کتاب «ژئوپلیتیک اروپا» تالیف آقای دکتر سعید خالوزاده، استاد دانشگاه و پژوهشگر ارشد مطالعات اروپا در سال 2017 از سوی اداره نشر وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران منتشر گردید.
نگارنده با بیان تفاوت مفهومی میان جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، به تعریف آن می پردازد. منظور از جغرافياي سياسي، جغرافياي برگرفته از سياست است به عبارتي ديگر جغرافياي سياسي نقش تصميم گيري هاي سياسي بر جغرافيا را مورد مطالعه قرار مي¬ دهد اما بررسي نقش جغرافيا و محیط در تصميم گيري هاي سياسي موضوع مورد مطالعة ژئوپليتيك است. ژئوپلیتيك عبارت است از «مطالعه روابط همكاري يا رقابتي ميان قدرت‌ها براي سلطه بر منطقه يا بر جهان براساس امكاناتي كه محيط جغرافيايي در اختيار هر يك مي‌گذارد، يا امكاناتي كه هريك از قدرت‌ها در رقابت با ديگري مي‌تواند از محيط دريافت كند. نقش ویژه جغرافیاى سیاسى، سازماندهی سیاسى فضا در سطح محلی، ملی و منطقهای است. ژئوپلیتیک که به طور سنتى بر اساس اطلاعات، دیدگاهها و تکنیکهاى جغرافیایى به مسائل سیاست خارجى کشورها مىپردازد، یک نوع جغرافیاى سیاسى کاربردى قلمداد مى شود.
جغرافیاى سیاسى پدیدههاى سیاسى را در فضاى درونى یک کشور مورد بحث قرار مىدهد که به طور سنتى شامل مفاهیمى مانند مرز، ملت، حکومت و سرزمین است. مجموعه‌هاي ژئوپلیتيك كه عبارتند از: ژئو استراتژيك، ژئواكونوميك و هيدروپوليتيك. در حالي كه جغرافياي سياسي از نقش آفريني‌هاي سياسي- محيطي در چارچوب «كشور» سخن دارد، ژئوپلیتيك از نقش آفريني‌هاي سياسي- محيطي در چارچوب مفهوم «قدرت» در سطوح منطقه‌اي يا جهاني سخن مي‌گويد.
بحث اصلی نویسنده در این اثر پژوهشی، ژئوپلیتیک اروپا می باشد. اگرچه فرآیند هم گرایی اروپا با تشکیل جامعه زغال و فولاد در سال 1952 آغاز گردید و این روند پس از طی مراحل مختلف، تحول و تکامل یافته و در چارچوب ساختارها و نهادهای اروپایی نهادینه شده است، اما امروزه، اروپا با روند چالش‌برانگیز تجزیه‌طلبی رو به رو است و برآورد شده که احتمالاً در قرن بیست و یکم این قاره با ظهور 10 کشور از درون این جریان‌های تجزیه‌طلب مواجه خواهد شد. اروپا طی چند دهه اخیر تلاش کرده با تشکیل اتحادیه اروپا و تقویت هویت اروپایی از میزان گرایش‌های گریز از مرکز و خطرناک ملی‌گرایی بکاهد و هویت واحد اروپایی را تقویت کند و مطابق برخی مولفه‌های بنیادین نظام سیاسی تقریباً شبه فدرال و راهبرد وحدت در عین کثرت را به پیش ببرد.
همچنین هویت واحد اروپایی مرزهای ملی و ملی‌گرایی را کم‌رنگ و هویت‌های متفاوت محلی در درون کشورهای عضو اتحادیه اروپا را تقویت می‌کند. این مساله سبب شده است تا جریان‌های هویت‌طلب و تجزیه‌طلب تقویت شوند و در درون کشورهای عضو که به لحاظ قومی، دینی و زبانی متکثر هستند، واگرایی به وجود آید، البته این جریان‌ها رویکردی همگرایانه در قبال اتحادیه اروپا و راهبرد هویت واحد اروپایی دارند.
در حال حاضر، 32 کشور اروپایی با جنبش‌های فعال جدایی‌طلب رو به رو هستند. هرچند بسیاری از این جنبش‌ها فعالیت چشمگیری ندارند، اما فعالیت شماری از آنها کاملاً با برنامه‌ریزی دقیق در حال انجام است و بیش از سایرین موفق بوده است. بروز بحران اقتصادی و اجتماعی، در تشدید این جدایی‌طلبی بسیار موثر است. برخی از این مطالبات جدایی‌طلبانه از چند دهه پیش و حتی قرن‌ها قبل وجود داشتند. گسل‌های هویت‌طلبی و تجزیه‌طلبی در اروپا هم اکنون همچنان فعال هستند و مهم‌ترین آنها عبارتند از: انگلیس (اسکاتلند، ایرلند شمالی، ولز)، اسپانیا (کاتالونیا، باسک)، ایتالیا (شمال و جنوب ایتالیا و ونتو در ونیز)، بلژیک (فلاندر شمالی، والونیای جنوبی).
هژمونی اقتصادی و سیاسی جهانی اروپا با دو جنگ به پایان رسید که جنگ نخست آن را از نیروی انسانی خالی کرد و جنگ دوم آن را آنچنان به نابودی کشاند که به امپراتوری های جهانی وابسته شدند. علی‌رغم پیروزی متفقین در سال 1945 میلادی، اروپای غربی نتوانست با ابرقدرت‌های آمریکا و شوروی رقابت کند. وضعیت نابسامان ژئوپلیتیکی آن نیز با وابستگی به ایالات متحده در زمینه های امنیت نظامی و احیای اقتصادی تشدید شد.
کتاب حاضر مشتمل بر چهار بخش می باشد، در بخش نخست ضمن اشاره سریع به کلیات مربوط به ژئوپلیتیک اروپا، نظرات علمی ژئوپلیتیک از جمله نظریه هارتلند، ریملند، قدرت دریایی، کمربند شکننده، فضای حیاتی، ارگانیکی مورد بحث قرار می گیرد و به موضوعاتی چون ژئوپلیتیک اروپایی قدرت، هویت و فرهنگ پرداخته شده و سپس تاريخچه جغرافياي سياسي، نظریه های هم گرایی اروپا، اهمیت هویت اروپایی، عوامل اجتماعی و اقتصادی و سير تحولات آن تا به امروز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
در بخش دوم عوامل موثر بر ژئوپلیتیک اروپا، از جمله عناصر ژئوپلیتیکی در اروپا، آثار مهاجرت در ژئوپلیتیک اروپا، نقش گرایشات استقلال طلبانه در ژئوپلیتیک اروپا، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپایی: تبعات و پیامدهای آن، نقش مهاجرت در ژئوپلیتیک اروپا و ژئوپلیتیک مرزها، دریاها و رودها در اروپا مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.
در بخش سوم جایگاه اروپای شرقی و روسیه در ژئوپلیتیک اروپا مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته و مباحثی چون جایگاه روسیه در ژئوپلیتیک جدید اروپا و ژئوپلیتیک منطقه بالکان و تبعات ناشی از بحران اوکراین در روابط روسیه با اتحادیه اروپایی مورد بحث قرار می گیرد.
در بخش چهارم ساختار دفاعی امنیتی در ژئوپلیتیک اروپا مورد بررسی قرار گرفته و مسائلی چون ژئوپلیتیک دفاعي و امنيتي در اروپا، سیاست های دفاعی- امنیتی در اروپا و نقش آمریکا در ژئوپلیتیک دفاعی امنیتی اروپا بررسی گردیده است.
بخش اول : کلیات مربوط به ژئوپلیتیک اروپا
فصل اول - مروری بر تاریخچه جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک
فصل دوم : جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک
فصل سوم - ژئوپلتیک اروپایی
فصل چهارم : نظریه های هم گرایی در اروپا
بخش دوم : عوامل موثر بر ژئوپلیتیک اروپا
فصل اول : عناصر ژئوپلیتیکی در اروپا
فصل دوم : نقش گرایشات استقلال طلبانه در ژئوپلیتیک اروپا
فصل سوم : نقش مهاجرت در ژئوپلیتیک اروپا
فصل چهارم : ژئوپلیتیک مرزها، دریاها و رودها در اروپا
بخش سوم : جایگاه اروپای شرقی و روسیه در ژئوپلیتیک اروپا
فصل اول : جایگاه اروپای شرقی در ژئوپلیتیک اروپا
فصل دوم : ژئوپلیتیک منطقه بالکان
فصل سوم : نقش روسیه در ژئوپلیتیک جدید اروپا
بخش چهارم : ساختار دفاعی امنیتی در ژئوپلیتیک اروپا
فصل اول : ژئوپلیتیک دفاعي و امنيتي در اروپا
فصل دوم : سیاست های دفاعی- امنیتی در اروپا
فصل سوم : نقش آمریکا در ژئوپلیتیک دفاعی امنیتی اروپا
نگارنده با بیان تفاوت مفهومی میان جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، به تعریف آن می پردازد. منظور از جغرافياي سياسي، جغرافياي برگرفته از سياست است به عبارتي ديگر جغرافياي سياسي نقش تصميم گيري هاي سياسي بر جغرافيا را مورد مطالعه قرار مي¬ دهد اما بررسي نقش جغرافيا و محیط در تصميم گيري هاي سياسي موضوع مورد مطالعة ژئوپليتيك است. ژئوپلیتيك عبارت است از «مطالعه روابط همكاري يا رقابتي ميان قدرت‌ها براي سلطه بر منطقه يا بر جهان براساس امكاناتي كه محيط جغرافيايي در اختيار هر يك مي‌گذارد، يا امكاناتي كه هريك از قدرت‌ها در رقابت با ديگري مي‌تواند از محيط دريافت كند. نقش ویژه جغرافیاى سیاسى، سازماندهی سیاسى فضا در سطح محلی، ملی و منطقهای است. ژئوپلیتیک که به طور سنتى بر اساس اطلاعات، دیدگاهها و تکنیکهاى جغرافیایى به مسائل سیاست خارجى کشورها مىپردازد، یک نوع جغرافیاى سیاسى کاربردى قلمداد مى شود.
جغرافیاى سیاسى پدیدههاى سیاسى را در فضاى درونى یک کشور مورد بحث قرار مىدهد که به طور سنتى شامل مفاهیمى مانند مرز، ملت، حکومت و سرزمین است. مجموعه‌هاي ژئوپلیتيك كه عبارتند از: ژئو استراتژيك، ژئواكونوميك و هيدروپوليتيك. در حالي كه جغرافياي سياسي از نقش آفريني‌هاي سياسي- محيطي در چارچوب «كشور» سخن دارد، ژئوپلیتيك از نقش آفريني‌هاي سياسي- محيطي در چارچوب مفهوم «قدرت» در سطوح منطقه‌اي يا جهاني سخن مي‌گويد.
بحث اصلی نویسنده در این اثر پژوهشی، ژئوپلیتیک اروپا می باشد. اگرچه فرآیند هم گرایی اروپا با تشکیل جامعه زغال و فولاد در سال 1952 آغاز گردید و این روند پس از طی مراحل مختلف، تحول و تکامل یافته و در چارچوب ساختارها و نهادهای اروپایی نهادینه شده است، اما امروزه، اروپا با روند چالش‌برانگیز تجزیه‌طلبی رو به رو است و برآورد شده که احتمالاً در قرن بیست و یکم این قاره با ظهور 10 کشور از درون این جریان‌های تجزیه‌طلب مواجه خواهد شد. اروپا طی چند دهه اخیر تلاش کرده با تشکیل اتحادیه اروپا و تقویت هویت اروپایی از میزان گرایش‌های گریز از مرکز و خطرناک ملی‌گرایی بکاهد و هویت واحد اروپایی را تقویت کند و مطابق برخی مولفه‌های بنیادین نظام سیاسی تقریباً شبه فدرال و راهبرد وحدت در عین کثرت را به پیش ببرد.
همچنین هویت واحد اروپایی مرزهای ملی و ملی‌گرایی را کم‌رنگ و هویت‌های متفاوت محلی در درون کشورهای عضو اتحادیه اروپا را تقویت می‌کند. این مساله سبب شده است تا جریان‌های هویت‌طلب و تجزیه‌طلب تقویت شوند و در درون کشورهای عضو که به لحاظ قومی، دینی و زبانی متکثر هستند، واگرایی به وجود آید، البته این جریان‌ها رویکردی همگرایانه در قبال اتحادیه اروپا و راهبرد هویت واحد اروپایی دارند.
در حال حاضر، 32 کشور اروپایی با جنبش‌های فعال جدایی‌طلب رو به رو هستند. هرچند بسیاری از این جنبش‌ها فعالیت چشمگیری ندارند، اما فعالیت شماری از آنها کاملاً با برنامه‌ریزی دقیق در حال انجام است و بیش از سایرین موفق بوده است. بروز بحران اقتصادی و اجتماعی، در تشدید این جدایی‌طلبی بسیار موثر است. برخی از این مطالبات جدایی‌طلبانه از چند دهه پیش و حتی قرن‌ها قبل وجود داشتند. گسل‌های هویت‌طلبی و تجزیه‌طلبی در اروپا هم اکنون همچنان فعال هستند و مهم‌ترین آنها عبارتند از: انگلیس (اسکاتلند، ایرلند شمالی، ولز)، اسپانیا (کاتالونیا، باسک)، ایتالیا (شمال و جنوب ایتالیا و ونتو در ونیز)، بلژیک (فلاندر شمالی، والونیای جنوبی).
هژمونی اقتصادی و سیاسی جهانی اروپا با دو جنگ به پایان رسید که جنگ نخست آن را از نیروی انسانی خالی کرد و جنگ دوم آن را آنچنان به نابودی کشاند که به امپراتوری های جهانی وابسته شدند. علی‌رغم پیروزی متفقین در سال 1945 میلادی، اروپای غربی نتوانست با ابرقدرت‌های آمریکا و شوروی رقابت کند. وضعیت نابسامان ژئوپلیتیکی آن نیز با وابستگی به ایالات متحده در زمینه های امنیت نظامی و احیای اقتصادی تشدید شد.
کتاب حاضر مشتمل بر چهار بخش می باشد، در بخش نخست ضمن اشاره سریع به کلیات مربوط به ژئوپلیتیک اروپا، نظرات علمی ژئوپلیتیک از جمله نظریه هارتلند، ریملند، قدرت دریایی، کمربند شکننده، فضای حیاتی، ارگانیکی مورد بحث قرار می گیرد و به موضوعاتی چون ژئوپلیتیک اروپایی قدرت، هویت و فرهنگ پرداخته شده و سپس تاريخچه جغرافياي سياسي، نظریه های هم گرایی اروپا، اهمیت هویت اروپایی، عوامل اجتماعی و اقتصادی و سير تحولات آن تا به امروز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
در بخش دوم عوامل موثر بر ژئوپلیتیک اروپا، از جمله عناصر ژئوپلیتیکی در اروپا، آثار مهاجرت در ژئوپلیتیک اروپا، نقش گرایشات استقلال طلبانه در ژئوپلیتیک اروپا، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپایی: تبعات و پیامدهای آن، نقش مهاجرت در ژئوپلیتیک اروپا و ژئوپلیتیک مرزها، دریاها و رودها در اروپا مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.
در بخش سوم جایگاه اروپای شرقی و روسیه در ژئوپلیتیک اروپا مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته و مباحثی چون جایگاه روسیه در ژئوپلیتیک جدید اروپا و ژئوپلیتیک منطقه بالکان و تبعات ناشی از بحران اوکراین در روابط روسیه با اتحادیه اروپایی مورد بحث قرار می گیرد.
در بخش چهارم ساختار دفاعی امنیتی در ژئوپلیتیک اروپا مورد بررسی قرار گرفته و مسائلی چون ژئوپلیتیک دفاعي و امنيتي در اروپا، سیاست های دفاعی- امنیتی در اروپا و نقش آمریکا در ژئوپلیتیک دفاعی امنیتی اروپا بررسی گردیده است.
بخش اول : کلیات مربوط به ژئوپلیتیک اروپا
فصل اول - مروری بر تاریخچه جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک
فصل دوم : جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک
فصل سوم - ژئوپلتیک اروپایی
فصل چهارم : نظریه های هم گرایی در اروپا
بخش دوم : عوامل موثر بر ژئوپلیتیک اروپا
فصل اول : عناصر ژئوپلیتیکی در اروپا
فصل دوم : نقش گرایشات استقلال طلبانه در ژئوپلیتیک اروپا
فصل سوم : نقش مهاجرت در ژئوپلیتیک اروپا
فصل چهارم : ژئوپلیتیک مرزها، دریاها و رودها در اروپا
بخش سوم : جایگاه اروپای شرقی و روسیه در ژئوپلیتیک اروپا
فصل اول : جایگاه اروپای شرقی در ژئوپلیتیک اروپا
فصل دوم : ژئوپلیتیک منطقه بالکان
فصل سوم : نقش روسیه در ژئوپلیتیک جدید اروپا
بخش چهارم : ساختار دفاعی امنیتی در ژئوپلیتیک اروپا
فصل اول : ژئوپلیتیک دفاعي و امنيتي در اروپا
فصل دوم : سیاست های دفاعی- امنیتی در اروپا
فصل سوم : نقش آمریکا در ژئوپلیتیک دفاعی امنیتی اروپا
اخبار مرتبط
آخرین اخبار
