همزمان با سپری شدن سومین سالگرد امضای برجام، سرنوشت این توافق در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. اروپایی‌ها برای نجات آن، زمان محدودی دارند. زیرا صبر ایران در حال تمام شدن است.
در ماه جاری، توافق هسته‌ای سومین سالگرد خود را در یک وضعیت مبهم پشت سر گذاشت. علیرغم تلاش‌های مکرر برای متقاعد کردن دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به ماندن در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، او در هشتم ماه می‌گذشته، از این توافق خارج شد. هم اکنون، سیاستمداران اروپایی بر نجات این توافق متمرکز شده‌اند. از دیدگاه تعداد فزاینده‌ای از تصمیم‌سازان شرکتی، برجام از قبل مرده است. اما در واقعیت، این توافق در یک وضعیت اورژانسی قرار دارد و چند ماه آینده ممکن است فصل نهایی یا بعدی آن را رقم بزنند.
اروپایی‌ها علیرغم محدودیت‌هایی که با آن‌ها مواجه‌اند، زمان محدودی برای جلوگیری از فروپاشی توافق دارند. در همین رابطه، اندیشکده شورای اروپایی روابط خارجی، طی یادداشتی، ضمن بررسی وضعیت کنونی برجام، راهکار‌هایی به دولت‌های اروپایی برای حفظ برجام ارائه کرد. براساس این یادداشت، رهبران اروپایی مکررا برای حفظ برجام تعهدشان را ابراز کرده‌اند. آن‌ها برای تضمین پایبندی ایران به توافق و کمتر کردن اثر تحریم‌های ثانویه آمریکایی، تلاش‌های واقعی انجام می‌دهند. اما این تلاش‌ها هنوز نتوانسته فضایی ایجاد کند که در آن تعداد معقولی از شرکت‌های اروپایی بتوانند تصمیم تجاری محکمی برای ادامه دادوستد با ایران اتخاذ کنند.
کاسه صبر ایران لبریز می‌شود در ماه جاری، وزرای خارجه فرانسه، بریتانیا، آلمان، روسیه و چین با ایران دیدار کردند تا راه‌های اقتصادی و سیاسی محافظت از برجام را بررسی کنند. حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، به اتریش و سوئیس برای تحویل پیام‌های فراگیر سفر کرد. به ادعای این اندیشکده، پیام اول این بود که کاسه صبر ایران لبریز شده و استمرار پایبندی ایران به برجام فقط زمانی ممکن خواهد بود که ایران منافع ملموسی از این توافق بگیرد. پیام دوم این بود که اگر ایران نتواند صادرات نفت را ادامه دهد و به تبع آن، نتواند سهمش در بازار جهانی انرژی را حفظ کند، از توافق هسته‌ای خارج خواهد شد. سفر روحانی پس از یک جلسه تنش‌آلود در اوپک، درخواست ترامپ از عربستان برای افزایش تولید نفت و چند هفته گمانه‌زنی درباره اندازه فشار آمریکا بر سایر کشور‌ها برای توقف واردات نفت ایران صورت گرفت. روحانی در اروپا گفته گمان اینکه ایران ممکن است تنها کشوری بشود که نتواند نفت صادر کند، گمان نادرستی است.
این اظهارات، به گفته این اندیشکده اروپایی، نشان دهنده این است که ایران موضع خود را سخت کرده است. شورای اروپایی روابط خارجی، در ادامه، اقداماتی را پیشنهاد کرد که اروپایی‌ها برای حفظ توافق هسته‌ای باید آن‌ها را انجام دهند. بر این اساس، در هفته‌ها و ماه‌های آینده، ضروری است که دولت‌های اروپایی برای حفظ توافق هسته‌ای و آرام کردن تنش‌ها، تلاش‌هایشان را دو برابر کنند. اروپایی‌ها اولا باید صریحا به آمریکا و شرکایش در خاورمیانه هشدار دهند که آن‌ها از استراتژی بی‌ثبات‌سازی داخلی ایران و تغییر رژیم در این کشور حمایت نمی‌کنند. ثانیا، اروپایی‌ها باید تلاش کنند که تعهدات‌شان ذیل برجام را اجرا کنند. در ادامه یادداشت این اندیشکده توصیه‌هایی به اروپایی‌ها ارائه شده که به شرح زیر است:
۱- سه کشور اروپایی -فرانسه، بریتانیا و آلمان-باید قبل از ماه نوامبر، (یعنی موعد اجرای تحریم‌های ثانویه بر بخش‌های بانکی و نفتی ایران) اقدامات‌شان را برای تاسیس یک پایه جهت استمرار کانال‌های مالی با ایران (از جمله سوئیفت) تسریع کنند. در این زمینه، بانک‌های مرکزی و دولتی اروپایی می‌توانند به عنوان سازوکار متصل‌کننده عمل کنند.
۲- اتحادیه اروپا و کشور‌های عضو، باید یک چارچوب مالی تاسیس کنند که در قالب آن شرکت‌های اروپایی (بخصوص شرکت‌های کوچک و متوسط) بتوانند در عین پایبندی به تحریم‌های آمریکایی با ایران دادوستد کنند.
۳- اتحادیه اروپا و کشور‌های عضو (بخصوص کشور‌های واردکننده عمده نفت از ایران نظیر فرانسه، یونان، ایتالیا و اسپانیا)، در حوزه اقدامات کمتر کردن تاثیر تحریم‌های ثانویه آمریکا بر صادرات نفت ایران، باید هماهنگی‌شان با چین و روسیه را افزایش دهند. کشور‌های اروپایی باید قویا هرگونه چارچوب پیشنهادی آمریکا را برای کاهش چشمگیر واردات نفت از ایران در ازای دریافت معافیت‌ها برای استمرار واردات محدود، رد کنند.
۴- کمیسیون اروپا باید دستورالعمل‌های واضح برای شرکت‌های اروپایی را در اصلاحیه‌های قانون مسدودساز اتحادیه اروپا بگنجاند. این قانون، شامل یک سازوکار غرامت است که به شرکت‌های اروپایی اجازه می‌دهد در صورت قرار گرفتن در معرض جرایم مالی فراسرزمینی آمریکا، برای دریافت غرامت اقدام کنند.
۵- کمیسیون اروپا باید یک نهاد کارآمد را مسئول تسهیل تجارت مشروع اروپایی با ایران کند. این نهاد باید نظارت جامعی بر اجرای تحریم‌های فراسرزمینی وزارت خرانه‌داری آمریکا داشته باشد.
۶- کمیسیون اروپا باید به تبعیض و پایبندی بیش از حد مرتبط با تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران در میان بخش بانکی اروپایی بپردازد. ۷- با توجه به فقدان واضح علاقه کاخ سفید به رفتار صلح‌آمیز با متحدان اروپایی، سه کشور اروپایی یا اتحادیه اروپا، نباید شدیدا در تلاش‌ها برای مذاکره با دولت امریکا درباره معافیت‌ها از تحریم‌های ثانویه سرمایه‌گذاری کنند. این سه کشور یا اتحادیه اروپا، باید مشابه موضع‌شان در مسئله تعرفه‌های تجاری آمریکا، به سمت اتخاذ یک موضع محکم‌تر و نیرومندتر مذاکراتی حرکت کنند.
