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران هستند. برنامه اقدام جامع مشترک (برجام) سندی سیاسی و بین‌المللی شامل صد صفحه متن اصلی و پنج ضمیمه است که طی بیست و دو ماه مذاکره فشرده و جدی به دست آمده است.

این توافق زمانی ارزشمند خواهد بود که بدانیم «فصل هفت منشور سازمان ملل» در مورد استفاده از قوه قهریه است؛ فصلی که به کشورهای عضو شورای امنیت اجازه می‌دهد «در صورت بروز نگرانی‌های جدی در مورد فعالیت یک کشور علیه مردمش یا علیه صلح جهانی و تمامیت ارضی کشورهای دیگر»، با آن کشور از طریق اعمال تحریم حمل و نقل،‌ مبادله پول‌، واردات و صادرات کالا و برقراری روابط دیپلماتیک برخورد و در نهایت اگر باز هم نگرانی‌ها برقرار بود،‌ امکان حمله نظامی به آن کشور را فراهم کنند. درگیر شدن ایران با تحریم‌های ذیل فصل هفت منشور سازمان ملل متحد،‌ نه تحت تأثیر جنگ سرد بین دو قطب ایدئولوژیک جهان، نه به دلیل جنگ داخلی،‌ نگرانی‌های حقوق بشری یا حمایت از ترورسیم و نه به دلیل آغاز جنگ با یک کشور دیگر و ادعای ارضی در مورد یک سرزمین دیگر بود، بلکه در پی شدت گرفتن اختلاف‌ها بر سر پرونده هسته‌ای‌ رخ داده بود.

بعد از روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد به عنوان رئیس‌جمهور و توقف مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران،‌ پرونده هسته‌ای ایران هم به شورای امنیت ارجاع شد؛ جایی که در آن به طور اختصاصی در مورد موضوعات تهدیدکننده صلح و امنیت جهانی مذاکره می‌شود. تاریخ روابط بین‌الملل نشان می‌دهد که کشورهای درگیر تحریم‌ها،‌ قدم در راه جنگ می‌گذارند؛ بنابراین با وجود قدرت بازدارندگی ایران و تأکید بر سیاسی بودن پرونده‌ای که درگیر آن شده بود، در تمام این سال‌ها نگرانی از احتمال بروز جنگ علیه ایران آن قدرها هم دور از نظر نبوده است.

اما امروزه شرایط فرق کرده است؛ از دستاوردهای مهم مذاکرات نفس‌گیر وین برای ایران، خروج پرونده برنامه هسته‌ای از شورای امنیت و لغو تحریم‌ها هستند؛ خروج یک کشور از فهرست تحریم‌های شورای ملل،‌ بدون جنگ و تغییر نظام سیاسی و تنها با مذاکره و طی یک فرآیند دیپلماتیک، اتفاقی است که در تاریخ روابط بین‌الملل ‌سابقه نداشت. حتی اگر از تمام فایده‌های اقتصادی و سیاسی مذاکرات أخیر هم چشم بپوشیم،‌ مهمترین دستاورد این مذاکرات،‌ کنار رفتن سایه سنگین فصل هفتم شورای امنیت از سر کشور خواهد بود؛ فصلی که جنگ محتمل ناشی از آن، تا پیش از دستیابی به توافق دیپلماتیک، همواره به عنوان یکی از گزینه‌ها مطرح بود و هر از چندگاهی تب آن بالا می‌گرفت.

به طور قطع تاریخ سازمان ملل به یاد ندارد کشوری که مشمول قطعنامه‌های متعدد شورای امنیت بوده است، خود بخشی از راه‌حل و روند لغو این قطعنامه‌ها باشد.

ادامه دارد…