باران های بهار 97 در تهران طبیعی است یا مصنوعی؟

با وجود پاییز و زمستان کم آب سال گذشته، از اواخر اسفند تا همین خرداد ماه، بارش‌های ادامه‌دار طراوت خاصی به تهران و بسیاری شهرهای کشور بخشیده، اما پرسشی را به وجود آورده که این میزان بارش خوشحال کننده طبیعی است یا برای تحقق آن دست هایی در کار بوده است؟!

به گزارش صدای ایران، شاید شما هم این افسانه – واقعیت شنیده‌اید که این‌ سال‌ها وقتی پایت را مرزهای جغرافیایی ایران در هوا و زمین بیرون می‌گذاریم، با توده‌های توفنده ابر و چشم‌اندازهای سبز و پوشیده از جنگل‌های نمناک مواجه می‌شویم، موضوعی که این ذهنیت را به وجود می‌آورد که نکند اراده‌ای، ایران باستانی را از زندگی تهی کرده‌است! 

کاهش شدید بارندگی، خشکی دریاچه‌ها و افزایش دمای هوا در بسیاری از مناطق ایران، دل نگرانی‌هایی را به وجود آورده است که شاید دست‌هایی در کار است تا هوا و طبیعت ایران روز به روز غیر قابل تحمل‌تر شود. در مقابل در بهار امسال بارش باران در ساعاتی خاصی از روز و تکرار نسبتا منظم آن در روزهای بعد، در فروردین و اردیبهشت گذشته، این تصور را در بسیاری از شهروندان، حتی متخصصان و رسانه‌های خبری بوجود آورد که گویی کنترل ریزش بارش‌ها در دست کسی است که هوای خشک و بی باران را با لطافتی چنین فرحبخش عوض کرده است. 

آغاز سال آبی جاری یعنی پاییز 96، نمونه موثقی از کاهش شدید بارش در سال ها‌ی اخیر بود. آمارهای رسمی وزارتخانه هایی مثل نیرو از کاهش 50 درصدی بارش و در نهایت ذخیره منابع آبی پشت سدها، در تایید این ادعاست. کار البته از آنچه در ظاهر مطرح شده است بیشتر بیخ پیدا کرده، چرا که مصرف 80 درصد منابع آبهای باستانی و زیرزمینی طی 40 سال گذشته، این نگرانی را بیشتر متبلور کرد که وضعیت از بحران گذشته و به قول معاون مستعفی سازمان محیط زیست، در آب به ورشکستگی رسیده‌‌ایم. 

*سالی که نکوست
بر خلاف پاییز گذشته اما بهار با بارش‌های خوب و مناسبی سر رسید و سال آبی که می‌رفت بدترین سال تاریخ کم آبی سرزمین را رقم بزند، کمی بهبود داد و کاهش 50 درصدی بارش را با کاهشی 30 درصدی نسبت به سال قبل عوض کرد. 

اما پشت هر اتفاق طبیعی و غیر طبیعی در ایران مثل بسیاری از جاهای دنیا، همیشه حواشی و حرف‌ و حدیث‌هایی بوجود می آید. درست مثل پیش‌گویی ها درباره وقوع زلزله که درطول تاریخ و با همه پیشرفت بشری کسی نتوانسته پیش بینی دقیقی داشته باشد، بارش های بهاری ایران مدعی پیدا کرده است. فردی که رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی او را مهندس شهرام پروین می‌نامند، مدعی شده است که آنچه در بهار امسال بر سرزمین خشک ایران گذشته و سال کم بارش و خشکیده 96-97 را کمی قابل تحمل ترکرده، کار اوست! 

او در گفت و گویی گفته که «تکنولوژی جذب سامانه‌های بارشی، راهکاری مؤثر است که قادر است میلیونها متر مکعب آب را از روی اقیانوس هند، دریای مدیترانه و یا دریای احمر به سمت منطقه جذب کرده و بدون هزینه آب پاشی روی زمین به صورت باران پخش کند. » 

او البته شیوه کارش را که ظاهر غیرمتعارفی دارد اینطور توصیف می‌کند که « انرژی را از طریق آنتن‌هایی که نصب کردیم به یک «آکومولاتور» [=گردآورنده] منتقل کنیم و بعد این انرژی را از طریق لوله‌ها به آب انتقال می‌دهیم...»

در واکنش به این ادعا که از قضا به دلیل شبه علم بودنش خاطرخواهانی درمیان توده های مردم هم پیدا کرده، حسن لشکری، دانشیار آب و هواشناسی گروه جغرافیای دانشگاه شهید بهشتی به یکی از رسانه‌ها گفته «علت افزایش بارش های بهاری در سال جاری این است که امسال جابه جایی شمال سوی بادهای غربی دیرتر از شرایط نرمال انجام شده، اتفاقی متداول در اقلیم کشور که آمار بارش در سال های گذشته موید آن است.»

البته این همه ماجرا نیست و به نظر می‌رسد، شرایط کم بارشی و خشکسالی پایدار سرزمین ایران، زمینه بوجود آمدن روش‌ها و ایده‌های سوءاستفاده و طرح‌های شبه علمی و ماجراجویانه و البته منفعت طلبانه را فراهم آورده است. برای مثال طرح باروری ابرها که تقریبا طرح ناموفقی در مقیاس بزرگ در ایران و بسیاری از کشورهای دنیاست، مورد توجه طیف خاصی است. مثلا معاون وزیر نیرو در سال 96 گفته نیازمند استفاده از هواپیماهای ویژه ای هستیم و بعد تاکید کرده که پیش از این سالانه 4 میلیارد تومان برای باروری ابرها در نظر گرفته می شد و این رقم امسال به 9 میلیارد تومان افزایش یافت که تاکنون 2 میلیارد تومان آن به صورت اسناد خزانه تخصیص یافته است!

*اقبال به پوپولیسم و شبه علم
در کنار همه این‌ حرف و حدیث‌ها، یک اقلیم شناس معتقد است تن دادن به دروغ های این روزها درباره وضعیت بارش های مصنوعی، نشان دهنده بروز نوعی پوپولیسم علمی در ایران است.

ناصر کرمی، اقلیم‌شناس و استاد دانشگاه در نروژ در پاسخ به این پرسش ایرنا که آیا بارندگی بهاره در ایران بارندگی طبیعی بوده یا می توانسته نوعی دستکاری مصنوعی محسوب شود، چنین توضیح داده است: « هیچ کس در هیچ جای دنیا نمی‌تواند برای ایجاد باران در طبیعت دستکاری کند و چنین بارش گسترده‌ای در سراسرکشور بوجود بیاورد. اینها همه شایعه و برامده از اظهارات یک فردی است که در ویدیویی مدعی است که می‌تواند باران مصنوعی ایجاد کند. این یک کلاهبرداری و دروغ بزرگ است.» او می‌گوید: «اساسا چنین تکنولوژی در هیچ کجای دنیا وجود ندارد. بارورسازی ابرها در سطح بسیار محدود وجود دارد ولی اینکه نگذارند باران وارد یک محدوده مشخصی مثلا یک شهر خاص شود ممکن نیست. متاسفم که این دروغ‌ها در کانال‌های محیط زیستی و حتی رسانه‌ها و کارشناسان محیط زیست دست به دست می شود.»

کرمی در پاسخ به پرسش دیگری درباره اینکه آیا ممکن است بارندگی نسبتا خوب فروردین و اردیبهشت امسال در ایران، نتیجه تغییرات اقلیمی باشد؟ تاکید کرده است: « یک ترسالی یا یک خشکسالی نمی‌تواند نشان دهنده تغییر اقلیم باشد. این دقیقا یک ترسالی و یک خشکسالی است. با یک ترسالی نمی‌توان گفت مشکل سال‌ها خشکسالی حل شده است یا بر عکس. حتی درباره یک فصل یا دو فصل یا سه فصل بارش هم نمی‌توان چنین قضاوتی کرد، چه برسد به اینکه در مقطع کوتاهی بارش خوب داشته باشیم و بعد نتیجه بگیریم که تغییری در ماهیت اقلیم رخ داده است. »

به گفته این اقلیم‌شناس، بارش بهاری در واقع وضعیت اسفبار بی‌بارشی در پاییز و زمستان را تا حدود کمی جبران کرد. اگر می‌خواست همان روال بارش ناچیز پاییز و زمستان باشد، امسال وضعیت بدتر از حالا می شد. چرا که در سال آبی جاری پیش از بهار بارش حدود 50 درصد زیر نرمال بوده است که این بارش بهاری تا حدودی آن را بهبود داد. 

*نتیجه اینکه
ایران سرزمینی خشک و کم بارش و فلاتی بیابانی است که هزاران سال سابقه تمدن و زیست انسانی را تجربه می‌کند. سال‌های اخیر البته کم آبی و کم بارشی مخاطرات بیشتری را متوجه ایران کرده است، چرا که نیاز آبی افزایش جمعیت و توسعه در ایران قابل مقایسه با گذشته نیست. خشک شدن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها، فرونشست خاک، برداشت‌های بی مهابا از سفره‌های زیرزمینی نوعی از نگرانی و ترس را میان مدیریت کلان سرزمینی و البته مردم ایران بوجود آورده است. مساله‌ای که می‌تواند بر تنش‌های اجتماعی دامن بزند و احتمال رخدادهای خشن میان‌شهری و میان قومی را در آینده موجب شود. با این حال برای حل مشکل راه دشواری در پیش است و باران مصنوعی را نباید باور کرد!