پس از مرگ عبدالله صالح بر سر یمن چه می آید؟

به گزارش صدای ایران، مرتضی شکری* در آجا نوشت: 

با مرگ علی عبدالله صالح جنگ یمن وارد مرحله پیچیده‌تری شده است. کشته شدن او پایانی بر ائتلاف ناآرام با حوثی‌ها در مبارزه علیه عربستان سعودی بود. با کشته شدن صالح، پرونده چهار دهه حضور پررنگ او در صحنه سیاست یمن بسته شد.

حال باید دید این کشور با چه معادلات امنیتی جدیدی روبرو میشود. در این نوشتار، پس از مروری کوتاه بر موضع علی عبدالله صالح از آغاز جنگ یمن در سال 2011،  به احتمالات حاکم بر جنگ یمن پس از مرگ او اشاره خواهد شد.

استعفای ناخواسته علی عبدالله صالح در سال 2012 پس از 33 سال زمامداری و جانشینی عبد ربه منصور هادی که از حمایت عربستان سعودی برخوردار بود، نقش زیادی در تغییر نگرش او به آل سعود داشت. به‌گونه‌ای که او مجبور شد برای بقا در قدرت، از سال 2014  وارد یک ائتلاف نامطمئن و متزلزل با حوثی‌ها شود؛ گروهی که تا پیش از آن از دشمنان جدی وی در دوران زمامداری محسوب می‌شدند. ائتلاف میان حوثی‌ها با عبدالله صالح  در این مدت برای هر دو طرف منافعی را در پی داشته است. عبدالله صالح از قدرت نظامی و نیروی انسانی حوثی‌ها  استفاده می‌کرد، و در مقابل نظامیان حوثی نیز از شبکه‌های حکومتی و اطلاعاتی ‌صالح بهره‌مند می‌شدند. با این حال، ائتلاف میان حوثی‌ها با نیروهای عبدالله صالح ائتلافی محکوم به شکست بود. زیرا پیش از آن، طرفین از دشمنان سرسخت یکدیگر در دوران زمامداری صالح به شمار می‌آمدند. عبدالله صالح از سال 2004 تا 2012 در مقام رئیس جمهور، شش جنگ علیه حوثی‌ها راه انداخته بود. 

با بالا گرفتن اختلافات میان نیروهای وفادار به عبدالله صالح و حوثی‌ها، سرانجام ائتلاف ناآرام سه‌ساله میان آنها،  با چراغ سبز عبدالله صالح به ائتلاف عربستان متزلزل شد. صالح برای افزایش قدرت خود در صنعا  تمایلاتی را برای  گفتگو با سعودی‌ها و متحدانشان از جمله امارات متحده عربی نشان داد.  او در چند روز قبل از مرگش، در بیانیه‌ای اعلام کرد که نیروهای حامی او به همکاری خود با حوثی‌ها پایان داده و وی آماده است تا «برگی تازه» در همکاری با نیروهای سعودی علیه حوثی‌ها باز کند به این شرط که عربستان سعودی حمله به شهروندان یمنی را متوقف کند. 

عربستان سعودی نیز در حمایت از او مواضع شبه‌نظامیان حوثی در صنعا را بمباران کرد. اقدامی که موجب تشدید اختلاف میان حوثی‌ها با گروه عبدالله صالح و در نهایت کشته شدن او شد. حال سئوال این است که بعد از مرگ علی عبدالله صالح وضعیت جنگ یمن به چه سمتی خواهد رفت؟

 با کشته شدن علی عبدالله صالح که یکی از چهر‌های تأثیر گذار در جنگ یمن محسوب می‌شد، معادلات جنگ داخلی یمن در دو سطح  داخلی و منطقه ای با پیچیدگی روبرو خواهد شد. بر این اساس سناریوهای مختلفی برای آینده جنگ یمن در دو سطح مزبور قابل‌تصور است: 

در سطح داخلی اولین سناریو این است که گروه انصارالله یمن در کوتاه مدت قدرتمندتر از گذشته خواهد شد. آنها برای مدتی دست برتر را در جنگ یمن خواهند داشت. گروه انصارالله یمن، کشتن علی عبدالله صالح را گامی در جهت عزم راسخ خود در مبارزه با مخالفان می‌پندارد.  با این حال نباید تصور کرد که طرفداران عبدالله صالح در آینده از صحنه سیاسی یمن حذف خواهند شد. ممکن است که نیروهای عبدالله صالح به‌شدت تضعیف شوند اما با توجه به اینکه این گروه بخشی از مردم کشور را با خود دارد، انتظار به حاشیه رفتن آنها دور از واقعیت خواهد بود. 

سناریوی دوم که بسیار محتمل است، پیچیده شدن جنگ برای حوثی‌ها است. با مرگ علی عبدالله صالح جبهه جدیدی بر روی شبه‌نظامیان حوثی گشوده خواهد شد. چراکه از این پس آنها نه‌تنها با طرفداران منصور هادی بلکه باید با طرفداران علی عبدالله صالح مبارزه کنند. با توجه به ساختار قبیله‌ای ‌جامعه یمن،‌ احتمال روزهای بحرانی در آینده دور از انتظار نخواهد بود.  این احتمال وجود دارد که  قبیله صالح در این سناریو وارد فاز انتقام‌جویی از حوثی‌ها در قالب ائتلاف با سعودی‌ها شوند. 

یک سناریوی ضعیف‌تر در آینده جنگ یمن، سازش میان گروه علی عبدالله صالح با حوثی‌ها و انصارالله است. ممکن است طرفداران علی عبدالله صالح به منظور کنترل اوضاع جنگ، با انصارالله وارد مذاکره شوند. به نحوی که از تنش‌ها بکاهند و مانع جدایی کامل دو گروه از هم شوند. 

در سطح منطقه‌ای، محتمل‌ترین سناریو، تشدید حملات نظامی ائتلاف سعودی به یمن است. جنگ با حوثی‌ها بیش از هر چیزی برای عربستان، جنگ  با نفوذ افکار و آموزه‌های انقلاب اسلامی ایران است. چرا که این گروه شیعه همواره از آموزه‌های انقلاب اسلامی ایران تأثیر پذیرفته است. طبیعی است که عربستان سعودی پس از شکست در معادلات امنیتی منطقه‌ غرب آسیا از جمله رقابت قدرت در لبنان، عراق و سوریه، تحت هیچ شرایطی حاضر نیست که یمن به حیات خلوت جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود. حال ریاض حوثی‌ها را، که در دهه‌های گذشته از یک جنبش مذهبی شیعی زیدیه به یک گروه نظامی تبدیل شده‌اند، مهم‌ترین تهدید علیه امنیت ملی خود می‌پندارد. 

عربستان و گروه ائتلاف جنگی که حمایت آمریکا و کشورهای غربی را دارد، با جدایی صالح از حوثی‌ها امیدوار بودند جبهه جنگ را به سمت خود متعادل کنند. حال با از میان برداشتن مهره کلیدی خود، کوتاه نخواهد آمد. در این راستا ریاض با متهم کردن جمهوری اسلامی در دست داشتن قتل علی عبدالله صالح، بار دیگر درصدد انحراف توجه افکار عمومی دنیا به سمت مقصر جلوه دادن جمهوری اسلامی ایران خواهد بود و در گام بعدی عربستان در تلاش خواهد بود که نیروهای وفادار به صالح را با خود همراهی کند. اقدامی که ممکن است جبهه منازعه و درگیری را تا حدودی به نفع این کشور تغییر دهد. 

سناریوی ضعیف‌تر این است که عربستان از این پس با قبول واقعیات هزینه‌های جنگ، تلاش خواهد کرد که موضع معتدل‌تری در پیش گیرد. مهم‌ترین پیشران‌های این سناریو افزایش اختلافات عربستان با هم‌پیمانان خود از جمله قطر و امارات در یک سال گذشته و افزایش هزینه‌های جنگ است. ائتلاف عربستان سعودی در یک سال گذشته در نتیجه اختلافات بوجود آمده و اعتراضات داخلی برخی کشورها تضعیف شده است. از یک‌سو نیروهای هوایی قطر درنتیجه اختلافات اخیر از ائتلاف خارج شده‌اند. از سویی دیگر اختلاف عربستان سعودی و امارات بر سر میدان نبرد مدت‌ها است که بالا گرفته است. ضمن اینکه سودان از دیگر هم‌پیمانان سعودی نیز، با افزایش فشارهای داخلی برای خروج از ائتلاف روبرو است. بنابراین، با توجه با این اختلافات، این احتمال که عربستان بخواهد از نیروی زمینی خود جهت مقابله با حوثی‌ها استفاده کند بسیار ضعیف خواهد بود. بنابراین، رژیم آل سعود در تلاش است که جنگ زمینی با حوثی‌ها را تنها از طریق حمایت از نیروهای وفادار به عبد ربه منصور هادی رهبری کند و از حملات همه‌جانبه  نظامی خود صرف‌نظر کند.