اینستاگرام در یک قدمی فیلترینگ

به گزارش صدای ایران روزنامه شرق نوشت؛ زمزمه فیلترینگ اینستاگرام هم به‌گوش می‌رسد. این را می‌توان از مقدمه‌چینی و خبرهای جسته‌و‌گریخته‌ای که این روزها درباره لزوم فیلترینگ این شبکه اجتماعی عکس‌محور و محبوب به گوش می‌رسد، حس کرد. پیش از تصمیم قطعی به فیلتر تلگرام هم مشابه همین فضاسازی‌ها و اظهارنظرها در اظهارات مقامات مسئول و رسانه‌ها داغ شده بود. در جدیدترین اظهارنظر دراین‌باره سرپرست معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور که چندی پیش گفته بود: «بسیاری از علما، استادان و دانشجویان خواهان فیلترینگ اینستاگرام هستند»؛ روز گذشته اعلام کرد: «60 درصد جرائم رایانه‌ای کشور مربوط به شبکه‌های اجتماعی از جمله تلگرام و اینستاگرام است». جواد جاویدنیا در گفت‌وگو با ایسنا، در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چندی پیش صحبت‌هایی مبنی بر احتمال فیلترینگ اینستاگرام مطرح شده بود و آیا قرار است این شبکه اجتماعی فیلتر شود، گفته بود: «‌اینستاگرام باید چند سال پیش فیلتر می‌شد. متأسفانه از میزان جرائمی که در بستر جرم‌خیز اینستاگرام به‌ وجود آمده و هر روز رو‌به‌رشد است، می‌توان به‌عنوان یک فاجعه نام برد و خانواده‌های زیادی درگیر آسیب‌های آن شده‌اند و از این مسئله گلایه‌مند هستند. بسیاری از علما و استادان دانشگاه و دانشجویان هرکدام با استدلال خود خواهان فیلترینگ این نرم‌افزار هستند. حتی برخی تمام مسئولان فضای مجازی کشور را که هرکدام به نحوی در این فضا نقش دارند، به‌دلیل عدم جلوگیری و برخورد با این پدیده مسئول گمراهی تک‌تک افراد جامعه و به‌ویژه کودکان و نوجوانان می‌دانند و بی‌غیرت خطاب می‌کنند و حق هم دارند». جاویدنیا تأکید کرده بود: «من به‌عنوان یکی از مسئولان نظام اسلامی بر صندلی خود تکیه داده‌ام و می‌بینم که چه فجایعی در این شبکه در حال وقوع است و اقدامی را که می‌توانم انجام دهم، انجام ندهم و به‌جای وظایف شرعی و قانونی ملاحظات سیاسی را بهانه کنم، آیا خداوند متعال و شهدا از من خواهند پذیرفت؟ اگر واقعا چنین است باید مسئولیتم را رها کنم و در خانه بنشینم تا حداقل پاسخی داشته باشم که مسئول نبودم». جاویدنیا حتی اینستاگرام را «قتلگاه جوانان» توصیف کرده بود؛ قتلگاهی که البته مانند دیگر شبکه‌های اجتماعی و محبوب این روزها یعنی توییتر که بخش زیادی از مسئولان رده‌بالای کشور در آن حضوری فعالانه دارند، میزبان صفحات بیشتر مسئولان و مقامات کشور است. در اینستاگرام علاوه بر صفحات رهبری، ریاست‌جمهوری و معاونان و وزرای دولت، رئیس مجلس و بسیاری از روحانیون و دفاتر مراجع عظام تقلید نیز صفحه دارند و هر روز خبرها و عکس و مطالبی از خود را منتشر می‌کنند.

تعدادی از پرفالوئرترین صفحات مسئولان ایرانی در اینستاگرام به این شرح هستند: «صفحه فارسی‌زبان رهبر معظم انقلاب در اینستاگرام تا این لحظه دو‌میلیون‌و ۳۰۰ هزار دنبال‌کننده یا فالوئر دارد. حساب کاربری حسن روحانی، رئیس‌جمهور نیز در اینستاگرام بیشتر از دو‌میلیون‌و 200 هزار فالوئر دارد. صفحه اینستاگرام سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس نیز ۷۳۴ هزار دنبال‌کننده دارد. حساب کاربری جواد ظریف، وزیر خارجه نیز در اینستاگرام ۶۶۳ هزار دنبال‌کننده دارد و پس از او صفحات علی مطهری با ۵۲۲ هزار، ابراهیم رئیسی با ۴۰۲ هزار و سعید جلیلی ۳۴۴ هزار نفر دنبال‌کننده قرار دارند.

بااین‌حال به نظر می‌رسد تصمیم به فیلترینگ اینستاگرام رفته‌رفته به ایستگاه اصلی نزدیک می‌شود و این اظهارنظرها و خبرها مقدمه‌چینی برای این تصمیم هستند.

جواد جاویدنیا، معاون فضای مجازی دادستان کل کشور، به‌تازگی جایگزین عبدالصمد خرم‌آبادی شده است. خرم‌آبادی یکی از فعال‌ترین و شناخته‌شده‌ترین افراد مدافع فیلترینگ بود و تا روزهای آخر بودن در این سمت قاطعانه و با جدیت از تصمیم فیلترینگ تلگرام دفاع می‌کرد و آن را موفقیت‌آمیز می‌خواند. حالا جایگزین او نیز به نظر می‌رسد قدم در همین راه گذاشته است و به جدیت از لزوم فیلتر‌کردن اینستاگرام سخن می‌گوید.

براساس آمارهای رسمی منتشر‌شده، مثلا آمار مرکز افکار‌سنجی ایسپا دو پیام‌رسان و شبکه اجتماعی تلگرام و اینستاگرام با فاصله زیاد از دیگران محبوب‌ترین و پرکاربردترین اپلیکیشن‎های گوشی‌های هوشمند در میان کاربران ایرانی هستند. با‌این‌همه ابتدای امسال تلگرام به محاق فیلتر رفت و به نظر برای پایان سال باید خود را مهیای فیلتر دومین اپ محبوب کاربران در ایران بکنیم.

جدیدترین اظهارات معاون فضای مجازی دادستان کل کشور روز گذشته و در نشست رسانه‌ای «بررسی عملکرد پیام‌رسان‌های داخلی و نقش نهادهای ذی‌ربط در تقویت یا تضعیف آنها» مطرح شد. جوادنیا در این نشست اعلام کرد: «در دادگاه جرائم رایانه‌ای تهران حدود 23 هزار پرونده وجود دارد که 15 هزار پرونده مربوط به امسال است که اگر محتاطانه مطرح کنم، 60 درصد از جرائم رایانه‌ای مربوط به شبکه‌های اجتماعی خارجی به‌ویژه تلگرام و اینستاگرام است؛ اما بر‌اساس برخی آمار، این مقدار از 80 درصد هم بیشتر است. وقتی در چنین زمینه‌ای، فردی که کلاهبرداری کرده، خانواده‌ای را از هم پاشیده، اطلاعات حریم خصوصی فردی را منتشر کرده و به آبرو و اعتبار او لطمه زده یا فردی که با نشر اکاذیب شهری را به هم ریخته است، باعث اختلافات قومی و قبیله‌ای شده، چه کسی پاسخ‌گوی این شرایط است؟!». همه این مباحث در شرایطی مطرح می‌شود که با وجود فیلتر سختگیرانه تلگرام و دفاع قاطعانه فیلترکنندگان از این تصمیم، آمارها نشان می‌دهد فیلترینگ تأثیری اندک بر میزان کاربری و استفاده کاربران ایرانی از این پیام‌رسان داشته است. جدیدترین بررسی‌های دانشگاهی – دانشگاه تهران – که دو روز پیش منتشر شد، نشان می‌دهد اگرچه تولید محتوای کانال‌های تلگرامی در آذر‌ماه کاهش یافته؛ اما میانگین میزان بازدید کل مطالب تولید‌شده در کانال‌های تلگرامی در مقایسه با مهرماه با افزایش همراه بوده‌ است.

این بررسی را آزمایشگاه شبکه‌های اجتماعی مجازی دانشگاه تهران انجام داده است و در این بررسی به این نتایج دست یافت که در هر روز به طور میانگین یک‌میلیون‌و ۵۳۸ هزار پست تلگرامی منتشر شده‌ که در مقایسه با ماه‌های قبل ۵۹ هزار پست کمتر بوده‌ است. با‌این‌حال شیب بازدید کانال‌ها در آذر نسبتا ثابت بوده‌ است؛ موضوعی که نشان می‌دهد تلگرام هنوز مخاطبان خود را دارد و این‌طور که تحقیقات نشان‌ می‌دهد، میزان بازدید از تلگرام در روزهای تعطیل بیشتر می‌شود. برای مثال در تاریخ چهارم آذر، هم‌زمان با میلاد رسول اکرم، بازدید از مطالب کانا‌ل‌های تلگرامی به بیش از یک‌میلیارد‌و ۴۸ میلیون بار رسیده است. در بخشی دیگر از این پژوهش آمده‌ است که میانگین میزان بازدید کل مطالب تولید‌شده در کانال‌های تلگرامی در مقایسه با مهرماه ۳۲۰ میلیون بار به صورت روزانه افزایش داشته ‌است. به بیان دیگر استفاده از تلگرام در این ماه با افزایش همراه بوده‌ است.

با‌این‌حال در آذر گذشته معاون امور فضای مجازی دادستانی کل کشور فیلترینگ تلگرام را موفقیت‌آمیز خواند و اعلام کرد: «اجرای فیلترینگ تلگرام و میزان موفقیت آن را می‌توان از منظرهای مختلف بررسی کرد. از یک نظر فیلترینگ موفقیت‌آمیز بود؛ زیرا شبکه‌های پیام‌رسان داخلی به معایب خود پی برده و آنها را اصلاح کردند». او همچنین گفت: «در همان برهه‌ای که تلگرام فیلتر شد، حجم عظیمی از مردم وارد شبکه‌های اجتماعی داخلی شدند و این امر باعث شد که پیام‌رسان‌های داخلی با اشکالات خود آشنا شوند؛ زیرا اساس این‌گونه فعالیت‌ها و فضای مجازی این است که تا زمانی که فضای مجازی زیر بار مخاطب نرود، بسیاری از نواقص آن مشخص نمی‌شود. باید زیر بار برود تا نواقص آن برطرف و به یک سطح از پایداری برسد». البته همین چند روز پیش بود که امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات، در اظهارنظری گفته بود: «فیلترینگ در روزهای آینده سخت‌تر خواهد شد و ما هم در این موضوع نقشی نداریم. من فقط اطلاع‌رسانی می‌کنم». او البته درباره گمانه‌زنی برای فیلترینگ اینستاگرام هم گفته بود: هنوز این موضوع به تصویب مراجع مربوطه نرسیده است؛ اما یک عده به‌شدت دنبال این اتفاق هستند.

به نظر می‌رسد آن عده رفته‌رفته در حال نزدیک‌شدن به هدف‌شان هستند.